موزه های جنگ، میراث رشادت و ایثار: ویژه روز آزادسازی خرمشهر

در اکثر نقاط دنیا سعی می‌شود با اختصاص موزه‌هایی، هم یاد جان‌باختگان جنگ برای همیشه حفظ شود و هم‌ کاری کنند تا مردم امروز درک صحیحی از جنگ و اثرات آن بر اجتماع داشته باشند. در ادامه نگاهی به این موزه ها در ایران خواهیم داشت .

امروز سوم جوزا، روز مقاومت، ایثار و پیروزی و سالروز آزاد سازی خرمشهر است. شهری که آزادسازی آن  یکی از مهم‌ترین اهداف عملیات الی بیت المقدس در دوره جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بود و پس از 578 روز اشغال در روز سوم جوزا سال 1361 خورشیدی ( 24 مه 1982 .م ) از اشغال آزاد شد. فتح خرمشهر انعکاس جهانی داشت و عراق با از دست دادن خرمشهر از نظر سیاسی تکیه‌گاهش را برای مذاکره از دست داد. این واقعه از لحاظ نظامی نقطه عطفی در تاریخ  دفاع مقدس است و از این روز به عنوان نمادی از پیروزی، مقاومت و ایستادگی در برابر دشمن یاد می‌شود. شورای عالی انقلاب فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، سوم خرداد را به عنوان روز مقاومت، ایثار و پیروزی در تقویم رسمی ایرانیان نامگذاری کرده ‌است.

بحث ایجاد موزه‌های جنگ(دفاع مقدس) از زمان جنگ مطرح بود، چنانکه پس از پایان جنگ و تشکیل بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، اولین تصمیمی که در مجموعه بنیاد گرفته شد این بود که در پنج استان مرزی درگیر در دفاع مقدس، موزه تاسیس شود و این مجموعه موزه ها، وظیفه ترویج فرهنگ مقاومت سلحشوران عاشق در زمان جنگ را در روزگار پس از جنگ بر عهده بگیرند. این موزه ها با به نمایش گذاشتن آثار جنگ، به نسلی که آن را تجربه نکرده و همچنین برای روحیه دادن به نظامیان و حفظ روحیه رزمندگان بنا شدند.   

بنا کردن موزه  جنگ ، پیش از این نیز در برخی از کشورها رخ داده که هدف اغلب آنها، رقم زدن خاطرات مشترک  برای اقوام مختلف بوده است. چراکه اقوام و گروههای مختلف مردم در یک مکان مشخص به نام موزه جنگ، به  ذهنیتی با عنوان هویت جمعی مشترک می رسند، به گونه ­ای که با بازدید از موزه های جنگ، فارغ از هرگونه تعصب نژادی و قومی و تنها با تعامل وتبادل گفتمان ­ها با وجود عناصر و نمادهای موجود در درون موزه های جنگ، هرچه بیشتر به معنا، مفهوم و درک عمیق از تاثیر جنگ به عنوان یک پدیده اجتماعی رسیده و تاثیر هرکدام بر دیگری را مورد کنکاش و مطالعه قرارمی دهند.

موزه های جنگ یکی از تلخ ترین و غمناک ترین تجسم دلاوری ملت ها هستند. یادگاری از یادگار نگاشته های گذشتگان سلحشور بردل تاریخ پر فراز و نشیب ملت ها و حکایت از واقعه شوم جنگ ها بر پهنه خاطره های انسانی است. اما موزه های جنگ در ایران حکایت دیگری دارند. این مکان ها دربردارنده پایدارترین میراث و یادگار از مقاومت دلیران یک کشور در برابر مهاجمان ستیزه خو و ستیزه جو هستند. موزه های جنگ در ایران، موزه دفاع مقدس هستند چراکه یادگاران شهدا و قهرمانان دفاع را در دل خود نگهداری می کنند، کسانی که خالق حماسه‌های جاودانه در راه دفاع از دین، میهن و مردم خویش بودند و میراث آنان قطعاً می تواند تاثیرات عمیقی بر روح و جان نسل های بعد بگذارد.  

موزه های جنگ به انواع مختلفی دسته بندی می شوند که برخی  ازآنها عبارتند از: موزه های هنری جنگ، موزه های علمی جنگ،  موزه های تخصصی جنگ، موزه‌ های منطقه‌ای جنگ، موزه ‌های تاریخی جنگ و موزه های فنی و صنعتی جنگ.

موزه دفاع مقدس ولایت کرمان یکی از موزه های بزرگ و دیدنی این ولایت است که سالانه پذیرای بازدیدکننده های مختلفی از سراسر ایران است. ساختمان باغ موزه دفاع مقدس با الهام از معماری ایرانی و سنتی کرمان و با توجه به اقلیم و سازه های سنتی از قبیل بادگیر های کرمان و با توجه به اقلیم و استفاده از مصالح اقلیمی طراحی و ساخته شده است. این موزه خاطرات دوران دفاع مقدس و دلاور مردی ها و رشادت های لشکر 41 ثارالله و روز های جنگ و انقلاب را در خود برای نسل های آینده نگه می دارد.

مـوزه جـنـگ کـرمـانـشـاه، در بردارنده ادوات مختلف جنگی و تصاویر و آثار شهدا  است‌. این‌ مرکز در اصل‌، پناهگاه مردم‌ بی‌دفاع‌ در برابر حملات‌ هوایی‌دشمن‌ بوده‌ است‌ و اکنون با داشتن‌ غرفه‌های‌ مختلف‌ و کتابخانه ‌‌تخصصی‌، اولین‌ مرکز فرهنگی‌ دفاع‌ مقدس‌ در غرب‌ کشور است‌.  

 ساختمان موزه جنگ خرمشهر در دوران هشت سال جنگ تحمیلی به عنوان محل دیدبانی نیروهای عراقی مورد استفاده قرار می گرفت که با بازسازی در سال  1375به عنوان مرکز فرهنگی دفاع مقدس افتتاح شد.

با توجه به اینکه این مرکز محل دیدبانی دشمنان در دوران جنگ بوده،  دست نوشته‌های اشغالگران عراقی بر روی دیوارهای ساختمان به جای مانده است. یکی از دست نوشته‌ها ، جمله "آمده‌ایم تا بمانیم" است که در این مرکز خودنمایی می‌کند و گوشه ای از  اهداف شوم و البته غیرممکن متجاوزان را نشان می دهد.

مرکز فرهنگی خرمشهر دارای چهار سالن مقاومت، اشغال، آزادسازی، و بازسازی خرمشهر است؛ که در هر بخش گوشه‌هایی از حماسه های  آن دوران را نشان می‌دهد. همچنین در این مرکز فرهنگی، آثار به جامانده از سرداران شهید حماسه مقاومت خرمشهر و نیز ادوات نظامی آن دوران به نمایش گذاشته شده است.

باغ موزه های  دفاع مقدس در استان های کردستان، همدان، اصفهان، آذربایجان غربی، ایلام، آذربایجان شرقی و شهر دزفول نیز از دیگر موزه های دفاع مقدس در نقاط مختلف ایران است.

باغ موزه دفاع مقدس تهران در اراضی عباس آباد و با زیربنای 205 هزار متر مربع، یک مجموعه بی‌نظیر و دیدنی است. طرح و احداث باغ موزه دفاع مقدس، با هدف ثبت و یادآوری ارزش‌ها، احساسات و عواطف عمیق و فرهنگ گرانقدر دفاع مقدس، در این مجموعه به انجام رسیده است.

باغ موزه دفاع مقدس از7 تالار و یک قسمت انتهایی که یادمان دفاع مقدس است تشکیل شده که در آن اعداد 7 و 8 به‌کار رفته است؛ عدد 8 به عنوان نمادی از 8 سال دفاع مقدس و عدد 7 به خاطر تقدسی که دارد. بخش‌های مختلف باغ موزه امکان تجسم عینی برخی فضاها و میدان جنگ در ابعاد واقعی یا نمادین، با جنگ افزارهای واقعی یا شبیه‌سازی‌ شده را به بازدید‌کنندگان می‌دهد.

باغ موزه دفاع مقدس، یک موزه رویدادی است و متفاوت از موزه‌هایی است که فقط بناها و اشیای تاریخی را به نمایش می‌گذارند. تنها در میان تالارهای مختلف این باغ موزه ، یک تالار با نام " تالار پروانه‌ها" جنبه موزه‌ای دارد که برای معرفی سرداران دوران دفاع مقدس درنظر گرفته شده است. اما بقیه تالارها جنبه رویدادی دارد و می‌توان تمام اتفاقات دوران دفاع مقدس را در آن به شکل زنده در همان حال و هوا دید.

تالار اول، تالار آستانه یا همان سرآغاز است، بخش دائمی موزه و نمایش‌دهنده مجموعه وقایعی است  که در فاصله سال 1357  تا آغاز جنگ رخ داده است .

تالار دوم، تالار حیرت و واقعیت است، در اینجا حیرت مردم ایران از شوک جنگ تحمیلی به نمایش درمی‌آید. در روزهایی که مردم از پیروزی انقلاب شادمان بودند و نظام اسلامی ایران در حال شکل‌گیری بود، حمله رژیم بعثی به ایران با حمایت همه جانبه آمریکا مردم را حیرت ‌زده کرد.

تالار سوم، تالار دفاع و نمایش‌دهنده ساختار دفاعی کشور از ارتش و سپاه و  بسیج گرفته تا نیروهای مردمی که  در دفاع از خاک و تمامیت ارضی کشور تلاش کردند. این دفاع در کنار استفاده از ادوات جنگی به نمایش در می‌آید.

تالار چهارم، تالار آرامش باغ ‌موزه دفاع مقدس است. در این تالار می‌بینیم که روزهای جنگ و دفاع از ناموس و  خاک میهن در عین سختی‌ها و دشواری‌هایی که برای ملت داشت، با آرامشی برای دفاع از ارزش‌های انقلاب همراه شده بود.

تالار پنجم، تالار شهادت است؛ یکی از مهم‌ترین تالارهای باغ موزه که به بازدید‌کنندگان یادآوری می‌کند، شهادت، آرزوی بزرگ جوانان رزمنده در ایام جنگ و دفاع مقدس بود. مجموعه تالار شهادت به 7مرحله تقسیم شده که شهادت را از نیت تا عروج به تصویر کشیده است.

تالار ششم، تالار پیروزی است که پیروزی‌های دلاورانه جوانان ایرانی در روزهای جنگ را به تصویر می‌کشد؛ از پیروزی در عملیات‌های مختلف گرفته تا آزادسازی خرمشهر و پیروزی‌های عرفانی و معنوی.

تالار هفتم، تالار سرانجام است. هفتمین تالار این باغ موزه، فضایی متفاوت از آنچه تاکنون درباره جنگ گفته شده دارد. در این تالار که آخرین مرحله از 7 تالار عشق باغ موزه است، بازدید‌کنندگان پس از گذر از 6 مرحله پیشین، به بالاترین نقطه از باغ موزه می‌رسند که در آنجا با یادمان، تصاویر، تندیس‌ها و بازمانده‌های جنگ تحمیلی مواجه می‌شوند و به آنها ادای احترام می‌کنند. گذر از این 7 تالار و تمرکز روی بخش‌های مختلف آن بیش از 10 ساعت زمان می‌برد. در طراحی باغ، این امکان در نظر گرفته شده تا بازدید‌کنندگان امکان خروج از تالارها را پس از هر مرحله داشته و با وقت بیشتری به مرور خاطرات جنگ تحمیلی بپردازند.

  این باغ موزه مکان مناسبی برای یاد آوری خاطرات دوران 8 ساله دفاع مقدس و بهترین مکان برای آشنایی نسل امروز با دوران دفاع مقدس است. موزه دفاع مقدس به عـنوان محلی برای ارائه بخش اندکی از حماسه های ملت غیور ایران در دوران انقلاب و دفاع مقدس، در قالب فناوری های نوین اعم از نمایشی، تعاملی و تلفیقی و استفاده از صدها نمایشگر مجهز به کیوسک های اطلاعاتی به ارائه برنامه های متنوع می پردازد. این اطلاعات مستند به گفتار فرماندهان هشت سال دفاع مقدس و همچنین اسناد معتبر ملی و بین المللی است و فضای  مفرح و مشجر 18 هکتاری با امکانات ویژه برای پذیرایی و گذران اوقات فراغت و نمایشگاه های متعدد آثار هنری و فرهنگی مرتبط با دفاع مقدس، این مکان را به یک قطب فرهنگی و گردشگری تبدیل کرده است. حضور راویـان ویژه که خود فرمانده و یا رزمنده دوران دفـاع مقـدس بوده و به روایت صحنه ها و تـاریخ دفـاع مقـدس می پردازند، نمایش ادوات زرهی غنیمت گرفته شده از ارتش بعث با ارائه بعضی کارکردهای آن در محوطه موزه، نمایش هواپیماهای شکاری، سبک و فوق سبک، نمایش موشک های زمین به زمین به کارگیری شده در دفاع مقدس، بهره گیری از آخرین امکانات فناوری اطلاعات در زمینه مدیریت ارتباط با مخاطب، و امکان نمایش آخرین دستاوردهای علمی و نظامی نظام مقدس جمهوری اسلامی، از دیگر امکانات موزه دفاع مقدس تهران است.

----------------------------------------------------------------------