Pars Today

نمایشگاه "سیر شیر در پنج هزار سال هنر ایران" به علاوه “پرویز تناولی و شیرهای ایرانی ” در موزه هنرهای معاصر تهران برپا شده است. در این نمایشگاه، نماد شیر ایرانی در آثار هنری از هزاره سوم پیش ازمیلاد تا دوران کنونی دنبال می شود .

شیرها، بلندترین غرش را در بین گربه‌سانان بزرگ دارند. صدای غرش شیر می‌تواند در فاصله یک متری به 114  دسی بل برسد و از فاصله 8 کیلومتری نیز شنیده شود. اما آیا تاکنون صدای غرش یک مجسمه شیر یا شیر نقش شده بر یک دیوار، بوم نقاشی یا حتی پارچه را شنیده اید؟

شاید عده ای از این سؤال تعجب کنند و یا با کمی تردید بتوانند به آن جواب دهند اما اگر از زاویه دید یک هنرمند بخواهید به این سؤال جواب دهید، پاسخ کمی متفاوت و جذاب است. هنرمندی همچون پرویز تناولی، مجسمه ساز ایرانی است که غرش خاموش شیرهای بسیاری را با دست ساخته های هنری خویش همراه کرده و می گوید که این غرش چند هزار سال است که در پهنه آثار هنری ایران زمین شنیده می شود.

حدود یک ماه است که نمایشگاه "سِیر شیر در پنج هزار سال هنر ایران" در موزه هنرهای معاصر تهران برپا شده است. در این نمایشگاه حدود 400 اثر هنری که 280 اثر آن از موزه ها و مجموعه های خصوصی وام گرفته شده است به نمایش درآمده است.  از شاهکارهای این مجموعه می توان به نقاشی هایی از شاهنامه شاه تهماسب از موزه هنرهای معاصر تهران، ریتون طلا و خنجر دوران هخامنشی از موزه ملی ایران و شیر بزرگ فیروزه ای از موزه رضا عباسی و اشیایی دیگر از مجموعه های خصوصی اشاره کرد. در این نمایشگاه 147 اثر از آثار پرویز تناولی ارائه شده که شامل 51 تابلوی نقاشی، 21 تخته فرش، 6 مجسمه فلزی، 60 مجسمه سرامیک و 9 عدد جواهرات است. همچنین 153 اثر از مجموعه آثار تناولی شامل فرش، قفل، سنگ وزنه، شیر آب، سکه، شیر سنگی و پوسترهای مذهبی به نمایش در آمده است.

افتتاحیه نمایشگاه " شیر در هنر ایران " به علاوه نمایشگاه  "پرویز تناولی و شیرهای ایران" با حضور هنرمندان و مدیران فرهنگی - هنری و علاقه‌مندان، در موزه هنرهای معاصر تهران برگزار شد.

پرویز تناولی در این مراسم گفت: این نمایشگاه حاصل 40 سال تلاش و دغدغه من است. البته این آثار به‌صورت مداوم شکل نگرفته است. اولین شیرهای من که در این نمایشگاه وجود دارد ، با قالیچه‌های عشایری شروع می‌شود که با عشق به عشایر و مجموعه‌های کوه و کویر دشت‌های ایران ادامه پیدا می‌کند . من در این سالها هیچ‌گاه از تحقیق کردن درباره شیر فروگذار نکردم و به هر موزه و مکانی که رفتم به دنبال منابعی می‌گشتم که در این باره تحقیق کنم. این منابع چاپ شده هیچ‌گاه جنبه عملی پیدا نکرده بود و من از سه سال پیش به این فکر افتادم که باید عملی شود.

این هنرمند مجسمه‌ساز گفت : شیر در فرهنگ ایرانی و در نمادهای باستانی و آئینی ما، در شمایل حضرت علی (ع)، شیر و ذوالفقار، شیر و حسنین(ع)  و در پرده‌های مساجد و تکیه‌ها یک عنصر اصلی است و حیف بود که این گنجینه از نظر جوان‌ها پنهان بماند.. ما در اسناد تاریخی و فرهنگی دو نماد داریم که از هزاران سال قبل هنوز در فرهنگ ایرانی باقی مانده است: یکی شیر است و دیگر سرو سهی  و این دو نماد، نمادهایی جاودانه هستند و هیچ فرهنگ کهنی نیست که چنین نمادهای مستمر و دائمی داشته باشد.

در این نمایشگاه 25 اثر فاخر و ارزشمند از مجموعه موزه ملی ایران به نمایش در آمده است که شامل آثار زرین، سیمین، مفرغین و گچبری بوده و از لحاظ زمانی از هزاره سوم پیش از میلاد تا دوره ساسانی را در بر می‌گیرد. این آثار متعلق به محوطه‌هایی چون جیرفت، ارجان، حسنلو، عمارلو، تخت جمشید و … هستند. 

بررسی این آثار باستانی، نشان دهنده اهمیت نقش شیر است. شیر پادشاه درندگان و حیوان پر قدرتی است که از دیرباز مورد توجه و هماورد دلاوران نامی ایران بوده است. تصویر این حیوان در هنر هخامنشی و نقش برجسته های تخت جمشید و شوش حک شده است . همچنین می توان آن را در بسیاری از ظروف و منسوجات ساسانی مشاهده کرد. بر برخی از مهرهای اشکانیان و ساسانیان نیز تصویر شیر نقش شده است .

در دوره اسلامی، نقش شیر به منزله مظهر قدرت و شجاعت باقی ماند و عملکردی جدید پیدا کرد و به یکی از عوامل سنتی دین جدید تبدیل شد. به این صورت که حضرت علی ( ع ) به لحاظ شجاعت به شیر خدا ملقب شد و شیر به نمادی از شجاعت و شهامت او تبدیل شد ودر ادبیات این دوران نیز نمود یافت. مولوی هم در دیوان شمس و هم در مثنوی معنوی ، از امام علی به عنوان شیر حق یاد می کند و در برخی دعاها، از  امام علی (ع) با عنوان شیر صحنه های کارزار یاد شده است.

سلجوقیان نیز به نشان شیر اهمیت زیادی می دادند و این اهمیت در آثار هنری این دوره مشهود است. در هنر اسلامی نیز صحنه شکار شاهی شیر، نبرد شیر با غزال یا قوچ، نقش شیرهای متقابل قرینه ـ که بیشتر نقش تزیینی داشتند - و سایر حالت ها، پذیرفته شد.

شکل شیر، پیش از اسلام و پس از آن، مورد توجه قفل سازان نیز بوده و برخی از بهترین قفلهای قرون اولیه اسلامی به شکل شیر ساخته شده است. نقش شیر در دوران اسلام را می توان در پارچه های آل بویه و در ادامه سبک پارچه های ساسانی دنبال کرد. در این پارچه ها، معمولا دو شیر به منزله نگهبان و محافظ، در دو طرف درخت زندگی طراحی شده اند که به صورت های مختلف نشسته، ایستاده ، نیمرخ و تمام رخ و گاهی بالدار به تصویر در آمده است.

پرویز تناولی در سوم فروردین ماه سال 1316شمسی(22 مارس 1937) در تهران و درخانواده ای متوسط به‌دنیا آمد. وی از سنین ده تا یازده سالگی فعالیت هنری خود را با آموختن موسیقی آغاز کرد . در سال 1332شمسی ( 1953)  هنرستان هنرهای زیبا در تهران تأسیس شد و او در رشته مجسمه‌سازی آن نام‌نویسی کرد. وی پس از گذراندن دوره سه ساله مجسمه‌سازی در آنجا ، تحصیلات خود در زمینه مجسمه سازی در ایتالیا ادامه داد.

پرویز تناولی از جمله کارشناسان فرش ایرانی و بافته‌های عشایری نیز محسوب می‌شود. او سال‌های زیادی برای شناخت گبه، در میان عشایر و روستاییان رفت‌وآمد داشت و سرانجام با چاپ مقاله‌ای پژوهشی در لندن در سال 1983 . م  آن را به جهانیان معرفی کرد. او همچنین مجموعه‌ای از جواهرات را طراحی و ساخته است که با استقبال خوبی مواجه بوده است. مجموعه مجسمه‌های "حجم‌های هیچ"،  "دست ها"،  " قفل و قفس"  و "شاعر" را می‌توان در زمره معروف‌ترین آثار تناولی قرار داد. تناولی که مجموعه آثار " هیچ " وی شهرت جهانی دارد تاکید می‌کند این اصطلاح در ذهن و آثار او مفهوم پوچ‌گرایی ندارد بلکه برای خود او ریشه در مفاهیم عرفانی و دینی دارد.

پرویز تناولی حاصل پژوهش‌های خود را در مقاله‌ها و کتاب‌های متعددی به چاپ رسانده است که از جمله آنها می توان به کتاب " قالیچه‌های تصویری"، " قفل‌های ایران" و کتاب " طلسم گرافیک سنتی ایران" اشاره کرد.

پرویز تناولی سه شاخصه مهم دارد ؛ نخست کارهای پژوهشی فراوان که از صنایع دستی و فرش گرفته تا سنگ های به کار گرفته شده در مجسمه سازی را مورد تحقیق قرار داده و تقریباً کسی هم پای او نیست. تناولی نزدیک به  70  جلد کتاب تالیف کرده است. شاخصه دوم تداوم فعالیت وی در شاخه مجسسمه سازی است و تا آنجایی که توانسته روی تکنیک غربی کار کرده اما بر فرهنگ ایران و به ویژه فرهنگ عامه نیز متمرکز بوده است. شاخصه سوم دغدغه اش در کارهای چاپ و گرافیک های قدیم است که کتابی هم در این زمینه  تالیف کرده و نظرات نوآورانه ای را مطرح کرده است.

پرویز  تناولی مجسمه ساز، نقاش، پژوهشگر و مجموعه داری است که از وی به عنوان یکی از پیشگامان "مکتب سقاخانه"  نیز یاد می‌شود. مکتب سقاخانه، جریانی هنری بود که حدود پنجاه سال قبل ( دهه 40 شمسی ) با استفاده از عنصرهایی از هنر مدرن و برخی عناصر تزئینی هنرهای سنتی و  اسلامی، در ایران شکل گرفت. این مکتب تاثیر عمیقی بر دگرگونی های هنر ایرانی در دوران معاصر برجا گذاشته است.

آثار تناولی  محبوبیت زیادی در حراج‌های بین‌المللی خرید و فروش آثار هنری دارد و تعدادی از مجموعه‌داران هنری و مشهورترین موزه‌های جهان، اقدام به جمع‌آوری آثار پرویز تناولی برای مجموعه‌های‌شان می کنند . مجسمه‌ای از وی به نام "پرسپولیس" در سال 1387شمسی ( 2008)  با رکورد بی‌سابقه دو میلیون و800 هزار دلار در حراج کریستی  لندن به فروش رفت.  

بدون شک نمایشگاه سیر شیر در هنر ایران، یکی از بهترین و دیدنی‌ترین نمایشگاه‌های برپا شده در سالهای اخیر است که تا هفتم  سنبله  (29 اوت 2017) در موزه هنرهای معاصر تهران برپاست.

-------------------------------------------------------------------------