محمد باقر مجلسی، علامه ای بلند آوازه

علامه مجلسی در مقدمه بحار الانوار سه نکته  را برای تألیف "بحار الانوار" یا دریاهای نور ذکر می کند. اول این که دانش سودمند تنها از راه وحی به دست می آید که در قرآن و احادیث نهفته است. دوم این که بسیاری از نوشته های شیعیان دور از دسترس مانده و یا مفقود گردیده است و گردآوری آن ها در یک جا ضروری می نماید و سومین نکته این است که بیم آن می رود که در آینده نیز بار دیگر این نوشته ها پراکنده و ناپدید شوند

 آن شب، ماه در آسمان جلوۀ دیگری داشت. محمد تقی مجلسی از علمای باتقوا مثل همیشه برای عبادت برخاسته بود. خانۀ او در سایه روشن زیبایی از نور ماه قرار داشت. محمد تقی به گهوارۀ کودکش در گوشۀ اتاق نگریست. پرتو نور ماه بر گهواره و کودک، چون نوازشی دلنشین به نظر می آمد. محمد تقی به حیاط خانه رفت و به آسمان نگریست. او آن شب حال عجیبی داشت. کنار حوض رفت و با صلوات بر محمد و آل محمد وضو گرفت. به اتاق بازگشت و مشغول نماز و راز و نیاز با خدا شد. حال خوش معنوی او در آن شب، شوری وصف ناشدنی را مهمان روح و جانش کرده بود. او در وصف حال خویش چنین می گوید:

" من در آن شب، خود را در حالتی دیدم که هر چه از خدا بخواهم، به من عنایت خواهد شد. فکر کردم چه درخواستی از امور دنیا و آخرت از خداوند بنمایم که ناگاه صدای گریۀ "محمد باقر" را از گهواره شنیدم. در آن حال عرض کردم: "خداوندا  تو را به پیامبرت (ص) وآل اوقسم می دهم که این طفل را موفق گردان تا مروّج دین سید المرسلین (حضرت محمد ص) شود و توفیقاتی به او مرحمت کن که انتهایی بر آن نباشد. "

این چنین بود که  علامه محمد باقرمجلسی با دعای خالصانۀ پدرش، از طفولیت، به نبوغی عظیم در کسب معارف الهی و علوم اهل بیت نائل آمد؛ به طوری که تشنگی دانش، قرار را از او ربود و عطش سیری ناپذیر او در فراگیری علم، روز به روز بیشتر شد و از علمای بزرگ اسلام گردید. در سالروز گرامیداشت "علامه محمد باقر مجلسی" صاحب کتاب "بحارالانوار" با شما از این اندیشمند برجسته سخن می گوییم.

 علامه محمد باقر مجلسی در سال 1037 هجری قمری در اصفهان، یکی از شهرهای تاریخی و فرهنگی ایران چشم به جهان گشود. وی فرزند ملا محمد تقی مجلسی است که از سرآمدان روزگار خود به شمار می رفت. محمد تقی مجلسی از مفاخر علمای شیعه بود که در علم، عمل، تقوا و فضیلت جایگاه خاصی داشت. علامه محمد باقرمجلسی ، از همان ابتدا تحت تربیت پدری عالم قرار گرفت و علاقمند به فراگیری همه علوم دینی شد. خود او می‌نویسد:

"من شیفته انواع علوم دینی بوده و به آن عشق می‌ورزیدم و به فضل خدا به بوستان‌های دانش راه می‌یافتم. سپس به برداشت درست یا نادرست آن علم واقف می‌شدم تا آن که از میوه‌های گوناگون و گل‌های رنگارنگ آن برای خویش فراهم ساختم. من از هر آبشخوری جرعه‌ای نوشیده و از هر خرمنی خوشه‌ای برگرفتم."

 خانواده علامه مجلسی در شهر اصفهان، سابقه هزار ساله داشتند. شهر پر رونق اصفهان در آن زمان، پایتخت خاندان حاکم بر ایران یعنی صفویان  بود. محمد باقر مجلسی در خانواده ای رشد و نمو کرد که آکنده از دانش و فقاهت بود. بسیاری از افراد این خانواده در قرن دهم و یازدهم از دانشمندان معروف زمان به شمار می رفتند. روی گشاده، و مهمان نوازی از خصلت های خاندان علامه مجلسی بود و هر کدام چون درّی در مجالس مؤمنان می درخشیدند و محفل از وجود آنان زینت می گرفت.

علامه مجلسی فراگیری دانش را در چهار سالگی نزد پدر آغاز کرد و در سایه توجه خاص پدر دانشمند، با هوشی سرشار و خدادادی به تحصیل علوم در اصفهان پرداخت و بیشتر تحصیلات او در علوم دینی در خدمت پدرش مدرس و روحانی برجسته بزرگ اصفهان بود. او در اندک زمان، مراحل مختلف علمی را یکی پس از دیگری طی کرد به طوری که در همان سنین نوجوانی آثار نبوع در سیمای نورانی اش آشکار بود و هر کس او را می دید آینده درخشانی را برایش پیش بینی می کرد. مرحوم علامه محمد باقر مجلسی، از دانش دوران کودکی خویش می گوید:

"الحمد اللّه رب العالمین که بنده در چهار سالگی (مفهوم و معنای) خدا، نماز، بهشت و دوزخ را می دانستم. نماز شب می خواندم؛ در مسجد صفا، نماز صبح را به جماعت به جا می آوردم و اطفال را با آیات و حدیث که از پدرم (ره) تعلیم گرفته بودم؛ نصیحت می نمودم."

 نبوغ و بالندگی علامه مجلسی به حدی بود که درسن چهارده سالگی از فیلسوف بزرگ جهان اسلام "ملا صدرا" اجازه روایت گرفت. ایشان درمحضر عالمان بزرگی چون ملا صالح مازندرانی، ملاحسنعلی شوشتری، ملا محسن فیض کاشانی، سید نور الدین عاملی، شیخ علی عاملی نواده شهید ثانی زانوی ادب زد و از خرمن دانش هر کدام خوشه ها چید. علامه مجلسی هر جا دانشمند، فقیه و یا محدثی را می یافت، با فروتنی در برابر وی می نشست. ایشان در این کوشش خستگی ناپذیر پای درس بیش از بیست و یک استاد نشست و از دانش و افکار هر یک بهره ها گرفت.دیری نگذشت که علامه مجلسی بر علوم گوناگون احاطه کامل یافت و در زمره استادان طراز اول حوزه های دینی قرار گرفت. او خود را مهیا ساخت تا مانند پدر و بلکه بیشتر و بهتر از وی، به راهنمایی مردم همت گمارد.

 کلاس های درس پربار و جذاب ایشان، صدها طلبه را از گوشه و کنار شهرها به اصفهان که در آن زمان مرکز تشیع به شمار می رفت کشاند. علامه مجلسی در مدرسه ملا عبداللّه به تدریس و اقامه نماز اشتغال داشت. پس از فوت پدر در مسجد جامع اصفهان به اقامه نماز و تدریس مشغول گشت. این مسجد مملو از طلاب می شد و پای درس او بیش از هزار طلبه می نشستند و از خرمن معرفت وی خوشه می چیدند. علامه مجلسی از جمله بزرگانی است که از جامعیت خاصی برخوردار بود. او در علوم مختلف اسلامی مانند تفسیر، حدیث، فقه، اصول، تاریخ و رجال تخصص داشت. این علوم در کنار علوم عقلی همچون فلسفه، منطق، ریاضیات، ادبیات، لغت، جغرافیا، طب، نجوم  از او شخصیتی ممتاز و بی‌نظیر ساخته است. علامه مجلسی در عصری می زیست که فلسفه و عرفان، فقه و حدیث اهل بیت را تحت الشعاع قرار داده بود و علمای شیعه بیشتر میل به فلسفه داشتند و فقه و حدیث در درجه دوم اهمیت قرار داشت. ادامه این وضع روایات اهل بیت  را مورد تهدید قرار می داد. افزون بر آن، کتاب های احادیث شیعه بر اثر جنگ ها و غارت هایی که در ایران رخ داده بود و محدودیت هایی که شیعیان پیش از صفویه داشتند، نوعاً از بین رفته و باقی مانده ها نیز دور از دسترس بودند؛ بدین جهت شیعه از نظر احادیث نیازمند دایرة المعارف حدیث شامل همه گونه اخبار در هر موضوع بود. علامه محمد باقر مجلسی که ریزبینی و نکته سنجی‌‏های بسیار زیبایی پیرامون روایات مشکل داشت؛ تصمیم به جمع آوری احادیث گرانبهای پیامبر(ص) و اهل بیت ایشان گرفت این اثر ارزشمند، در 110 جلد ، "بحارالانوار" یعنی "دریاهای نور" نام دارد. در میان آثار مجلسی،"بحار الانوار" جایگاه ویژه دارد. جاودانگی علامه بیشتر در پرتو همین کار بزرگ اوست. ستایشگران وی را به همین کتاب می ستایند. با این که نوشته های پر بار فارسی او هنوز مورد استفاده همگان است ولی هیچ کدام ماندگاری این دریای عمیق را نداشته است .این کتاب از بزرگ ترین ومشهور ترین جوامع حدیثی شیعه است که به لحاظ تنوع مباحث، آن را باید دایره المعارفی عظیم دانست.این کتاب به سبب ذکر مآخذ روایت ها و جستارهای کلامی، تاریخی، فقهی، تفسیری، اخلاقی، حدیثی و شرح بسیاری از روایات همواره مورد توجه بوده است.

علامه مجلسی در مقدمه بحار الانوار سه نکته  را برای  تألیف "بحار الانوار" یا دریاهای نور ذکر می کند.اول این که دانش سودمند تنها از راه وحی به دست می آید که در قرآن و احادیث نهفته است.دوم این که  بسیاری از نوشته های شیعیان دور از دسترس مانده و یا مفقود گردیده است و گردآوری آن ها در یک جا ضروری می نماید وسومین نکته این است که بیم آن می رود  که در آینده نیز بار دیگر این نوشته ها پراکنده و ناپدید شوند.ایشان در مقدمه کتاب " بحارالانوار" می نویسد:

"... من در نتیجه مطالعات خود تمام علوم را در کتاب خداوند و اخبار خاندان پیامبر (ص) یافتم و دانستم که دانش قرآن،عقول بندگان را برای استنباط خود کافی نمی داند و جز پیغمبر و امامان معصوم که پیک وحی در خانه های آنان فرود آمده، کسی به آن احاطه پیدا نمی کند... در نتیجه از میان علوم دینی، جست جوی اخبار ائمه  را برای کار خود برگزیدم، چرا که اخبار خاندان پیامبر را کشتی نجات یافتم که مملو از نیک بختی هاست... لذا برای تأمین این منظور در شرق و غرب به جست جوی آن کوشیدم. عده ای به من در این راه یاری رساندند و به هر نقطه که امکان داشت سر زدند، تا به فضل خداوند بسیاری از کتب قدیم و اصول معتبره مورد استفاده گذشتگان جمع آوری شد... من بعد از یاری خداوند، عزم کردم که همه را در کتابی بزرگ با فصول و ابواب منظم جمع کنم، بحمد اللّه آنچه می خواستم به بهترین وجه انجام یافت... نظر به این که کتاب مشتمل بر انواع علوم و حکمت هاست، آن را بحار الانوار (دریاهای نور) جامع گوهرهای ائمه اطهار نامیدم."

غیر از "بحارالانوار" به دست تواناى علامه مجلسـى کتب زیادى به زبان فارسی و عربی نگارش یافت . تعداد کتاب های علامه مجلسی به زبان های فارسی و عربی حدود ۲۰۰ جلد کتاب می باشد "بحار الانوار" در ۱۱۰ جلد، "مراه العقول "در ۲۵ جلد و "ملاف الاختیار" در ۱۶ جلد از مهمترین آثار او و همگی به زبان عربی است.علامه مجلسی پس از عمری تلاش علمی و دینی و مجاهدت در احیای احادیث گرانبهای پیامبر (ص) و اهل بیت ایشان ، در 27 رمضان سال 1111 هجری قمری در سن 74 سالگی از دنیا رفت. پیکر پاک ایشان در کنار مسجد جامع اصفهان و در کنار مزار پدر فرزانه اش محمد تقی مجلسی به خاک سپرده شد.