قیام پانزده خرداد/جوزا ، نقطه عطف نهضت امام خمینی (ره)

ویژه برنامه قیام 15 خرداد/جوزا 1342

هر نهضت و انقلاب یک نقطه شروع و آغازی دارد. جرقه اصلی انقلاب اسلامی نیز پانزده سال پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1342 ( 1963 ) زده شد. اگرچه جنبش بیدارگرانه امام خمینی (ره) از مدتی قبل آغاز شده بود ، اما قیام خونین مردم ایران در تابستان اوایل ژوئن این سال علیه نظام مستبد شاهنشاهی بود که ایشان را به عنوان رهبر نهضت اسلامی ایران مطرح کرد. در تاریخ زندگی سراسر حماسه و مبارزه امام خمینی علیه رژیم مستبد سلطنتی ، نهضت 15 خرداد 1342 یک نقطه عطف محسوب می‌شود، به طوری که انقلاب اسلامی ایران را تداوم قیام 15 خرداد می‌دانند. این قیام ، مبارزه‌ای بود که سه عنصر اسلام، امام خمینی و مردم، پایه‌ها و عوامل اصلی تشکیل دهنده آن بودند. قیام خرداد 42 ( ژوئن 1963) اگر چه به شدت سرکوب شد و یک سال بعد ، تبعید امام خمینی به ترکیه و سپس عراق را به دنبال اشت ، ولی پس از این قیام بود که روحانیت ایران جنبش مبارزه با رژیم مستبد محمدرضا پهلوی و حامیان امریکائیش را گسترش داد. آنچه را باعث شکل گیری قیام پانزده خرداد در سال 1963 شد ، می بایست در خارج از ایران جستجو کرد. انتخابات ریاست جمهوری سال 1960 امریکا که به روی کارآمدن جان اف کِندی نامزد دموکراتها منجر شد، تغییراتی را در سیاست خارجی آمریکا به دنبال داشت. کندی بر خلاف جمهوریخواهان به سیاست انعطاف پذیرتر در رویارویی با بحرانها در کشورهای اقمار آمریکا در جهان سوم باور داشت . او معتقد به انعقاد پیمانهای اقتصادی به جای نظامی‌، فعال سازی قوای امنیتی و اطلاعاتی به جای استفاده از ارتش و تقویت برنامه‌های فرهنگی از قبیل سپاه صلح، ترویج انتخابات کنترل شده و دمکراسی‌های هدایت شده در نظامهای سیاسی وابسته به امریکا بود. روی کارآوردن دولتهای غیرنظامی دست نشانده از جمله ابزارهای دولت کندی برای رسیدن به این هدف بود. محمد رضا، شاه ایران در آن زمان پس از کودتای امریکایی و انگلیس سال 1953 و ساقط شدن حکومت ملی دکتر مصدق تحت سلطه آمریکا قرار گرفته بود. محمد رضا برای ادامه سلطنت خود و جلب رضایت امریکا چاره ای جز اجرای سیاستهای کندی و انجام اصلاحات ظاهری نداشت.

این اصلاحات تحت عنوان انقلاب سفید ، به دنبال اسلام زدایی و حاکمیت فرهنگ منحط غربی در ایران بود. امام خمینی با اعلام خطر درمورد برنامه های ضد اسلامی شاه ، سعی کرد مردم ایران را از برنامه های ضد اسلامی این حاکم وابسته اگاه کند.

سخنرانیهای هشدار دهنده امام خمینی (ره) موجی از اعتراض و مخالفت با اصلاحات شاه موسوم به انقلاب سفید به راه انداخت. شاه سعی کرد با حمله به مدرسه فیضیه در قم که مخصوص علوم دینی بود و ضرب و شتم طلاب ، این اعتراضات را سرکوب کند . اما این اقدامات سرکوبگرانه بر دامنه اعتراضات علیه شاه افزود. راهپیمایی‌های مذهبی و شعارهای انقلابی علیه رژیم و در طرفداری از مواضع امام خمینی در تهران و شهرستانها هر روز گسترش می‌یافت و این موج به ویژه پس از سخنرانی پرشور امام در روز عاشورای سال 1342 در فیضیه شتاب بیشتری به جریان اعتراضات در قم‌، تهران و سایر شهرستانها داد. با همه گیر شدن تدریجی مخالفت با حکومت شاه و برنامه‌های ضد اسلامی آن‌، رژیم تنها چاره را دستگیری امام خمینی دانست‌. خبر دستگیری امام در قم و سپس در سایر شهرها منتشر و موجب تشدید اعتراضات و تظاهرات مردم گردید. وضعیت فوق‌العاده‌ای بر قم‌، تهران و دیگر شهرها حاکم گردید. این تظاهرات با کشتار صدها نفر و دستگیری هزاران نفر به شدت سرکوب شد. رژیم گمان می‌کرد با دستگیری امام و یارانش و سرکوب قیام 15 خرداد به اعتراضات پایان داده است. این درحالی است که هیچ تغییری نه در مواضع امام صورت گرفت و نه از محبوبیت ایشان کاسته شد و نه مردم صحنه را خالی کردند. سخنرانی‌های افشاگرانه امام که اینک در جایگاه رهبری نهضت کاملاً مورد قبول عامه بودند، ادامه یافت. نهضتی که به رهبری امام خمینی از درون حوزه علمیه قم آغاز شد، هرچند در پانزدهم خرداد 1342 به صورت بیرحمانه‌ای توسط رژیم سرکوب شد، اما نابود نشد، بلکه بذری شد که در خاک سرزمین ایران افشانده گشت و پس از پانزده سال در فوریه 1979 به ثمر رسید و سلسله حکومت مستبد شاهنشاهی در ایران برچیده شد. امام خمینی سالها بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1979 در اظهار نظری درباره قیام پانزده خرداد فرمودند: « قیام 15 خرداد 42، گویای این واقعیت بود که اگر ملّتی مورد تجاوز و زورگویی‏های عده‏ ای قدرت طلب دیکتاتور مآب قرار گیرد؛ تنها اراده آن ملت است که می‏ تواند در مقابله با ظلمها و ستمها ایستادگی کند و سرنوشت خود را رقم زند و 15 خرداد، روز ورق خوردن سرنوشت مبارکی بود که اگر چه با خون‏های جوانان پاک این سرزمین آغشته شد؛ اما مبدأ تحول بزرگ در عرصه حیات سیاسی و اجتماعی جامعه بود. » بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران افزودند : « آنچه در قیام تاریخی 15 خرداد 42 حائز اهمیت است، شکستن هیبت پوسیده و پوشالی رژیم شاهنشاهی بود که با توهّمات و خیالهای خام، خود را قیّم مردم می‏ پنداشتند اما با یک حرکت هماهنگ و با یک وحدت و وفاق ملّی، همه شکوه و اقتدار نظام ستمشاهی به یکباره فرو ریخت و سرنگون شد. »

قیام پانزده خرداد مرزبندیهای جریان اسلامی مبارزه با رژیم شاه با دیگر جریانهای سیاسی مدعی مبارزه با این رژیم را شفاف کرد. قیام پانزده خرداد سرآغاز جنبشی در میان مردم ایران شد که صد در صد اسلامی بود. اسلامی بودن این جنبش به صورت کاملاً مشخص در شخصیت رهبر آن که مرجع تقلید و فقیه حوزه علمیه قم بود ، جلوه‌گر شد . با رهبری امام خمینی توطئه جدایی دین از سیاست که سالها توسط رژیم شاه تبلیغ شده بود، عملاً باطل شد و مردم مسلمان ایران در مبارزه‌ای قدم نهادند که ادامه آن برای آنها مانند نماز و روزه‌ واجب بود. ایدئولوژی و مکتب این مبارزه‌، اسلام بود و اصول و مبانی آن ، برگرفته از قرآن و سنت پیامبر و اهل بیت بود. دومین ویژگی نهضت پانزده خرداد برجسته شدن نقش امام خمینی به عنوان رهبر نهضت اسلامی مبارزه با رژیم شاه بود. رهبری امام‌، برای همیشه به جدایی دین از سیاست خاتمه داد . انگیزه امام خمینی در مبارزه با رژیم شاه هیچ گونه شباهتی با انگیزه‌های مبارزان چپ گرا و غیر دینی و ضد امپریالیستی دنیا نداشت‌. قیام پانزده خرداد قیامی الهی بود که از سر اخلاص و برای انجام وظیفه و تکلیف شرعی صورت گرفت . سومین ویژگی قیام پانزده خرداد مردمی بودن آن بود. نهضت پانزده خرداد نهضتی کاملاً مردمی بود. این نهضت به هیچ قشر خاصی تعلق نداشت‌ . بلکه همه قشرها از شهری و روستایی و بازاری و دانشگاهی‌، و زن و مرد و پیر و جوان در آن شرکت داشتند. آنچه همه اقشار را به میدان مبارزه کشاند و آنها را به هم پیوند داد ، اسلام بود. مردمی بودن نهضت نتیجه عمومی بودن و ریشه‌دار بودن مکتب اسلام در ایران بود. رابطه رهبری و توده‌های مردم از طریق روحانیون برقرار می‌شد که همه جا بودند و در عمق زندگی توده‌های مردم با آنان حشر و نشر داشتند. پایگاه اصلی برقراری این ارتباط نیز مساجد، مجالس دینی و سایر اماکن مذهبی از قبیل زیارتگاه‌ها و حسینیه‌ها بود. بیگانه ستیزی، ویژگی چهارم نهضت اسلامی پانزده خرداد بود . این نهضت به دلیل اسلامی بودنش از بطن مردم جوشیده بود و از آنجا که در اندیشه اسلامی نهضت‌، انحرافی از صراط مستقیم الهی وجود نداشت، در خط مشی سیاسی و مبارزاتی آن نیز انحرافی به سوی شرق و غرب در کار نبود. امام خمینی (ره) از همان آغاز امریکا، انگلیس و شوروی را عامل بیچارگی مردم ایران معرفی کردند و مبارزه با بیگانگان را آغاز نمودند. مردم ایران عالیترین جلوه استقلال سیاسی را که ناشی از استقلال مکتبی بود در رهبری امام خمینی مشاهده می‌کردند. همین عواملی که موجب وقوع قیام پانزده خرداد شد ، پیروزی انقلاب اسلامی ایران را به دنبال داشت و همان عوامل اکنون نیز موجب پیشرفت و اقتدار جمهوری اسلامی ایران است . اسلامی بودن، مردمی بودن و حمایت از رهبری انقلاب ، از عوامل اصلی موفقیت جمهوری اسلامی ایران در مقابله با انواع اقدامات خصمانه امریکا و متحدانش در بیش از سی گذشته علیه مردم ایران بوده است. همین ویژگیها در انقلاب اسلامی ایران باعث الگو شدن آن برای ملتهای منطقه و قیام علیه نظامهای مستبد و وابسته به امریکا با تمسک به ارزشهای ظلم ستیز اسلام و رد تمام گرایشهای لیبرالی و غیر دینی شده است.

-----------------------------