آیین های محرم و عاشورا در ملل مختلف(28)

کشورهای مختلف آسیای مرکزی نیز همزمان با سایر مناطق جهان شاهد برگزاری آیین های سوگواری ماه محرم است.اگرچه پیروان مذهب تشیع در آسیای مرکزی، از نظر جمعیتی و مذهبی در اقلیت قرار دارند، اما در عین حال دارای ویژگی‌های جالب توجهی نیز می‌باشند که عموماً آنها را از شیعیان سایر نقاط جهان جدا می‌کند. در این برنامه با آیین های محرم و عاشورا در تاجیکستان آشنا می شویم.

با سلام به یکایک شما دوستان و علاقمندان مجموعه برنامه «آیین های محرم و عاشورا در میان ملل مختلف» با برنامه ای دیگر از این مجموعه با شما همراهان هستیم. کشورهای مختلف آسیای مرکزی نیز همزمان با سایر مناطق جهان شاهد برگزاری آیین های سوگواری ماه محرم است. اگرچه پیروان مذهب تشیع در آسیای مرکزی، از نظر جمعیتی و مذهبی در اقلیت قرار دارند، اما در عین حال دارای ویژگی‌های جالب توجهی نیز می‌باشند که عموماً آنها را از شیعیان سایر نقاط جهان جدا می‌کند. البته شیعیان این منطقه در برخی از شعائر و رسوم و سنت های مذهبی همانند سایر شیعیان در سراسر نقاط جهان عمل می کنند که یکی از برجسته ترین آنها، سوگواری برای امام حسین (ع) و پاسداشت قیام عاشورا است. در هر یک از کشورهای آسیای مرکزی با توجه به ویژگی های قومی، مذهبی، میزان جمعیت و پراکندگی جمعیت، سوگواری عاشورا و پاسداشت قیام امام حسین (ع) دارای ویژگی های منحصر به فردی است. برنامه امروز را به آشنایی با آیین های عزاداری ماه محرم در «تاجیکستان »اختصاص داده ایم.

جمهوری تاجیکستان یکی از پنج جمهوری آسیای مرکزی، به پایتختی شهر دوشنبه است. این کشور از سوی شمال به کشورهای، قرقیزستان و ازبکستان، از جنوب به افغانستان، از غرب به ازبکستان و از شرق به چین محدود است. بر اساس اعلام مرکز آمار تاجیکستان، جمعیت این کشور حدود هشت و نیم میلیون نفر است. حدود ۹۰درصد از مردم تاجیکستان مسلمان هستند. اکثریت مسلمانان تاجیکستان سنی حنفی هستند و تنها ۵ درصد شیعه هستند که به دو دسته شیعیان اسماعیلی و شیعیان امامی تقسیم می‌شوند. مسیحیان، یهودیان، زرتشتیان و بوداییان نیز از جمله اقلیت‌های دینی ساکن در تاجیکستان هستند.

مردم تاجیکستان از نظر فرهنگی، وابستگی عمیقی به ایران دارند و آداب و سنن مذهبی آنان نیز در اغلب موارد منطبق با آداب فرهنگی و سنن مذهبی در ایران است. به همین دلیل در ایام سوگواری محرم، شیعیان این کشور توجه ویژه ای به این امر دارند و به خصوص در روزهای تاسوعا و عاشورا به گرامی‌داشت قیام امام حسین‏(ع)می پردازند. همچنین لازم به ذکر است که اهل سنت تاجیکستان نیز نسبت به اهل بیت و ائمه شیعه، به ویژه برای امام حسین‏ (ع) احترام خاصی قائلند. 

شیعیان اسماعیلی بدخشان تاجیکستان، احترام و ارادت ویژه‌ای نسبت به اهل بیت علیهم‌السلام، امام علی علیه السلام، حضرت زهرا سلام الله علیها  و اولاد ایشان دارند و حضرت فاطمه زهرا (س) را مادر خویش می‌دانند. اسماعیلیان بدخشان، ماه محرم و صفر را «شدّه» یا «عشورا» می‌نامند و در این مدت سوگواری و عزاداری می‌کنند، لباس سیاه به تن می‌کنند، و همه مناطق شهر غرق در ماتم است. مردان در این دو ماه محاسن خود را نمی‌تراشند و در خانه‌ها عزاداری برپا می‌کنند.

مردم بدخشان تاجیکستان همچنین در عزاداری‌های خود مشت بر سینه می‌کوبند و «یا حسن، وای حسین» می‌گویند و قاتلان امام حسین علیه‌السلام و خاندان او را پلیدترین و بی‌رحم‌ترین موجود عالم می‌دانند. «یزید» در این شهر مصداق روشن انسان منافق و رذل است و هر گاه بخواهند کسی را با این صفات یاد کنند، او را یزید می‌خوانند. بسیاری از تاجیک‌های اهل تسنن در ایام محرم با آئین قدیمی «کربلاخوانی» و روزه‌داری در نقاط مختلف این کشور، به ساحت شهدای کربلا ادای احترام می‌کنند و بر مصیبت سیدالشهدا می‌گریند.

«جمعه خان نبات اف» استاد علوم فلسفه و فقه دانشگاه اسلامی تاجیکستان و از پژوهشگران شناخته شده معتقد است، در منابع اصلی حدیثی، تاریخی، رجالی و حتی کلا‌می اهل سنت احادیث و روایات متعددی نسبت به عظمت و جایگاه امام حسین (ع) از دیدگاه پیامبر اکرم (ص) وجود دارند. به گفته وی، تاریخ، پیروزی حسین بن علی (ع) را به گواهی گرفته، پیروزی‌ای که از بستر جهاد و متن خون شکوفا شد و آرمان‌های والای او را با جریان تاریخ، نسل به نسل بشری بیان کرد و انتقال داد. این دانشمند جایگاه اهل بیت و خاندان پیامبر (ص) را برای مسلمانان اهل سنت محترم و با قداست عنوان کرده و تنها دانستن این عادت و سنت تاجیک‌ها که بدون هیچ تعصب مذهبی برای فرزندان خود نام‌های عزیز و گرامی «علی»، «فاطمه» ، «حسین» و «حسن» را می‌گذارند، بیانگر صمیمیت و محبت بی‌حد این مردم به اهل بیت پیامبر (ص) ذکر کرده است.

در برخی از مناطق این کشور از جمله ناحیه درواز در جنوب و بدخشان در شرق تاجیکستان در ایام محرم آیین‌های ویژه‌ای از جمله کربلاخوانی برگزار می‌شود. روحانیون از جمله ائمه جماعات و خطبای مساجد تاجیکستان در خطبه‌های جمعه منتهی به عاشورای حسینی به ذکر مناقب اهل بیت پرداخته و برای شهادت آن حضرت مرثیه‌خوانی کرده و دعا می‌کنند و برخی از علما و تاجیک‌های متدین، دهه اول محرم را به یاد تشنگی و گرسنگی یاران امام حسین(ع) در صحرای کربلا روزه می‌گیرند. مرثیه‌سرایی حادثه کربلا و شهادت امام حسین (ع) همواره مورد توجه خوانندگان کلاسیک تاجیک بوده و مردم با مشاهده این مرثیه‌خوانی‌ها گریه و زاری می‌کنند.

گریه گهواه(نوحه عاشورا) تاجیکستان

***************************************