امامت و ولایت در قرآن ( آیه تطهیر)

آیه 33 سوره احزاب از جمله آیاتی است که به مسأله عصمت که از شرایط اساسی امامت است، می پردازد. این آیه حقیقت انسان‌های والایی را ترسیم می‌کند که با گذر از عوامل مادی و خاکی، به عالی‌ترین مرزهای عصمت و طهارت دست یافته اند.

در برنامه های گذشته، گفتیم که بر طبق آیات قرآنی رهبرى و امامت جامعه اسلامی، می بایست به دست افراد معصوم و به دور از هر گونه آلودگی باشد. از جمله آیاتی که به آن اشاره کردیم، آیه 124 سوره بقره بود که به امامت ابراهیم(ع) اشاره شده است. ابراهیم (ع) در حالیکه مقام نبوت و رسالت را داشت، در اواخر عمر و پس از پشت سر گذاشتن آزمایش های سخت، به مقام امامت نایل شد. سپس این منصب الهى را براى فرزندان اش نیز درخواست کرد. خداوند در پاسخ ابراهیم فرمود: "این مقام به ستمکاران نمی رسد." لذا امامت یک منصبى الهى است، که نه به انتخاب افراد، بلکه به کسانى اعطا می ‏شود، که ازهر گونه ظلم و ستم پاک و مبرّا باشند. آیه 33 سوره احزاب نیز از جمله آیاتی است که به مسأله عصمت که از شرایط اساسی امامت است، اشاره دارد. عزیزان همراه! در برنامه امروز، به صورت اجمال آیه 33 سوره احزاب که مشهور به آیه تطهیر نیز است، می پردازیم.

 "إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا/ جز این نیست که خداوند می خواهد از شما اهل بیت (پیامبر) هر گونه پلیدی (در عقاید و اخلاق و اعمال) را بزداید و شما را به همه ابعاد پاکی پاکیزه گرداند." مهمترین مطلب این آیه دور شدن "رجس" یا همان پلیدی و آلودگی از اهل بیت پیامبر (ص) است. اما این آلودگی چیست که خداوند بر دوری اهل بیت از آن تاکید می کند؟ 

در متون اسلامی، آلودگی به دو بخش مادی و معنوی تقسیم می شود. در آیه 145سوره انعام، رجس به معنای مردار، یا خون ریخته شده یا گوشت خوک که نجس و پلید است، آمده است که همان بُعد مادی  رجس را در بر می گیرد. گناه، فسق، بخل، طمع، هوی نفس، شرک، کفر و بدعت و ...  نیز در برخی از آیات به عنوان رجس یا پلیدی ذکر شده اند، که از ابعاد باطنی رجس و پلیدی محسوب می شوند. اما رجس آیه تطهیر، کلی بوده و عبارت است از زشتی های اخلاقی و صفات بد و رفتار زشتی که کفر و نفاق و عصیان آن را در یک جا جمع می کند.

آیه تطهیر در بین آیاتی قرار گرفته است که خطاب به همسران پیامبر (ص) است. در آیات قبل یعنی 30 و 31 سوره احزاب آمده است که: "ای همسران پیامبر! هر کدام از شما گناه آشکار و فاحشی مرتکب شود، عذاب او دو چندان خواهد بود و این برای خدا آسان است، (زیرا اگر گناهی بکنید، اولاً آن گناه را مرتکب شده اید و ثانیاً هتک حیثیت همسرتان، پیامبر خدا (ص) را کرده اید، لذا دو گناه به شمار می آید.) هر کس از شما برای خدا و پیامبرش خضوع کند و عمل صالح انجام دهد، پاداش او را دو چندان خواهیم کرد، ای همسران پیامبر، شما اگر تقوا پیشه کنید مانند دیگر زنان (عادی) نیستید، پس به گونه ای هوس انگیز سخن نگویید که بیماردلان در شما طمع کنند، و سخن شایسته بگویید! و در خانه های خود بمانید و همچون دوران جاهلیّت نخستین (در میان مردم) ظاهر نشوید و نماز را برپا دارید و زکات را بپردازید و خدا و رسولش را اطاعت کنید." پس از این تذکرات که همه اش امر است و دستور و تهدید، و ضمناً خوف و رجا را نیز به همراه دارد که اگر کار خوب بکنید چنین می شود و اگر کار بد بکنید چنان می شود، ضمن تغییر ضمایر از مونث به مذکر، لحن آیه کاملاً تغییر کرده و ستایش گونه می فرماید: "خداوند فقط می خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملاًا شما را پاک سازد." گروهی از مفسران این تغییر لحن را جزئی از فصاحت قرآن قلمداد کرده و اظهار می کنند که در کلام فصحای عرب و اشعار آنان نمونه های فراوانی وجود دارد که در بین سخنان خود، ناگاه مطلب مهم دیگری را بیان کرده و سپس به موضوع قبلی ادامه می دهند. 
 برخی نیز با توجه به روایات متعددی که در کتاب های اهل سنت و شیعیان آمده، اظهار می کنند که آیه تطهیر کاملاً مستقل بوده و ارتباطی با ماقبل و مابعد خود ندارد. چرا که خطاب قرآن به همسران پیامبر، بخاطر درخواست های نامعقول آنها از پیامبر (ص) بوده است. در حالی که آیه تطهیر خطاب به خود پیامبرگرامی اسلام (ص) و علی(ع) و فاطمه(س) و حسن و حسین (ع) است. 

صحابه رسول اکرم (ص)، تابعین و دانشمندان اسلامى، همه اتّفاق نظر دارند که آیه تطهیر در باره پنج تن نازل شده ‏است؛ حتى امّ سلّمه و عایشه که خود شاهد بر نزول آیه بوده و امید داشته‏ اند که مشمول این آیه باشند بر دلالت آن پنج تن، تصریح کرده‏ و گفته اند که مراد از اهل‌بیت در این آیه: پیامبر، امام علی، حضرت زهرا، امام حسن و امام حسین علیهم السلام هستند. در کتاب "غایة‌ المرام" از "عبداللّه بن احمد بن حنبل" از ام سلمه نقل شده که آیه تطهیر، در خانه‌ من نازل شد و در خانه هفت نفر بودند؛ جبرئیل، میکائیل و علی و فاطمه و حسن و حسین و من! در نزدیک درب خانه نشسته بودم. به رسول‌خدا (ص)  گفتم: آیا من هم جزء اهل بیت هستم؟ پیامبر فرمود: تو بر راه درست هدایت شده‌ای! تو از زنان پیامبر هستی!"

ثعلبی مفسر و محدث برجسته اهل سنت نیز در کتاب "الکشف و البیان عن تفسیر القرآن"چنین آورده است که: هنگامی که از عایشه، همسر پیامبر(ص) دربارة‌ جنگ جمل و دخالتش در آن جنگ ویران‌گر سؤال کردند، گفت: این یک تقدیر الهی بود! و هنگامی که درباره‌ علی از او پرسیدند، گفت: "از من، درباره‌ کسی سؤال می‌کنید که محبوب‌ترین مردم نزد پیامبر بود و همسر محبوب‌ترین مردم نزد رسول خدا بود؛ من با چشم خود دیدم علی و فاطمه و حسن و حسین را که پیامبر آن‌ها را در زیر پارچه‌ای جمع کرده و فرمود: خداوندا! اینان خاندان و اهل‌بیت من‌اند. رجس و پلیدی را از آن‌ها دور کن و از آلودگی‌ها پاکشان فرما! من گفتم: ای رسول خدا! آیا من نیز از آن‌ها هستم؟ فرمود: تو فاصله بگیر! تو بر خیر و نیکی هستی (اما جزو این جمع نیستی!) " 
در کتاب "المستدرک علی الصحیحین" نیز روایت شده است: "روزی پیامبر (ص) فرمود: برایم فرا خوانید! برایم فرا خوانید! گفتند: یا رسول الله چه کسی را فرا خوانیم؟ فرمود: اهل بیتم را! علی، فاطمه، حسن و حسین را. پس از اینکه آنان را آوردند، پیامبر (ص) کسای (عبای) خویش را بر آنان افکند و دست هایش را بلند کرد و فرمود: خدایا اینان خاندان من هستند! در این هنگام آیه تطهیر نازل شد." 

  آیه تطهیر گویای فضیلتی بی نظیر برای اهل بیت پیامبر (ص) است.  از همین رو امامان معصوم همواره در مجادلات کلامی خود از این آیه بهره می بردند، چنانکه امام علی (ع) در روز شورا با توجه به این آیه فرمود: «شما را به خدا قسم می ‏دهم، آیا در میان شما کسی هست که آیه تطهیر درباره او نازل شده باشد؟ آن هنگام که پیامبر خدا (ص) من و فاطمه و حسن و حسین را زیر عبای خیبری گردآورد و گفت: "خدایا! این‏ ها اهل بیت من هستند، پس رجس و پلیدی را از ایشان دور کن و پاک و مطهرشان گردان." اعضای شورا همگی جواب دادند: نه»
امام حسن مجتبی (ع) نیز پس از شهادت پدر گرامی اش هنگامیکه برای مردم خطبه می خواند، فرمود: "در این شب، مردی از دنیا رفت که پیشینیان بر هیچ عملی خبری از او سبقت نگرفتند و آیندگان نیز، در هیچ سعادتی به او نتوانند برسند، به تحقیق که جهاد می کرد، و رسول خدا (ص) همواره او را با پرچم خود به هر طرف که می خواست می فرستاد. و جبرئیل از جانب راست و میکائیل از جانب چپ او را در حمایت خود می گرفتند بر نمی گشت، مگر اینکه خداوند با دست های او پیروزی را نصیب اسلام کند، .... پس از آن در حالیکه بغض گلوی آن حضرت را می فشرد فرمود که: "من فرزند بشارت دهنده و بیم دهنده ام، منم فرزند دعوت کننده به سوی خدا و به امر خدا، منم فرزند سراج منیر، منم از خانه ای که حق تعالی رجس را از ایشان دور کرده است، و ایشان را معصوم و مطهر گردانیده است."