آیین های محرم و عاشورا در ملل مختلف(11)

در این قسمت از آیین عزاداری «شام غریبان» با شما سخن گفته ایم.

سال 61 ه.ق عصر روز دهم محرم، لشکر یزید بعد از این که امام حسین (علیه‌السلام) را به شهادت رساند به دستور فرماندهان خود دست به غارت و آتش زدن خیمه‌ها و آزار و اذیت خاندان نبوت زدند.

«شام غریبان» به نخستین شب پس از شهادت امام حسین (ع) و یارانش در روز عاشورا گفته می‌شود و مراسم خاصی در هیئت‌های مذهبی به یاد غربت و تنهایی بازماندگان کاروان کربلا برگزار می‌شود. شام غریبان، یادآور غربت و حزنی عمیق از شهادت مردان دلاور و سلحشور کاروان امام حسین (ع) است. مردانی که در نبودن آن‌ها، خانواده‌شان داغدار و بی‌پناه به اسیری برده می‌شوند.

در شب اندوهبار شام غریبان مراسم به صورت ساده و غم انگیز برپا شده و دیگر مانند شب‌های قبل عَلَم و بیرق را به حرکت در نمی‌آورند. دسته‌های سیاه پوش عزادار با روشن کردن شمع در کوچه‌ها و معابر حرکت می کنند. سرها را در هم فرو می برند و دست ها را آرام بر سر می زنند و نوحه‌های غم انگیز را زمزمه می‌کنند. نوحه‌های این مراسم یادآور آوارگی اهل بیت امام حسین(ع) و اسیران و کودکان بازمانده از واقعه کربلا است که در غروب عاشورا، بی‌پناه در تاریکی شب، در بیابان کربلا به سر می‌بردند. شام غریبان تقریباً در تمامی نقاط ایران به یک صورت اجرا می شود و تنها تفاوت هایی جزئی در اجرای مراسم آن دیده می شود. مساجد، حسینیه‌ها و تکایای همه شهرها و روستاها مملو از سوگواران حسینی است. البته مراسم شام غریبان در شهرهای زیارتی مانند مشهد و قم از گستردگی خاصی برخودار است.

وجود حرم مطهر حضرت امام رضا (ع)، در مشهد باعث شده است که این شهر، مهاجرین زیادی را از شهرهای دیگر و حتی کشورهای هم جوار ایران، گرد هم جمع کند. در مناسبت های اسلامی به ویژه در ایام محرم و اواخر ماه صفر با فرا رسیدن زمان شهادت رسول اکرم (ص) و امام حسن مجتبی علیه السلام و شهادت امام رضا علیه السلام از کشورهای هندوستان و پاکستان نیز مسلمانان زیادی برای عزاداری و زیارت امام رضا (ع) در این شهر حضور پیدا می کنند.

در این ایام بخصوص در روزهای تاسوعا و عاشورا، مردم بسیاری از شهرهای مختلف ایران نیز، به این شهر مقدس می آیند و دسته جات سینه زنی و عزاداری از شهرهای مختلف ایران، یک به یک با یک نظم خاصی وارد حرم مطهر می شوند و ادای احترام و عرض تسلیت می کنند.

مراسم ویژه شام غریبان امام حسین(علیه السلام) در حرم علی بن موسی الرضا (ع) با اقامه نماز مغرب و عشاء آغاز می شود. در مراسم شام غریبان، همه خادمان حرم دور تا دور یکی از بزرگترین صحن ها شمع به دست می ایستند و یکی در وسط نوحه می خواند. تعداد زیادی از عزاداران حسینی و زائران و مجاوران امام رضا(علیه‌السلام) نیز گرداگرد خادمان و همنوا با ذاکران اهل بیت عصمت و طهارت (علیه‌السلام)، شمع در دست عزاداری کرده و در مظلومیت حضرت سید الشهدا(علیه‌السلام) و یاران فداکارشان و اسیری و غربت اهل‌بیت(علیه‌السلام) اشک ماتم می ریزند. یک سینی بزرگ هم وسط صحن می گذارند که با شن پر شده و شمع های روشن را در آن فرو می کنند.

خطبه خوانی یک مراسم ویژه سنتی است که ریشه در صدراسلام دارد و نبی مکرم اسلام (ص) این آیین را انجام می دادند و در زمان امام علی (ع) نیز به اوج رسید. آیین خطبه خوانی در حرم مطهر رضوی دو بار در سال و برای دو حادثه مهم تاریخ اسلام، «واقعه عاشورا و شهادت اباعبدالله الحسین (ع)» و «شهادت امام رضا (ع)» برگزار می شود.

در شب یازدهم محرم و در شام غریبان امام حسین(ع) و یاران با وفایش، شهر قم نیز یکپارچه غرق در سوگ و ماتم می شود و بانگ عزا در جای جای این شهر برپا است. دسته‌های عزاداری و سینه زنی در مسیرهای منتهی به حرم مطهر حضرت معصومه(س)‌ حرکت می کنند.  

در مراسم شام غریبان امسال، کاروان نمادین اسرا نیز به سمت حرم حضرت معصومه(س) حرکت کرد و این کاروان غربت بازماندگان واقعه عاشورا در عصر روز دهم محرم و ظلمی که به امام سجاد(ع) و حضرت زینب(س) روا داشته شد را برای مردم تداعی کرد.

در حرم مطهر حضرت معصومه(س) نیز مراسم ویژه شام غریبان حسینی برپا می شود و زائران بارگاه ملکوتی بانوی کرامت به سوگواری و عزاداری می پردازند. علاوه بر آن در مساجد، حسینیه‌ها، تکایا و همچنین هیات‌های بزرگ قم نیز مراسم ویژه شام غریبان امام حسین(ع) با حضور گسترده عزاداران برگزار می‌شود.

**********************************