عربستان ، خصومت ورزی با ایران با اهرم حج / 11

حادثه دهشتناک منا در مناسک حج سال گذشته که منجر به شهادت تعداد زیادی از زائران از جمله صدها زائر ایرانی شد، این پرسش را مطرح می کند که مدیریت برگزاری چنین مراسم بزرگ و سنگینی چگونه باید باشد؛ آیا زمانیکه کشور میزبان ازعهده مسوولیت های تعریف شده خود در این کار خطیر بر نمی آید ، راه رفع این کاستی چیست ؟

آیا حضور بیش از یک میلیون مسلمانان از کشورهای مختلف در مراسم حج، در مکه این مساله را به ذهن متبادر نمی کند که مدیریت این کنگره عظیم باید بر عهده شورایی فراتراز یک دولت قرار گیرد؛ یا دولت ها و نهاد بین المللی در مدیریت آن دخیل باشند. از زمان وقوع فاجعه منا، اظهارنظرهای مختلفی درباره مدیریت حج توسط سازمان همکاری های اسلامی _ OIC _مطرح شده است.

عادل الجبیر ،وزیر خارجه عربستان مدعی است که حکومت عربستان سعودی به موضوع حج و یکایک میهمانان بیت الله الحرام اهتمام جدی دارد . وی در یکی از مصاحبه هایش بعد از بی نتیجه ماندن مذاکرات هیات ایران در باره حج مدعی شد عربستان سعودی مانع از اجرای این فریضه برای هیچ کس نمی شود. وزیر خارجه عربستان در اظهارات عوامفریبانه اش افزود، عربستان سعودی هرسال براساس تفاهمات و رایزنی ها با کشورها و امضای یادداشت های تفاهم در این خصوص با بیش از هفتاد کشور مسئولیت های مرتبط با حج را تعریف و مشخص می کند تا امنیت و سلامتی حجاج بیت الله الحرام تضمین شود.

وزیر خارجه سعودی در گفتگو با خبرنگاران پس از پایان نشست چندی قبل وزاری خارجه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس نیز ادعاهای خود را در خصوص حج تکرار کرد و گفت کشورهای اسلامی باید اقدامات ایران را محکوم کنند.

جمهوری اسلامی ایران اما از ابتدا یک خواسته داشته و آن تاکید بر تامین امنیت زایران است؛ خواسته ای که با توجه سوء مدیریت و بی کفایتی مسوولان سعودی در برگزاری حج که فاجعه تاسف بار منا را رقم زد، بسیار طبیعی است.

سعید اوحدی رئیس سازمان حج وزیارت ایران در پی بی نتیجه ماندن مذاکرات با همقام های سعودی در گفتگویی تلویزیونی با اشاره به روند مذاکرات هیات های ایرانی و عربستانی درباره حج امسال اعلام کرد، عربستان در طول مذاکرات بیش از 11 مورد محدودیت در تفاهم نامه قید کرده بود که در سال های قبل این محدودیت ها وجود نداشت . وی گفت در دور نخست مذاکرات که با سه ماه تاخیر انجام شد ، به صورت شفاف خواست های ایران را مطرح کردیم . اوحدی افزود ، به وزیر حج و هیات مذاکره کننده اعلام کردیم که پارسال فاجعه عظیمی را به عنوان اتفاق بی سابقه در طول تاریخ حج داشتیم و چند هزار زائر از دنیای اسلام مظلومانه به شهادت رسیدند. وی تاکید کرد که آنها قربانی سوء تدبیر ، سوء مدیریت و قصور در ارائه خدمات شدند و هیچ پاسخی از طرف عربستان ارائه نشد . اوحدی اضافه کرد ، به طرف سعودی اعلام کردیم این محدودیت هایی را که در تفاهم نامه نوشتید به هیچ وجه مورد قبول نیست ، زیرا روح حاکم بر تفاهم نامه پیشنهادی آنها مانند قبل نبود و تفاهم نامه یک طرفه به صورت ابلاغ ، تحکم آمیز و دستوری بود.

سعودی ها در تفاهم نامه تحمیلی خود اعلام کردند که هر گونه نصب پرچم در ساختمان های ایران در زمان اقامت و در مسیرهای حرکت زائران ایرانی ممنوع است. در حالیکه یکی از راهکارهای کمک به امنیت زائران این است که در مسیرهای پر ازدحام اطلاع رسانی به حجاج ایرانی با تابلوهای حاوی پرچم کشورها انجام شود .آنها حتی در مورد تعداد درمانگاه های ایران نیز بهانه گیری کردند و تعداداین اماکن را به 3 درمانگاه در مدینه و 4 درمانگاه در مکه محدود کردند در حالی که قبلا ایران برای ارائه خدمات درمانی 12 درمانگاه شبانه روزی داشت . محدودیت امکان انتقال دارو از ایران نیز در این تفاهم نامه به صورت تحکمی و دستوری قید شده بود .

حکام سعودی با این دستور العمل ها نشان دادند که هدف انها سوء استفاده از این فریضه دینی به مانند اهرم فشاری روی ایران و ابزاری برای تسویه حساب ناکامی های خود در صحنه سیاسی است. آن ها در واقع در صدد جبران شکست های خود در سوریه و عراق و یمن از راه در اختیار گرفتن همه امور حج و برگزاری سلیقه ای آن هستند تا به گمان خود جمهوری اسلامی ایران را در تنگنا قرار دهند. اما آنچه روشن است این است که ایرانی ها تنها حج عزتمندانه را می خواهند.

مسوولان جمهوری اسلامی ایران در این راستا از هیچ تلاشی برای حضور زایران ایرانی در حج امسال فرو گذار نکردند اما مسوولان سعودی به گونه ای رفتار کردند که آشکار شد تمایلی برای پذیرش زایران ایرانی نزد آن ها وجود ندارد.

این رفتار سعودی ها نشان می دهد که نظارت و کنترل در امر مدیریت حج اجتناب ‏ناپذیر است. زیرا اگر مقوله نظارت و کنترل صورت نپذیرد، دچار هرج و مرج می‏شود و به اهداف از پیش تعیین شده خویش دست نخواهد یافت.

مهم‏ترین مسأله‏ای که لزوم کنترل و نظارت را در برگزاری مناسک حج ایجاب می‏کند، وجود خطا ها و یا کاستی هایی است که در راه رسیدن به هدف وجود دارد و برای جلوگیری از این خطا و رفع اشکالات احتمالی، لزوم کنترل و نظارت ضروری به نظر می‏رسد.

موضوع حج برغم فراگیری و تعلق آن به همه مسلمانان ، تابع و پیرو محض سیاست های وزارت خارجه عربستان سعودی است و بعضا دیده شده که هرگاه وزارت خارجه عربستان تنشی با یک کشوراسلامی داشته از حربه حج استفاده کرده است که نظایر ان محرومیت مسلمانان سوریه و یمن از عزیمت به حج است.

موضوع مطرح در این زمینه ارایه مدلی برای مدیریت مناسک حج است. زمانی که در یک منطقه مقدس، بیش از یک میلیون و 500 هزار نفر جمعیت از جهان اسلام حضور دارند، دولت میزبان ملزم به اجرای یک سری از ضوابط و مقررات فراتر از قوانین داخلی است . برای مثال واتیکان با وجود اینکه در کشور ایتالیا قرار دارد، اما مقرراتی بر آن حاکم است که هر مسیحی که تمایل به حضور در مراسم آنها دارد، طبق ضوابط آن دولت اجازه حضور او داده می شود. همین موضوع برای اماکن مقدسه شیعی در عراق _ کربلا و نجف _ صادق است. بنابراین صاحبنظران معتقدند برای رفع این نقیصه باید به سمت مقررات مشترک به لحاظ ضوابط اداری و فرهنگی حاکم حرکت کرد که همه مسلمانان در سفر حج از آرامش روحی و احترام برخوردار باشند. امنیت جانی حجاج نیز باید بر اساس قوانین و مقررات حقوق اسلامی ، مورد توجه جدی قرار گیرد.

اعمال این مقررات نیز نیازمند نظم و انضباط است. دولت عربستان باید طی توافقی تضمین هایی را متقبل شود تا بتواند جمعیت کثیری از مسلمانان را یکجا پذیرا باشد.مسئولان و زمامداران امور حج چه در کشور میزبان و چه از سوی کشورهای میهمان مسئولیت دارند عملکرد دستگاه‏های دولتی را، بنابر برنامه اعلام شده و مأموریت واگذار شده بررسی کنند و کوتاهی و کمبودها و پیشرفتها را ریشه‏یابی نمایند و مغایرت در برنامه‏ها و عملکردها برطرف شود.

بنابراین، اگر نظارت وکنترل به طور اصولی و دقیق انجام شود اثرات مثبت آن در اداره امور حج و امنیت حجاج به ظهور خواهد رسید و دیگر زمینه ای فراهم نخواهد شد که کشور میزبان با انگیزه ها و اهداف سیاسی برخلاف قانون عمل نموده و با بی تدبیری و کار ناشایست خویش، مناسک حج را از مسیر ترسیم شده منحرف سازد و یا با مشکل رو به رو نماید. این هدف میسر نمی‏شود مگربا مشارکت مسوولانه کشورهای عضوسازمان همکاری اسلامی درصحنه و آگاهی آنان از عملکرد و برنامه‏های حکومت عربستان در امور حج .

نظارت عامل بازدارنده از انحراف کارگزاران و متضمن رعایت اعتدال و تنظیم اصولی و صحیح در مدیریت مناسک حج است. در واقع رابطه اصولی و معقول زمامداران امور حج در عربستان با دولت های اسلامی و بالعکس ، در اعتلای حج و اصلاح امور، نقش سازنده‏ای دارد. حتی در صورت بروز اختلافات و انحرافات می توان از نقش نظارتی سازمان همکاری ا سلامی در رفع مشکل بهره گرفت .

مسأله نظارت و کنترل در امور حج از ضروریات است و حاکمان سعودی برای پاسخگویی و رسیدگی دقیق به امور حج در سطوح مختلف، مکلف به همکاری مستمر هستند و اگر این نظارت در رده‏های مختلف سازمان‏ها و دستگاههای مرتبط با حج صورت نپذیرد، چه بسا زیان‏های جبران ناپذیری به بار خواهد آورد و نتیجه آن به هدر رفتن خون هزاران تن از زائران بیت الله الحرام در مکانی خواهد شد که باید امن ترین مکان برای زائران خانه خدا باشد .

عزت و کرامت و حفظ امنیت زائران ، حق همه حجاج بیت الله الحرام است و بند چهار اهداف سازمان همکاری های اسلامی نیز در این خصوص می گوید تدابیر لازم برای تامین امنیت جانی افرادی که در زمان حج در مکه و مدینه حضور دارند باید با جدیت اتخاذ و پیگیری شود که همین بند پاسخگو بودن دولت عربستان را مورد تاکید قرار می دهد.