پرسش هایی پیرامون اربعین(2)
آنچه در زیارت حسین بن علی (ع) بسیار چشمگیر است، پاداش‌های عظیمی است که در احادیث مختلف به آن وعده داده شده است. ممکن است این پرسش به ذهن بیاید که چرا در روایات رسیده از معصومین برای زیارت امام حسین (ع)، ثواب های متفاوتی نقل شده است؟ چرا در یک حدیث به ازای هر قدم یک حسنه و در حدیث دیگر به ازای هر قدم یک حج مقبول ذکر شده است؟
آنچه در زیارت حسین بن علی (ع) بسیار چشمگیر است، پاداش های عظیم و خیره کنندهای است که است که در روایات ائمه، برای آن بیان شده است. امام صادق (ع) در روایتی، برای زیارت امام حسین (ع)، ثوابی همچون پاداش نبرد در رکاب پیامبر(ص) و امام عادل بیان می‌کند. در جایی دیگر، پاداشی همچون اجر شهیدان (بدر) را نوید می‌دهد. در احادیث متعددی، ثواب حج و عمره مکرر را برای آن بر می‌شمارد؛ و در جایی دیگر برای کسی که به زیارت حسین(ع) برود در حالی که نسبت به حق آن حضرت، معرفت و شناخت داشته باشد (عارفاً بحقه) پاداش آزاد کردن هزار برده و آماده کردن هزار اسب برای مجاهدان راه خدا را بشارت داده است.
ممکن است این احادیث این پرسش را به ذهن بیاورد که چرا در روایات رسیده از معصومین برای زیارت امام حسین (ع)، ثواب های متفاوتی نقل شده است؟ چرا در یک حدیث به ازای هر قدم یک حسنه و در حدیث دیگر به ازای هر قدم یک حج مقبول ذکر شده است؟ برای پاسخ باید دانست در آموزه های اسلامی تنها شکل ظاهری یک عمل اهمیت ندارد بلکه عواملی وجود دارد که در تعیین ارزش واقعی اعمال مؤثر است. هر عملی که انسان انجام می دهد تأثیری در کمال حقیقی او و سعادت ابدی اش دارد و به نسبت این تأثیر است که ارزش می یابد.
اولین عامل موثر در ارزش یک عمل، نیت انجام دهنده آن است. شیعه و سنی حدیث شریفی از پیامبر اکرم(ص) نقل کرده اند که آن حضرت فرمود: "ارزش کارها به نیت است و هرکس متناسب با نیت خود بهره خواهد برد." بر اساس فلسفه اخلاق اسلامی، عملی که در آن نیت خدایی وجود نداشته باشد بی ارزش است. هر چند این عمل به ظاهر عبادتی مانند نماز باشد. مثلا اگر کسی برای خوشایند مردم و عزیز شدن بین آن ها نماز بخواند نماز او نه تنها پذیرفته نیست و ارزشی ندارد بلکه چون آلوده به گناه ریا است موجب عذاب هم خواهد شد. در حالی که فرد دیگری که نماز می خواند و نیتش رضای خداوند است بهره کامل از نماز می برد و نمازش ارزشمند و پذیرفته شده است. بنابراین ممکن است دو نفر با عملی یکسان به نتایجی متضاد برسند .
مطابق آموزه های اسلام، اعمالی که با نیت خدایی انجام می شوند نیز داراى مراتب اند و ممکن است یک عمل واحد از افراد مختلف از یک درجه تا بى نهایت، ارزش داشته باشد. یکی از عواملی که مرتبه ارزش یک عمل نیک را مشخص می کند، درجه ایمان و اخلاص فرد انجام دهنده است. حتی اعمالی که با نیت های خدایی انجام می گیرد از لحاظ میزان نفوذ و تأثیر انگیزه های غیر الهی در آنها در یک حد نیستند و میان آنها تفاوت وجود دارد. ممکن است فردی عمل خیری را برای خدا انجام دهد اما در کنار آن به سود شخصی و کسب شهرت هم توجه داشته باشد. ورود چنین انگیزه هایی در نیت فرد از اخلاص عمل می کاهد و ارزش آن را به همان نسبت پایین می آورد.
در مرتبه بعد کسانی که نیت خود را برای انجام یک عمل، از هر گونه انگیزه های غیر الهی پالایش می کنند هم در یک درجه نیستند و اینجاست که بحث مراتب اخلاص پیش می آید. ممکن است کسی در انجام عملی، نیتش فقط رهایی از عذاب آخرت باشد، یا اینکه به شوق بهشت و نعمت های جاودان آن عملی را انجام دهد و در مرتبه بالاتر ممکن است تنها رضای خداوند و اطاعت از او را مد نظر داشته باشد. هر کدام از این افراد نزد خداوند مأجورند(دارای اجر و پاداشند) اما مطابق آموزه های اسلامی کسی که تنها رضای خدا را می جوید بهره بیشتری از عمل خود خواهد برد و پاداش کامل تری نصیبش می شود. حضرت علی (ع) می فرمود: «خداوندا، من تو را از ترس آتش و به طمع بهشت عبادت نمی کنم بلکه تو را عبادت می کنم چرا که شایسته عبادتی! »
شرایط انجام یک عمل نیز در ارزش آن مؤثر است. پیامبر اکرم (ص) می فرمایند: «افضل الأعمال، احمزها؛ بهترین اعمال مشکل ترین آنهاست». ممکن است دو نفر یک عمل واحد مثل حج را انجام دهند اما یکی از این دو نفر به دلیل برخورداری از ثروت، با بهترین وسایل نقلیه و بهترین امکانات سفر کند و دومی به دلیل شرایط مالی، با پای پیاده عازم حج شود و مجبور باشد با سختی و مرارت این فریضه الهی را انجام دهد. مسلماً ارزش عمل این دو نفر یکسان نیست و عملِ آن کسی که با وجود سختی های طاقت فرسا، فریضه ای را به جا آورده، ارزش بیشتری دارد. در طول تاریخ زیارت امام حسین (ع) نیز با فراز و نشیب های بسیاری همراه بوده به طوری که بعضی از محبّان اهل بیت(ع) با وجود خطر جانی و با تحمل سختی ها و ناامنی های بسیار به زیارت امام حسین (ع) مشرف می شده اند و مطابق حدیث پیامبر (ص) ارزش عمل آن ها بسیار بیشتر خواهد بود.
بنابراین مطابق آموزه های اسلام کاملاً منطقی است که افراد مختلف از یک عمل واحد نتایج و ثواب های مختلفی به دست بیاورند چرا که ثواب یک عمل و تأثیری که آن عمل در رشد و سعادت آدمی دارد کاملاً به نیت، میزان معرفت و شناخت، درجه اخلاص و ایمان و دشواری هایی که برای انجام آن عمل عبادی انجام داده است بستگی دارد. مرحوم علامه مجلسی فقیه و محدث شیعی در قرن یازدهم هجری قمری و صاحب کتاب ارزشمند بحارالانوار، درباره تفاوت پاداش‌های مختلفی که برای یک عمل نقل شده است، می‌گوید: «... شاید اختلاف این اخبار، در اندازۀ ارزش و فضیلت و ثواب زیارت را بتوان بر اختلاف اشخاص و عمل‌ها و نیز، کم و زیادی ترس در راه زیارت، یا دوری و نزدیکی مسافت و ...حمل کرد؛ زیرا هر عمل نیکی، نسبت به اختلاف مراتب اخلاص و شناخت و تقوا و دیگر شرایطی که موجب کمال یک عمل است، دارای ثواب و ارزش‌های متفاوت می‌شود. علاوه بر این که در بسیاری از احادیث، امامان، طبق درک و شعور و اندازه ایمان و ظرفیت و گنجایش فکری طرف، سخن می‌گفتند...»
