ویژه آغاز ایام البیض(اعتکاف)

در ماه رجب و اواسط این ماه قرار داریم. ماه رجب از ماه های مقدس در دین مبین اسلام است. یکی از اعمال این ماه مقدس اعتکاف در مسجد و راز ونیاز با خدای متعال است. به همین بهانه ویژه برنامه ای درباره مفهوم و اهمیت اعتکاف در دین اسلام تهیه کردیم که توجه شما شنوندگان عزیز را به آن جلب می کنیم.

در ابتدای این گفتار درباره حرمت جنگ در ماه رجب صحبت می کنیم. ماه رجب یکی از چهار ماه در تقویم هجری قمری است که جنگ کردن در آن  حرام است. خداوند متعال در قرآن کریم در سوره مریم به حضرت محمد صلی الله علیه و آله وسلم می فرماید : از تو درباره جنگ کردن در ماههای حرام سؤال می‏کنند (یَسْئَلُونَکَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرامِ قِتالٍ فِیهِ). سپس می‏ افزاید: به آنها بگو جنگ در آن (گناه) بزرگی است (قُلْ قِتالٌ فِیهِ کَبِیرٌ). به این ترتیب سنتی را که از زمان های قدیم و عصر انبیای پیشین در میان عرب در مورد تحریم جنگ در ماههای حرام (رجب، ذی القعده، ذی الحجه و محرم) وجود داشته اسلام با قاطعیت امضا می ‏کند. البته در این باره استنثاهایی هم وجود دارد تا دست مسلمانان در برابر دشمنان اسلام در حمله و تجاوز به مسلمانان در ماههای حرام بسته نباشد. در قرآن کریم در همین باره آمده است: چنین نیست که این قانون استثنایی نداشته باشد نباید اجازه داد گروهی فاسد و مفسد زیر چتر این قانون هر ظلم و فساد و گناهی را مرتکب شوند. 

فلسفه ماههای حرام‏ چیست؟ تحریم جنگ در این چهار ماه یکی از راههای پایان دادن به جنگهای طولانی و وسیله ‏ای برای دعوت به صلح و آرامش بود، زیرا هنگامی که  چهار ماه از سال اسلحه  به زمین گذاشته شود فرصتی برای تفکر و اندیشه به وجود می آید. در این فرصت احتمال پایان یافتن جنگ بسیار زیاد است. همیشه ادامه یک کار با شروع مجدد آن پس از خاموشی تفاوت دارد و دومی به مراتب مشکلتر است. در این باره سخن بسیار است به موضوع اصلی برنامه، اعتکاف بر گردیم. در همه ادیان الهی زمانها و مکانهای مقدسی وجود دارد که پیروان آن دین اعمالی را در آن زمان و یا مکان مقدس انجام می دهد. هرگز نمی توان ارزش همه زمانها را برابر دانست، چنان که نمی توان همه مکانها را برابر شمرد. برخی زمانها و مکانها ارزشی والا دارند. در دین اسلام نیز زمانها ومکانهایی برای عبادت بخشش گناهان ونزدیک شدن شدن به خدا وجود دارد. یکی از اعمال مهم ماه رجب اعتکاف در سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم این ماه است. پنج مکان برای اعتکاف در آموزه های اسلامی مجاز شمرده شده است. اول مسجدالحرام در مکه دوم مسجد النبی در مدینه، سوم مسجد جامع کوفه، چهارم مسجد جامع بصره و پنجم مساجد جامع در هر شهر و روستا است. 

  اعتکاف، از جمله عبادت‌های مستحب است که در آن، فرد برای مدتی مشخص (دست‌کم سه روز) در مسجد می‌ماند و روزه می‌گیرد. ارکان این عبادت، اقامت در مسجد و روزه است و هیچ عبادت یا عمل خاص دیگری برای آن تعیین نشده است، با این حال، مُعتَکِفان بیشتر وقت خود را صرف انجام اعمال عبادی مثل نماز، دعا و قرائـت قرآن کریم می‌کنند. نحوه اقامت و یا خروج از مسجد احکام و شرایطی دارد. اعتکاف زمان مخصوصی نیز ندارد، ولی در روایات بهترین زمان برای اعتکاف ماه رمضان، به‌ویژه دهه سوم آن و سه روز میانی ماه رجب است . در یک تعریف جامع اعتکاف عبارتست از: «اقامت کردن برای حداقل سه روز در مسجد به قصد عبادت با مراعات شرایط لازم است.»  اعتکاف، فرصت بسیار مناسبی است تا انسانی که در پیچ و خم های مادی غرق شده، خود را بازیابد و به قصد بهره بردن از ارزش های معنوی از علایق مادی برای مدت کوتاهی هم شده دست بکشد و از خداوند تقاضا کند که او را در راه راست ثابت نگهدارد تا بتواند به دریای بیکران انس و مهر خداوند متصل شود. 

حضرت امام صادق(علیه السلام ) نواده پیامبر و پیشوای ششم شیعیان فرمود:  «فِی التَّوْراةِ مَکْتُوبٌ یا ابْنَ آدَمَ تَفَرَّغْ لِعِبادَتی اَمْلاءُ قَلْبَکَ غِنی وَلا آکِلْکَ إِلی طَلَبِکَ وَعَلَی اََنْ اَسُدَّ فاقَتَکَ؛ در تورات نوشته شده است: ای فرزند آدم! برای انجام عبادت من فراغتی به وجود بیاور تا من دل تو را از بی نیازی سرشار سازم و بدون اینکه تو طلب کنی، حاجتت را برآورده کنم و من خود را ملتزم می دانم که حوائج تو را برطرف نمایم»از امام صادق علیه السلام نقل شده است:  پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمودند: «أفْضَلُ النّاسِ مَنْ عَشِقَ العِبادَةَ فَعانَقَها وَاَحَبَّها بِجَسَدِهِ وَتَفَرَّغَ لَها؛ با فضیلت ترین مردم کسی است که عاشق عبادت باشد و با اشتیاق تمام عبادت را به آغوش بکشد و با جسمش آن را دوست بدارد و برای آن فراغتی به وجود بیاورد.»در عصرکنونی که زندگی ماشینی و پیچیدگی‏های آن،انسان را غرق در زندگی مادی کرده، اعتکاف انس با معشوق است که زمینه را برای گسستن فرد از سرگرمی ‏های پوچ فراهم می‏ آورد و انسان را با خداوند پیوند می‏ دهد و از آفت‏ خدا فراموشی و از خودبیگانگی دور نگه می‏ دارد. 

  انسانْ طبق وعده الهی در آیه ششم سوره مبارکه انشقاق، سرانجام به دیدار معبود نایل خواهد شد. او برای رسیدن به محبت خداوند، باید راه عبادتِ حقیقی را در پیش بگیرد و گاهی در اُنس با پروردگارْ به گوشه ای خلوت پناه بَرَد و دور از همه عنوان ها و تعلقات دنیایی، لحظاتی را نیاز دارد که در حالِ خود بیندیشد و با سوزِ دل و اشک چشم، سیاهی را از چهره جان خود بزداید و در زاد و توشه آخرت تأمّل کند. ادیان الهی با توجه به این نیاز روحی، با آن که انسان را به حضور در جامعه و شرکت در فعالیت های اجتماعی فرا می خوانند، فرصت هایی را نیز برای خلوت کردن او با خداوند فراهم ساخته اند که یکی از این فرصت ها، «اعتکاف» است.

اعتکاف محدود به دین اسلام نمی شود. با توجه به آیه 125 سوره بقره در قرآن کریم ، می توان نتیجه گرفت که اعتکاف عملی بوده که در شریعت حضرت  ابراهیم علیه السلام از پیامبران بزرگ از مناسک و عبادات الهی محسوب می شده. و پیروان ایشان به این عمل مبادرت می ورزیدند. لذا حضرت ابراهیم علیه السلام و فرزندش حضرت اسماعیل علیه السلام  از طرف خداوند موظف شده بودند تا محیط لازم را برای برپایی این مراسم مهیا سازند. واگذاری این مسؤولیت خطیر به آنها، گواه بزرگی بر اهمیت عباداتی چون حج، اعتکاف و نماز در پیشگاه خداوند است. حضرت موسی علیه السلام  با آن که مسؤولیت سنگین رهبری و هدایت امت را به دوش داشت، برای مدت زمانی آنان را ترک و برای خلوت با محبوب خویش به خلوتگاه کوه طور شتافت. در آیات 83 و 84 سوره طه در قرآن کریم آمده است حضرت موسی در پاسخ به پرسش خداوند که فرمود: چرا قوم خود را رها کردی و با عجله به سوی ما شتافتی؟ عرض کرد: پروردگارا! به سوی تو آمدم تا از من راضی شوی. بیت المقدس از مکانهایی بود که همواره عده زیادی از انسانها، برای اعتکاف در آن گرد می آمدند و به راز و نیاز با پروردگار خویش مشغول می شدند. بزرگ این گروه، حضرت زکریا علیه السلام بود . از جمله کسانی که در امر اعتکاف  حضرت مریم (علیه السلام ) به این بانوی برگوار رسیدگی می کرد حضرت زکریا بود. در سوره عمران آیه 37 قرآن کریم آمده است : "وَ کَفّلَها زَکَریا کُلَّما دَخَلَ عَلَیها زَکَریا المِحرابَ وَجَدَ عِندَها رِزقاً؛ کفالت او (مریم) را زکریا بر عهده گرفت و هر زمان که به محل عبادت او می رفت برای او غذایی مهیا می دید".

  آیات 16 و 17 سوره مریم در قرآن کریم اینگونه تفسیر شده است که حضرت مریم (علیه السلام) آنگاه که به افتخار ملاقات با فرشته الهی نایل آمد از مردم بریده بود و در خلوت به سر می برد. علامه طباطبائی صاحب تفسیر المیزان و از مفسران بزرگ قرآن کریم می فرماید: گویا مقصود از دوری مریم از مردم، بریدن از آنان و روی آوردن به اعتکاف برای عبادت بوده است. قبل از مبعوث شدن حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم به پیامبری سنت اعتکاف وجود داشته است. اجداد پیامبر اسلام (صلی الله علیه و اله وسلم) از پیروان دین حنیف به شمار می روند. دین حنیف دینی توحیدی منسوب به حضرت ابراهیم است. اعتکاف در غارها و بیابانها و کوهها، به عده ای از این حنفاء نسبت داده شده است. آنان در جاهای خلوتی که از مردم دور بود به اعتکاف پرداخته و خود را در آن محبوس می کردند و جز برای نیازهای شدید و ضروری، از آن خارج نمی شدند و در آن اماکن به عبادت و تأمل و تفکر در هستی پرداخته و در جستجوی راستی و حقیقت بودند. آنها در آن اماکن خاموش و آرام مثل غار حراء، به عبادت مشغول می شدند. حضرت محمد پیش از مبعوث شدن به پیامبری عبادات متداول آموزه های حضرت ابراهیم و از جمله اعتکاف را برپا می داشت. قبل از بعثت حضرت محمد (صلی الله علیه و اله و سلم ) نیز غار حراء محل عبادت و راز و نیاز بود، حضرت رسول اکرم (ص) نیز به اعتکاف در آن مکان مشغول می شدند و در همین غار بود که توسط حضرت جبرئیل از فرشتگان مقرب خدا به پیامبری مبعوث شدند.