آیین های محرم و عاشورا در ملل مختلف(10)
عقرب 02, 1395 16:44 Asia/Kabul
در این قسمت با آیین هایی همچون؛ آیین شاخسی، واخسی، آیین شمع گردانی، آیین چهل منبر، آیین چهل منبر و آیین هفت منبر آشنا می شویم.
قدیمی ترین مراسم عزاداری سنتی و منحصر به فرد آذری ها در ایران، مراسم «شاه حسین گویان» است که به زبان محلی «شاخسی، واخسی» به معنی «شاه حسین، وای حسین» گفته می شود. این آیین عزاداری سنتی همه ساله از چندروز مانده به ماه محرم آغاز و تا ظهر عاشورا ادامه می یابد. مراسم شاخسی تقریباً در همه شهرها و روستاهای آذربایجان و اردبیل برگزار می‌شود. در این نوع عزاداری جمعی از مردان از پیر و جوان گرفته تا میانسال و کودک، شانه در شانه هم قرار گرفته و در صف‌های طویل، طول خیابان و محله را طی می‌کنند و یکی از اعضای هیات با استفاده از بلندگوهای سیار اشعار مذهبی، مداحی‌ها و نوحه‌های جانسوز را با آهنگ‌های دلنشین و حماسی قرائت می‌کند و شاه‌حسین گویان جواب می دهند. حرکت آرام و طولی این دسته به همراه چراغ‌ها و فانوس‌هایی که در میان جمعیت روشن است، همواره عظمت دلسوختگان حسین را در اذهان متبادر می‌سازد. در برخی دستجات، از طبل های بزرگ و کوچک و سنج و شیپور برای حفظ ریتم آهنگ نوحه ها استفاده می شود و در برخی از دستجات، از چوب های بزرگی در دست استفاده می‌شود که نشانه شمشیر است و با حرکت دادن سریع آن شاه‌حسین گویان، آمادگی خود را برای حضور در رکاب امام (ع) و جنگ با دشمنان اعلام می دارند.
آیین «شاخسی، واخسی» در برخی از مساجد روستاهای آستارا نیز از صبح تاسوعا آغاز می شود و با کوبیدن به طبل و حمل پرچم ها و بیرق ها تا صبح عاشورا تداوم می یابد و بعد از آن به پایان می رسد. مناسب است بدانید که آیین "شاخسی، واخسی" به نام استان اردبیل، در فهرست آثار معنوی ایران به ثبت رسیده است.
گوشه ای از مراسم شاخسی واخسی«شاه حسین، وای حسین» روستای الانق استان آذربایجان شرقی
آئین «شمع گردانی» نیز همزمان با تاسوعای حسینی،روز اقتدا به علمدار نینوا برگزار می‌شود و مردم استان اردبیل با اجرای آئین سنتی شمع‌گردانی، عشق و ارادت خود را به علمدار کربلا حضرت ابوالفضل(ع) را نشان می‌دهند. در این آئین که از صبح تاسوعا در شهرها و نقاط مختلف استان اردبیل آغاز می‌شود و تا غروب ادامه می‌یابد، عزاداران با دسته‌های شمع به مساجد محلات می‌روند و با روشن کردن شمع که در حقیقت نذری آنها محسوب می‌شود، عشق و ارادت خود را به حضرت ابوالفضل(ع) نشان می‌دهند.
این آئین سنتی بیش از هزار سال در اردبیل قدمت دارد و این مراسم در زبان ترکی و محلی به نام «شمع پایلاما» معروف است و عزاداران حسینی بعد از ۸ روز عزاداری در مساجد، خیابان‌ها و محلات اردبیل، در روزی که منتسب به علمدار رشید کربلا، حضرت ابوالفضل‌العباس(ع) است، اقدام به روشن کردن شمع می‌کنند و در سوگ آن علمدار رشید، بر سر و سینه می‌زنند.این مراسم نه فقط در اردبیل، بلکه در مساجد مشکین شهر، خلخال، بیله‌‌سوار و دیگر اماکن مذهبی و مورد احترام مردم استان، اجرا می‌شود.
آیین خاص شمع گردانی از جمله آیین هایی است که در ماه محرم همراه با نوحه خوانی در شب عاشورا در روستای بهدان بیرجند در خراسان جنوبی نیز برگزار می شود.
آیین سنتی «چهل منبر» از مراسم گیلانی ها است که در شب عاشورای حسینی در اغلب مناطق استان گیلان برپا می شود. در این مراسم، از غروب تاسوعا برخی ازافراد که نذر و حاجتی دارند یک میز چهار پایه و ظرفی پر از برنج و مقداری خرما در کنار ظرفی خالی به همراه تعدادی شمع در کنار خیابان یا نزدیک مساجد قرار می دهند و با غروب آفتاب عزادارانی که نذر دارند، در حالی که ۷۲ شمع و ۷۲ دانه خرما به یاد ۷۲ شهید دشت کربلا در دست دارند از چهل منبر می گذرند. آنها در کنار هر منبری شمعی روشن می کنند و دانه ای خرما در کنار تشت می گذارند و چند دانه برنج از کنار تشت بر می دارند و پس از خواندن دعا و ادای خواسته شان به سوی منبر دیگر می روند و از ۴۰ منبر می گذرند و وقتی به خانه می رسند برنجی را که در چهل منبر گردآورده با برنجی که در خانه دارند آمیخته و فردای آن روز آن را پخته و می خورند تا به خواسته شان دست یابند. مردم با برپا داشتن منبر در جلوی خانه خود دلبستگی خود به خاندان حضرت علی (ع) و شهدای دشت کربلا را نشان می دهند.
در استان لرستان در غرب ایران نیز مراسم چهل منبر با شباهت هایی با مراسم در استان گیلان برگزار می شود. زنان لرستان صبح تاسوعا مراسم چهل منبر را برگزار می‌کنند.
زنان خادم مساجد و اماکن مذهبی بیرجند نیز مراسم «هفت منبر» را برگزار می کنند. در این مراسم زنان با روشن کردن هفت شمع در هفت منبر، مسجد یا حسینیه در مراسم شرکت می‌کنند. زنان عصر روز تاسوعا با انداختن پارچه سیاهی روی منبر و گذاشتن آن در نزدیکی در مسجد یا حسینیه، آماده پذیرایی از عزاداران سالار شهیدان می‌شوند. زنان شرکت‌کننده در این مراسم پس از نیت کردن، شمعی را درون سینی و کنار این منبرها روشن می‌کنند و خرما، شیرینی و پول را درون سینی روی منبر می‌گذارند و برای روشن کردن شمعی دیگر به یک مسجد دیگر می‌روند. زنان عزادار تا پایان مراسم و خاموش شدن شمع‌ها در محل می‌مانند و هیچ کدام از شمع‌ها را خاموش نمی‌کنند.
******************************************
