آیین های محرم و عاشورا در ملل مختلف(39)

در این برنامه از آیین های محرم و عاشورا در کشورهای سنگال، اتیوپی، موزامبیک و برخی کشورهای دیگر افریقایی سخن گفته ایم.

دهها مراسم و آیین در ایام محرم در کشورهای آفریقایی به همت شیعیان برگزار می شود و نشانه گسترش مذهب تشیع در میان بومیان آفریقایی در سراسر این قاره است. ظهور شیعیان آفریقایی تبار به عنوان تشکیلاتی منسجم در کنار شیعیان هندی‌تبار، لبنانی الاصل و ایرانیان، از ویژگی‌های نوین قاره آفریقا است که قرنها تحت نفوذ مسیحیت قرار داشته‌اند.

در برنامه گذشته با نحوه عزاداری و بزرگداشت ایام شهادت امام حسین (ع) و یارانش، این حماسه ماندگار تاریخ در برخی کشورهای افریقایی آشنا شدیم. برنامه امروز را به معرفی آیین های محرم در سایر کشورهای افریقایی اختصاص داده ایم .

مراسم عاشورای حسینی در شهر« هرار» اتیوپی، همه ساله برگزار می شود. گفته می شود مراسم گرامیداشت امام حسین علیه السلام در روز عاشورا و عشق و محبت به اهل بیت (ع) در میان مسلمانان شهر هرار (که همه سنی شافعی هستند) از گروه مهاجرین شیرازی نشات گرفته است که حدود پانصد سال پیش به آفریقا مهاجرت کردند و برخی به این منطقه آمدند. از آن زمان، در این شهر برگزاری مراسمی به مناسبت عاشورای حسینی ریشه گرفته، پا برجا مانده و به یک سنت دیرینه در میان مسلمانان این شهر تبدیل شده است.

جالب است بدانید علاوه بر ایرانیان ، دو گروه بزرگ از شیعیان به آفریقا هجرت کرده اند که اکنون نیز حضور دارند.  یکی ، خوجه های اثنی عشری هند و پاکستان که اکثرا در شرق  و جنوب و تا حدودی در مرکز این قاره مستقر شده اند / و دیگری شیعیان لبنانی که اغلب در غرب و مرکز این قاره حضور دارند. مسلمانان شهر هرار در روزهای نهم و دهم محرم (تاسوعا و عاشورا) در دسته های منظم به منازل یکدیگر می روند و پس از تلاوت قرآن به صورت گروهی و طی مراسمی، قاتلان امام حسین علیه السلام و یارانش را لعن می کنند. خانم های هراری نیز از قبل، نمادهایی به شکل کوزه آماده می کنند و به محض رسیدن این دسته ها ، کوزه ها را به سوی آنان پرتاب می کنند و جوانان حاضر در دسته ها هم با چوب هایی که در دست دارند در حرکتی سمبلیک آن کوزه ها را به نشانه نفرت از قاتلان امام حسین علیه السلام و یارانش، می شکنند و قطعه قطعه می کنند. در نهایت نیز بانوان دوستدار اهل بیت (ع) با حلوا، حلیم و سایر غذاهای محلی از جوانان و هیات پذیرایی می کنند. گفتنی است که مردم هرار در مراسم عزاداری، ضمن تلاوت قرآن، پیوسته از مناقب و فضائل امام حسین علیه السلام یاد می کنند و دشمنان و قاتلان آن حضرت و یارانش را مورد لعن و نفرین قرار می دهند.

عزاداری شیعیان خوجه در حسینیه هندیها و پاکستانی های مقیم در اتیوپی، از مهمترین مراسم مذهبی شیعیان خوجه در این کشور است . عمده مراسم آنان از شب اول محرم تا شب یازدهم است . در این ایام برنامه های عادی مساجد آنان تعطیل می شود و برنامه های ویژه ماه محرم در امامباره(حسینیه) شیعیان خوجه در هر شهر که تعدادی خوجه در آن حضور داشته باشند ، برگزار می شود.معمولا برنامه عزاداری همراه با برگزاری نماز جماعت مغرب و عشاء و سخنرانی یکی از روحانیون خوجه در فضایل و مناقب اهل بیت (ع) و مصائب آن خاندان به ویژه ابا عبدالله الحسین علیه السلام است .آنان مراسم نوحه خوانی و سینه زنی به زبان اردو و گاهی  به زبان فارسی را  با شوق و حرارت زائد الوصفی اجرا می کنند و نوع خاصی از سینه زنی معروف به «صف» دارند که از شب پنجم شروع می شود.از شب ششم همزمان با نوحه خوانی ، علمها و تابوت های خاصی که هر کدام نماد یکی از وقایع کربلا است و «شبیه» و «لاش» خوانده می شود ، دور تا مجلس به گردش در می آید و عزاداران با دست کشیدن به این علمها و تابوت ها، از آنها تبرک می جویند.

مراسم شب دهم با شور و هیجان خاصی برگزار می شود. عزاداران به صورت گروهی و در هیات سینه زنی به خیابان می آیند و  راهی حسینیه می شوند.  اوج مراسم عزاداری در روز عاشورا است که از 9 صبح تا 3 بعد از ظهر ادامه دارد . در این روز علاوه بر نوحه خوانی، چهار رکعت نماز خوانده می شود و بعد از آن زیارت معروف عاشورا همراه با صد لعن و سلام و زیارت علقمه قرائت می شود. در این روز مراسم سخنرانی و روضه خوانی با تفصیلات بیشتری برگزار می شود و از شرکت کنندگان با غذای مخصوص به نام «نیاز» پذیرایی می شود. مراسم شب یازدهم با حالت حزن و اندوه خاصی برگزار می شود و آخرین مراسم آنان شب دوازدهم است که بعد از این شب ، مراسم عادی حسینیه شیعیان ادامه می یابد.لازم به ذکر است شیعیان خوجه هندی - پاکستانی علاقه خاصی به کربلا و عزاداری ابا عبدالله الحسین علیه السلام دارند . اغلب آنان در منازل خود ماکت و سمبلهایی از شعائر کربلا نگهداری می کنند و هر روز صبح با احترام خاصی از آنها تبرک می جویند.

محرم و مراسم عاشورا در سنگال به شکل سنتی برگزار می‌شود. غذای مخصوص شب عاشورا، نوعی غذای عربی با گوشت گاو است. به عاشورا در زبان محلی سنگالی، تمخریت (Tamkharit) گفته می‌شود. روز عاشورا در سنگال تعطیل است و مرثیه خوانان با به تصویر کشیدن واقعه کربلا ، مراسم سوگواری این روز را به جا می‌آورند.

روز محرم در الجزایر تعطیل رسمی است و جنبه هایی از تاثیر حادثه کربلا را می‌توان در قیام مردم این کشور علیه استعمار فرانسه مشاهده کرد . در مراکش با فرارسیدن ماه محرم ، مردم آرایش و تجمل را کنار‌ می گذارند و در روز عاشورا ، از خوردن غذا خودداری‌می‌کنند و در یک سنت عمومی ، زکات اموالشان را می‌پردازند.

تونس از دیگر کشورهای آفریقایی است که مراسم ماه محرم در این کشور از جایگاه مهمی برخوردار است. از زمان تسلط فاطمیان بر تونس ، مذهب تشیع و سنت‌های آن از جمله مراسم سوگواری ایام عاشورا در رده آیین‌های ‌اجتماعی مردم قرارگرفت. عاشورا تا چندی قبل ، از تعطیلات رسمی تونس بود ولی اکنون این‌گونه نیست. مردم تونس در عزاداری‌ها از خوردن غذاهای رنگین اجتناب‌می‌کنند و صبح عاشورا به مزار اموات سرمی‌زنند. تونسی‌ها نیز همسو با دیگر کشورها، آیین‌های ویژه عاشورا را برگزار می‌کنند و در این روز، غذایی ساده می‌خورند و به زیارت قبور می‌روند

کشور موزامبیک در جنوب قاره آفریقا قرار دارد و شهر نامپولا در استان نامپولا ، شیعیان اندکی را در خود جای داده است. شیعیان شهر نامپولا در موزامبیک در ایام سوگواری حضرت اباعبدالله الحسین (علیه السلام) همچون شیعیان سراسر جهان، در غم شهادت جانگداز سلاله پاک پیامبر اکرم (ص) و یاران باوفای ایشان در سوگ می نشینند .

شیعیان موزامبیک اکثرا هندی ها و لبنانی هایی هستند که برای کار و تجارت به این کشور آمده اند. در دو شهر ماپوتو (پایتخت) و نامپولا ، دومین شهر مهم موزامبیک ، شیعیان زیادی زندگی می کنند و مراسم آنان به طور جداگانه برگزار می شود. شیعیان زیمبابوه نیز از نژادهای مختلفی هستند اما مراسم عزاداری آن ها در مکان یکسانی برگزار می شود.

------------------------------------------------------------