ویژه روز جهانی تغییرات اقلیمی 

موضوع تغییرات اقلیمی و به ویژه گرمایش جهانی که ناشی از فعالیت‌های انسانی است؛ از جمله  معضلات عمده محیط زیستی است که در دو دهه اخیر توجه بسیاری از محافل علمی و سیاسی جهان را به خود جلب کرده است؛ بر اساس آخرین گزارش مجمع اقتصاد جهانی در ژانویه 2016 عدم مقابله با تغییرات اقلیمی وضعیت جهان را در آینده تحت تاثیر قرار خواهد داد. سازمان ملل متحد، 24 اکتبر هر سال را به عنوان روز جهانی  تغییرات اقلیمی تعیین کرده است. بدین مناسبت ویژه برنامه ای تدارک دیده ایم که به سمع شما می رسانیم.

موضوع تغییرات اقلیمی و به ویژه گرمایش جهانی که ناشی از فعالیت‌های انسانی است؛ از جمله  معضلات عمده محیط زیستی است که در دو دهه اخیر توجه بسیاری از محافل علمی و سیاسی جهان را به خود جلب کرده است؛ به نظر دانشمندان  این پدیده‌ یکی از ده عامل اصلی است که می تواند حیات انسان را در معرض خطر قرار دهد. در سال های اخیر تغییرات آب و هوایی و گرمایش جهانی صدمات جبران‌ناپذیری را به برخی کشورهای وارد کرده است. به دلیل خطرهای این پدیده و اهمیت توجه به پیامدهای آن ، سازمان ملل متحد، 24 اکتبر هر سال را به عنوان روز جهانی  تغییرات اقلیمی ( International Day of climate Action  ) تعیین کرده است تا در این روز توجه مردم جهان به این موضوع حیاتی جلب شود. ما نیز به این مناسبت برنامه ویژه‌ای تهیه کرده ایم که تقدیم حضورتان می‌شود.

یکی از اساسی ترین عوامل درساختار سیاره زمین اقلیم است که بدون شک، طبیعت، انسان و کلیه مظاهر حیات درسطح گسترده ای متاثر از آن است. اقلیم به شرایط آب و هوایی یک منطقه جغرافیایی نظیر  دما، رطوبت، فشار اتمسفر، باد، بارش و سایر مشخصه‌های هوا شناسی در مدت زمانی نسبتاً طولانی گفته می‌شود. به همین دلیل انسان ها از ابتدای آفرینش به حکم ضرورت در پی دستیابی به آب و غذا، هر جا اقلیم مناسبی می یافتند، در آنجا اقامت می کردند. البته اقلیم زمین پیوسته در حال تغییر و تحول بوده است. این سیاره، قبلا دماهای متوسط بیشتر و کمتری را تجربه کرده است. اما آنچه امروزه مشکل ساز شده است سرعت زیاد تغییر اقلیم است و زمین خیلی سریع در حال گرم شدن است. به نظر دانشمندان وقتی تغییر اقلیم خیلی سریع صورت می‌گیرد، موجودات زنده نمی‌توانند خود را با آن وفق دهند و در نتیجه حیات به خطر می‌افتد.

«مجمع بین‌المللی تغییرات آب و هوایی» (IPCC) در تحقیقی که در سال ۲۰۱۳ انجام داد، اعلام کرد براساس شبیه‌سازی‌ها، تغییر دمای جهانی سطح زمین تا پایان قرن ۲۱ نسبت به سال ۱۸۵۰ تا ۱٫۵ درجه افزایش می‌یابد. حد ۲ درجه‌ سانتی‌گراد به عنوان مرز خطر در گرمایش جهانی در نظر گرفته شده است. دانشمندان می‌گویند حتی اگر همین حالا میزان گازهای گلخانه‌ای را به اندازه‌ی چشمگیری کاهش دهیم، اثرات آن ادامه خواهد داشت چرا که قسمت‌های بزرگی از سامانه‌ی اقلیمی برای پاسخ دادن به تغییرات، صدها سال زمان احتیاج دارند. به علاوه برای خارج شدن گازهای گلخانه‌ای از اتمسفر، به ده ها سال زمان نیاز است.

دانشمندان می‌گویند به طور کلی گرمایش جهانی ممکن است باعث بارش باران بیشتر شود، ولی خطر خشکسالی در تابستان و مناطق دور از اقیانوس ها افزایش می‌یابد. در نتیجه‌ وقوع طوفان‌ها و افزایش سطح آب دریا، احتمال وقوع سیل هم بیشتر می‌شود. البته این الگوها در مناطق مختلف متفاوت هستند. کشورهای فقیر که امکانات کمتری برای دست و پنجه نرم کردن با این رویدادها دارند، بیشتر در معرض خطر هستند. تغییر اقلیم منجر به تغییر شرایط زیستگاه‌ها می‌شود و از آن‌ جا که حیات وحش نمی‌تواند به سرعت خود را با این تغییرات سازگار کند، بسیاری از حیوانات منقرض خواهند شد. سازمان بهداشت جهانی هم می‌گوید که با افزایش مالاریا، بیماری‌های مربوط به آب ناسالم و سوء تغذیه، جان بسیاری از مردم به خطر می‌افتد. هرچه میزان کربن‌دی‌اکسید اتمسفر بیشتر شود، اقیانوس‌ها هم آن را بیشتر جذب می‌کنند و در نتیجه اسیدی‌تر می‌شوند. بدین ترتیب زندگی صخره‌های مرجانی به خطر می‌افتد و آن‌ها در ساختن اسکلت کلسیتی به مشکل برمی‌خورند.

به نظر دانشمندان آنچه سبب بروز چنین پدیده ای شده است ناشی از فعالیت انسانهاست. انسان ها در چند قرن اخیر و به ویژه بعد از انقلاب صنعتی به استفاده بیش از اندازه از طبیعت روی آوردند. مصرف سوخت های فسیلی از سوی جوامع انسانی به طور فزاینده ای به طبیعت فشار وارد کرد. فعالیت‌های صنعتی از سال 1830 تاکنون سبب شده میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای که مهم‌ترین آنها دی اکسیدکربن است؛ افزایش یابد. این گازها مانند گلخانه عمل کرده، تابش نور خورشید را جذب می‌کنند. هنگام بازتاب نور خورشید این گازها مانند سقف گلخانه عمل می‌کنند و مانع بازتاب نور خورشید می‌شوند و به این ترتیب دمای سطح زمین یا اتمسفر مجاور سطح زمین افزایش پیدا می‌کند. پس اگر این گازهای گلخانه ای افزایش پیدا کند، طبیعی است به دنبال آن دما نیز افزایش پیدا کند که این تغییرات همان گرمایش جهانی است.

افزایش دمای زمین سبب می شود دسترسی به آب شیرین هم دشوارتر شود. از سوی دیگر به علت بالا آمدن سطح آب دریاها، آب شور به منابع آب شیرین ساحلی نفوذ می‌کند و باعث تغییر کیفیت آن می‌شود. همچنین تبخیر سطحی ناشی از پدیده گرم شدن کره زمین، سبب خشک شدن رودخانه‌ها و پایین آمدن کیفیت آب می‌شود. این مسئله به‌ویژه در مناطق کم‌آب‌تر مثل مناطق بیابانی و نیمه‌بیابانی مشهودتر است. علاوه بر این، افزایش املاح آب‌های شیرین بر اثر تبخیر باعث افت کیفیت آن می‌شود. افزایش دمای زمین همچنین باعث آب شدن سریع یخ‌های قطبی و کوه‌های شناور یخی و در نتیجه بالا آمدن سطح آب دریاهای آزاد می‌شود. به‌طوری که بر اساس پیش‌بینی سازمان‌های جهانی در ۱۰۰ سال آینده، بین ۳۰ سانتی‌متر تا ۱,۵ متر سطح آب دریاهای آزاد افزایش خواهد یافت و این امر به نوبه خود باعث ناپدید شدن و یا خالی از سکنه شدن برخی از جزایر، پیشروی آب در نواحی ساحلی و تحت تأثیر قرار گرفتن تأسیسات و زندگی مردم در بنادر می‌شود.

وجود چنین خطرهایی  امروزه بسیاری از نهادهای بین المللی و کشورها را به فکر چاره اندیشی انداخته است . به عنوان نمونه "بان کی مون" دبیرکل سازمان ملل متحد در  کنفرانس جهانی «تغییرات اقلیمی» که سال گذشته (2015) در مقر رسمی این کنفرانس در بولیوی برگزار ‌شد، ضمن ابراز نگرانی از تغییرات اقلیمی در جهان گفت که جهان باید در یافتن راه حلی برای مقابله با پیامدهای تغییرات اقلیمی شتاب کند چرا که زمستان‌ها روز به روز بی‌حاصل‌تر و خشکسالی‌ها گسترده‌تر می‌شود و دمای بالای حرارت زمین نیز غیرقابل‌تحمل می‌شود؛ این تغییرات اقلیمی همگی اخطارهایی از سوی زمین هستند. وی همچنین با تاکید بر اهمیت این موضوع در اجلاس تغییرات آب و هوایی که ماه نوامبر سال 2015 در شهر پاریس برگزار شد، گفت:  کشورهای عضو گروه G20 مسئول انتشار بیش از سه چهارم از گازهای گلخانه‌ای در جهان هستند و اکنون که میانگین دمای زمین تا یک و نیم  درجه افزایش یافته است باید  برای جلوگیری از رسیدن این افزایش به ۲ درجه، اقدامات فوری صورت بگیرد. برای این منظور کشورهای ثروتمند جهان برای سرمایه‌گذاری‌های زیست محیطی و جلوگیری از گرمایش زمین، باید ۱۰۰ میلیارد دلار به کشورهای درحال توسعه کمک کنند. وی تاکید کرد که  کشورهای توسعه یافته، مسئول کمک به رشد کشورهای کمتر توسعه یافته هستند. وی در همین حال سرمایه‌گذاری کشورها ، روی انرژی های پاک و تجدیدپذیر را خواستار شد.

البته در اجلاس پاریس  تمامی ۱۹۵ کشور شرکت کننده  پس از 11 روز تبادل نظر با انتشار سندی برای مقابله با تغییرات آب و هوایی قبول کردند تا در جهت رسیدن به این هدف مشترک اقدام کنند . براساس این سند ، کاهش میانگین دمای کره زمین به کمتر از دو درجه تا سال ۲۰۵۰ پیش بینی شده است. توافق تاریخی پاریس که از سال ۲۰۲۰ میلادی لازم الاجرا خواهد بود، نخستین توافق اقلیمی در نوع خود و در سطح جهانی است. البته برخی از کارشناسان محیط زیست مانند "کومی نایدو" مدیر اجرایی سازمان جهانی صلح سبز نتایج اجلاس پاریس را برای رهایی از این معضل کافی نمی دانند. "نایدو"  در واکنش به اعلام توافق پاریس گفت: «این توافق ما را از مخمصه بیرون نمی آورد و ما هم چنان در ته چاه عمیقی هستیم. تنها تفاوتی که به وجود آمده این است که عمق این چاه کمتر شده و قلاب هایی برای خروج از آن وجود دارد. اکنون ما می توانیم جنبش مردمی فزاینده ای در جهان ایجاد کنیم.» 

بر اساس آخرین گزارش مجمع اقتصاد جهانی در ژانویه 2016 عدم مقابله با تغییرات اقلیمی وضعیت جهان را در آینده تحت تاثیر قرار خواهد داد. نویسندگان این گزارش که بالغ بر 750 کارشناس از بخش های اقتصادی، دانشگاه های جهان، دولت و سازمان های غیر دولتی هستند، اعلام کردند که شکست تلاش برای کاهش تغییرات آب و هوا می تواند خطر بزرگ تری را نسبت به سلاح های کشتار جمعی و بحران آب در پی داشته باشد. به طور یقین مقابله با معضل تغییرات اقلیم و گرمایش جهانی موضوعی است که نمی توان با اغماض از کنار ان گذشت زیرا پیش ‌بینی می‌شود که اگر این پیامدها بر اساس روند کنونی ادامه داشته باشد تا سال 2080 ممکن است نیمی از گونه‌های گیاهی و بیش از یک سوم گونه‌های جانوری ساکن در سطح زمین ناپدید شده و ردپایی از آنها بر جای نماند و این واقعیت نگران کننده‌ای است که آینده بشریت را تهدید می‌کند.