Pars Today

بحث مبارزه با قاچاق مواد مخدر، فراز و فرودهای زیادی را طی کرده ، اما پرسش این است که قاچاق مواد مخدر، چرا و چگونه به معضلی جهانی تبدیل شد؟ در ادامه این گفتار به بررسی این موضوع می پردازیم. لطفا با ما همراه باشید.

از زمانی که برنامه  کاهش، کنترل و مبارزه با سوء مصرف و قاچاق مواد مخدر در دستور کار سازمان ملل متحد قرار گرفته است، سال های زیادی می گذرد. با نگاهی به ابعاد سیاسی اقتصادی این پدیده و سیر تحولات و اقدامات ملی و بین المللی، می توان گفت این برنامه سازمان ملل هنوز با نابودی قاچاق مواد مخدر و ریشه کنی مصرف آن فاصله زیادی دارد، زیرا مبارزه با مواد مخدر، گرفتار جریان های سیاسی شده است.

از سال ۱۹۰۹ و معاهده شانگهای که نخستین گام برای همکاری های بین المللی در زمینه مبارزه با قاچاق و سوء مصرف مواد مخدر برداشته شد، بیش از یک قرن می گذرد. در این فاصله زمانی، دو کنوانسیون اصلی مواد مخدر ۱۹۶۱و ۱۹۷۱منعقد شد و سازمانهای بین المللی برای همسویی تلاش های جهانی در زمینه مبارزه با مواد مخدر، شکل گرفت. در ادامه این تلاش ها، سی سال پیش نیز در 26 ژوئن 1987، کنفرانسی در شهر وین برای اعلام عزم سیاسی ملت‌ها در مبارزه با پدیده شوم مواد مخدر برگزار شد. در این کنفرانس، سندی در 4 فصل تنظیم شد که بیش از 35 مورد اقدام مانند ارزیابی میزان مصرف، پیشگیری از طریق آموزش، نقش رسانه‌ها در بازگشت معتادان به دامن اجتماع و معالجه آنان، ریشه‌کنی مزارع غیرمجاز خشخاش، نابودی شبکه‌های عمده قاچاق مواد مخدر و همکاری‌های حقوقی کشورها را در خود جای داده است.

نگاهی به چگونگی اجرای این برنامه نشان می دهد موفقیت مبارزه با مواد مخدر در سطح بین المللی آن گونه نیست که انتظار می رفت. تا جایی که سازمان ملل متحد به عنوان عالی ترین نهاد بین المللی درگزارش هایش از گسترش قاچاق مواد مخدر، ابراز نگرانی کرده و خواستار گسترش و تحکیم همکاری های بین المللی برای اعتلای اهداف کنوانسیون های مبارزه با مواد مخدر شده است. آمار منتشره از سوی دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل متحد نشان می دهد مصرف هروئین در جهان در حال حاضر حدود 340 تن است و حدود 430 تا 450 تن هروئین سالانه به بازارهای جهانی وارد می شود.

مواد مخدر تولید شده در مراکز اصلی، از مسیرهای مختلف روانه بازارهای جهانی می شود. مسیرهای بالکان و شمال ، راهروهای اصلی قاچاق هروئین افغانستان به بازارهای بزرگ فدراسیون روسیه و غرب اروپا است. مسیر بالکان شامل عبور از پاکستان، ایران، ترکیه، یونان و بلغارستان می شود و مواد مخدر را از غرب آسیا به جنوب شرق اروپا و بازار اروپای غربی منتقل می کند.

به گفته کارشناسان، مواد مخدر ترانزیتی از مسیر بالکان به ارزش سالانه حدود 20 میلیارد دلار است. از مسیر شمالی نیز مواد مخدر از طریق تاجیکستان و قرقیزستان یا ازبکستان و یا ترکمنستان به قزاقستان و فدراسیون روسیه منتقل می شود. ارزش قاچاق مواد از این مسیر نیز حدود 13 میلیارد دلار در سال تخمین زده شده است. دراین زنجیره ، ایران در کریدور حمل و نقلی میان اروپا و افغانستان که تولید کننده اصلی تریاک است، قرار دارد. بر اساس گزارش بخش مواد مخدر  سازمان ملل، منطقه مرزی میان افغانستان و پاکستان، یکی از مناطق آزاد وسیع در جهان برای تجارت غیرقانونی مواد مخدر است. براساس آمار سازمان ملل، در حال حاضر تجارت مواد مخدر پانزده درصد تولید ناخالص داخلی افغانستان را تشکیل می دهد.

پیشینه قاچاق مواد مخدر نشان می‌دهد که نخستین سرنخ­های سوء ­مصرف را به عنوان ماده مخدر و قاچاق و توزیع عمده برای استفاده ­تخدیری و تجارت، در چین می‌توان یافت. چین اولین کشوری است که مواد مخدر در آن، قاچاق و توزیع  می‌ شد و از نخستین قربانیان معاصر این پدیده ویران­گر محسوب می‌شود. دکتر "جان کولمن" که خود روزگاری یکی از اعضای سازمان جاسوسی(MI6) بریتانیا بود در کتابش به نام «کمیته 300» نوشته است، "کمیته 300" اصلی­ ترین سازمان پنهانی است که تمامی داد و ستد های جهانی مواد مخدر را رهبری می‌کند. 

روایتی دیگر می گوید به لحاظ زمانی، تریاک به عنوان ماده­ مخدر ابتدا به هند و سپس به چین راه یافت. با ورود اسپانیایی ­ها، هلندی­ ها و انگلیسی­ ها در قرن هفدهم میلادی به قاره­ آسیا، مصرف تریاک گسترش یافت. یکی از عوامل عمده­ گسترش اعتیاد ، کمپانی هند شرقی انگلیس در هند بود. این کمپانی، حجم وسیعی از کشت‌­زارهای هند را زیر کشت خشخاش برده بود و تولید گسترده­ تریاک، نیاز به بازار وسیعی در خارج از محدوده هند داشت. در سال­های1830-1820 میلادی، سرمایه داران انگلیسی، چین را به عنوان بازار بزرگ  مصرف مواد مخدر در نظر گرفتند و به آن دست یافتند .

انگلیسی ها با توجه به سود سرشار تجارت مواد مخدر ، شروع به تولید حجم وسیعی از این محصول در هند کردند و تریاک هند نیز توسط کمپانی بریتانیایی هند شرقی، به چین صادر ­شد و از این طریق گسترش یافت. انگلیسی­ها دهقانان هندی را مجبور به کشت تریاک می‌کردند و با صدور تریاک به چین، چای و ابریشم و دیگر محصولات چینی را دریافت می‌ کردند، در حالی که برای مردم چین، جز تباهی ونابودی، ارمغانی نداشت. تریاک در حجم وسیعی به چین سرازیر می‌شد تا جایی که مردم چین احساس خطر جدی کردند و با فرمان "یونگ‌شنگ"، امپراتور چین، قانون منع استعمال تریاک را تصویب و اجرا در کردند. برای مبارزه با این تجارت، دو جنگ عمده در سالهای(42-1840) و (58-1856) میان چین و انگلیس به وقوع پیوست که البته استعمار انگلیس به دلیل برتری تسلیحاتی و اقتصادی ، بر  چین غلبه کرد و پس از آن، تجارت تریاک در چین قانونى شد. همزمان با بریتانیا، سایر کشورهاى استعمارگر نیز در مناطق تحت سلطه خود، کشت و مصرف مواد مخدر را ترویج ­کردند. به این صورت مواد مخدر در تمامی لایه­ ها و طبقات مردم چین نفوذ یافت و میلیون­ها معتاد و تشدید پریشانی اجتماعی و اقتصادی را به جامعه­ چین تحمیل کرد. 

بررسی های جهانی نشان می دهد آژانس اطلاعات مرکزی امریکا، "سیا"، مدیریت تجارت مواد مخدر را برعهده دارد. "الکساندر چاکبرن" و "جفری کلر" در کتابی  تحت عنوان «مرگ سفید، سیا و مواد مخدر» از 50 سال رابطه‌ سازمان سیا با دیگر سازمان‌های جنایی و فروش مواد مخدر پرده برمی ­دارد. آنان در این کتاب یکی از دلایل حمله­ آمریکا به افغانستان را بازگرداندن تجارت مواد مخدر به سازمان سیا و استفاده از منافع اقتصادی سرسام آورش، عنوان می‌کنند.

قاچاق مواد مخدر اکنون وارد لایه های نظام سیاسی جهان شده است و مافیای مواد مخدر در این صحنه اعمال نظر می‌کند و در نهایت، مبارزۀ جهانی با مواد مخدر از سوی حکومتهای سلطه‌جو کمرنگ و بی‌ارزش می‌شود.

با در نظر گرفتن حجم سرمایه ای که در بازار مواد مخدر وجود دارد، می توان دریافت تا چه اندازه سرمایه های غیرقانونی در اقتصاد جهانی در گردش است. سرمایه ای که به دلیل سیال بودنش می تواند تهدیدی جدی برای اقتصاد کشورهای جهان باشد. در زمینه جهانی شدن این تجارت شوم، مشاهده می شود که نقل و انتقال این مواد از محدوده مرزهای یک کشور فراتررفته است و موادی که در شرق جهان تولید شده، در غرب به فروش و مصرف می رسد.

ادامه این روند منجر به گسترش فعالیت باندهای قاچاق مواد مخدرشده است که گهگاه اقدام های آنان با جرایم سخت جنایی نیز در عرصه  جهانی همراه شده است. این باندها به راحتی مرز کشورها را در می نوردند و مواد مخدر را به طرق گوناگون از نظارت و کنترل ملی و بین المللی دور نگه می دارند و با منافعی سرشار ، در بازار پر سود غرب به فروش می رسانند که آثار مخربی بر جوامع دارد .

مخدرها به گونه‌ای هستند که اگر کنترل بر مصرف مدیریت نشود قطعاً با بالا رفتن مصرف، معتاد به ورطه سقوط و نابودی کشانده می‌شود.

مصرف مواد مخدر توانایی افراد را در محیط های کاری و آموزشی کاهش می دهد و سلامتی آنان را به خطر می اندازد. هزینه هایی که کشورهای مختلف برای درمان معتادین مصرف می کنند، روبه افزایش است و برای کشورهایی که نمی توانند در زمینه های درمان هزینه های بالایی صرف کنند، مشکل بسیار پیچیده و لاینحل می شود. امروزه گسترش مواد مخدر به معضل بزرگی در جهان تبدیل شده است و تنها کشورهایی که بتوانند خود را در برابر مواد مخدر مصون نگه دارند، یکی از اصلی ترین ابزار پیشرفت را در دست خواهند داشت . 

 در گفتارهای بعدی از این مجموعه، در این زمینه بیشتر با شما سخن خواهیم گفت .