Pars Today

دوازدهمین نشست سالانه کمیته میراث فرهنگی ناملموس یونسکو از 13 تا 18 قوس ( 4 تا 9 دسامبر) در کشور کره جنوبی برگزار شد. در این اجلاس دو پرونده از ایران با عناوین "بازی چوگان" و "ساز کمانچه"، با قاطعیت آرا به تصویب رسید و در فهرست میراث جهانی ثبت شد.

اجلاس سالانه کمیته میراث فرهنگی ناملموس یونسکو، با حضور 24 عضو کمیته و نزدیک به 700  نفر فعال و ناظر در حوزه میراث ناملموس، از کشورهای مختلف جهان در جزیره ججو در کشور کره جنوبی برگزار شد.
کمانچه یکی از قدیمی‌ترین و گسترده‌ترین ابزار موسیقی در منطقه به‌ویژه ایران است که در اجرای موسیقی کلاسیک و فولکوریک مورد استفاده قرار می‌گیرد. امکانات گسترده و متنوع صوتی کمانچه باعث شده که در بیشتر نقاط شهری و روستایی در ایران در بیشتر مراسم که نیاز به همنوایی با مردم احساس شود، از این ساز بهره برده شود.

چوگان به عنوان ورزشی که سلامتی روح و جسم را به همراه دارد دارای ارزش های متنوعی است؛ از جمله هویت و شأن اجتماعی چوگان به عنوان یک بازی فاخر، ایجاد ارتباط میان طبیعت، انسان و اسب، و مفرح بودن و کارکردهای شادی آفرینِ بازی و هنرهای جنبی آن. همچنین ایجاد حس تعلق اجراکنندگان به یک جامعه و تاریخ و حضور اعضای خانواده و ایجاد روابط بین نسلی در یک رقابت سالم، از جمله ویژگیهای ارزشمند بازی چوگان است.

البته در پرونده بازی چوگان تاکید شده، چوگان یک عنصر فرهنگی است که با تاریخ و هویت اجرا کنندگان آن مرتبط است. این عنصر به شکل گسترده ای در ادبیات، نقالی، قصه گویی، ضرب المثل ها، نقاشی مینیاتور، صنایع دستی و تزئینات معماری ایران حضور دارد و جزء با ارزشی از جهان بینی و سمبلیسم اجراکنندگان آن است.
در این اجلاس سنت پخت غذای سنتی " دلمه" نیز از سوی جمهوری آذربایجان در فهرست میراث جهانی به ثبت رسید. باکو مدعی شده خوراکی متعلق به مردم آذری است در حالی که دلمه یکی از قدیمی‌ترین غذاهای ایرانی محسوب می شود که از صدها سال پیش از تشکیل بسیاری از کشورها از جمله ارمنستان و جمهوری آذربایجان با نام ایران و ایرانی شناخته می‌شود.
دلمه را می‌توان با برگ انگور، فلفل دلمه، کدو، گوجه فرنگی، کلم و بادمجان درست کرد  مواد تشکیل دهنده دلمه عبارتند از: گوشت چرخ کرده، سبزیجات معطر، پیاز، برنج،  لپه و ادویه و البته برگ مو(برگ انگور) که مواد را درون آن گذاشته و به شکل های متنوع می پیچند و سپس با روشی خاص می پزند .

کمانچه یکی از سازهای ایرانی و موسیقی خاور زمین است. نخستین نشانه‌های تاریخی درباره کمانچه در کتاب "موسیقی الکبیر" اثر لبو نصر فارابی در سده چهارم هجری دیده شده‌ است. او در این کتاب از کمانچه به عنوان سازی ایرانی یاد می‌کند. کمانچه در دوران صفویه و قاجاریه، جزو سازهای اصلی موسیقی ایران بوده و نخستین صدای ضبط‌شده کمانچه به اوایل قرن بیستم میلادی بر می‌گردد.

کاسه این ساز کروی و توخالی و معمولاً از جنس چوب توت است که به صورت ترکه ای (تکه های باریک چوب که در کنار هم چسبانده می شود) ساخته می شود و مقطع نسبتاً کوچکی از آن در جلو به دهانه‌ای اختصاص یافته و روی دهانه پوست کشیده می شود . بر روی پوست، خرکی تقریباً شبیه به خرک تار و نه کاملاً عمود بر سیم‌ها قرار گرفته‌است. دسته ساز، لوله‌ای توپر است و به طور نامحسوس به شکل مخروط وارونه خراطی شده ‌است. انتهای بالایی این لوله ؛ توخالی و در طرف جلو شکاف دارد که نقش جعبه گوشی‌ها را می‌یابد. سر ساز متشکل است از جعبه گوشی‌ها که در دو طرف آن هر یک دو گوشی کار گذاشته شده و یک قبه که در بالای جعبه قرار گرفته‌است . طول ساز تا سر قبه حدود 80  سانتی‌متر است.

در گذشته این ساز بدون سیم گیر که به شکل کنونی وجود دارد بوده است. در گذشته سیم‌ها مستقیماً به ساز وصل می‌شدند همانند سه تار یا به وسیله قطعه فلزی سیم ها به آن ربط داده می‌شد. پس از ورود ویولون به ایران، تاندور ویولن (پیچ‌های کوچک تنظیم کوک) به سیم گیر اضافه شد تا نوازنده بتواند ساز را دقیق تر کوک کند. این ساز جزو دسته سازهای زهی کششی است. کمانچه امروزی دارای 4 سیم است.

نوازنده در حالت نشسته پایه کمانچه را روی زمین یا صندلی یا زانو قرار می‌دهد و به وسیله آرشه (در پارسی کمانه) آن را می نوازد. ساز در موقع اجرا کمی حول محور خود می‌چرخد و همین عمل تماس آرشه با سیم‌ها را آسان تر می‌کند. نوازنده ساز را به طور قائم در دست چپ می‌گیرد و انگشتان همان دست را روی دسته بر روی سیم ها می‌لغزاند و آرشه را با دست راست به روی سیم‌ها می کشد. از شاخص‌ترین کمانچه‌نوازان ایرانی می‌توان به حسین خان اسماعیل زاده، علی اصغر بهاری ، مجتبی میرزاده ، کیهان کلهر و اردشیر کامکار اشاره کرد.

(کمانچه کیهان کلهر)

در حال حاضر کمانچه ساز بسیار مهمی در گروه نوازی ایرانی به حساب می آید. چنان که بدون آن ارائه یک کار پر حجم و جذاب بسیار دشوار است. صدای این ساز جلوه بسیار درخشانی به کار گروه نوازی می دهد و اگر نوازنده آن قوی باشد، به تنهایی می تواند با چندین ساز مضرابی ایران نظیر تار و سنتور برابری کند.

چوگان از بازی - ورزش های کهن ایرانی است که امروزه به ورزشی جهانی تبدیل شده است. این رشته به دلیل رواج در میان پادشاهان و بزرگان به "بازی شاهان" معروف بوده است. نام چوگان از نام چوبی که در آن استفاده می‌شود برگرفته شده‌است. این بازی در ابتدا عنوانی نظامی و جنگی داشت و سوارکاران ایرانی در آن استعداد اسب‌های جنگی خود را به نمایش می‌گذاشتند. ورزش چوگان امروزی از بازی چوگان ایرانی منشاء گرفته است.

امروزه بیش از 77 کشور مسابقات و برنامه‌های ویژه چوگان برگزار می‌کنند. چوگان همچنین از جمله ورزش‌هایی است که از سال 1900 تا 1939 به عنوان یک ورزش در مسابقات جهانی المپیک بازی شده و هم اکنون نیز از سوی کمیته بین‌المللی المپیک به عنوان یکی از ورزش‌های جهانی شناخته شده است .

این بازی حدود 600  سال قبل از میلاد در ایران شکل گرفت و در زمان هخامنشیان بازی می‌شده است. چوگان به هنگام کشور گشایی داریوش اول در هند، در آن سرزمین رواج یافت. همچنین در دوره ساسانیان بخشی از فرهنگ بازی‌های این دوره بوده است. رودکی نخستین شاعری است که پس از اسلام از چوگان گفتگو می‌کند و فردوسی نیز فراوان از آن نام می‌برد و قصه چوگان بازی سیاوش و افراسیاب را به نظم درمی‌آورد. سعدی، حافظ ، ناصرخسرو  و مولوی از دیگر  شاعرانی هستند که به چوگان اشاره کرده‌اند.

مغولان پس از حمله به ایران و در زمانی که با فرهنگ و هنر ایران آشنا می‌شوند، چوگان بازی را نیز یاد گرفته و در سراسر سرزمین های تحت اشغال خود رواج می‌دهند. اسناد تاریخی نشان می دهد که شاه عباس صفوی، چوگان باز بوده است و حتی پیش از اینکه به اصفهان بیاید، در قزوین که پایتخت ایران بوده چوگان بازی می‌کرده است. تا آنجا که میدان نقش جهان اصفهان برای چوگان بازی بنا نهاده شد. اروپاییان در زمان صفویان و در زمان استعمار خود در هند، با این بازی آشنا شدند و افسران انگلیسی نیز به طور حرفه‌ای چوگان را در باشگاه کلکته آموخته و با خود با انگلیس بردند. بعدها نیز ورزش‌هایی از قبیل گلف و هاکی پدید آوردند که دسته‌های استفاده شده در این بازی‌ها به همان چوب چوگان برمی‌گردد. در سال 1860 .م  چوگان در انگلیس متداول می‌شود. سپس این بازی به آمریکای جنوبی می‌رود و به شدت رواج می‌یابد چنانکه اکنون چوگان در آمریکای جنوبی از همه جای دنیا بیشتر بازی می‌شود و طرفداران بسیاری دارد.

چوگان بازی بی‌انگیزه‌ای نبوده است و کاملاً یک بازی استراتژیک است که آمادگی سوار و اسب را با هم نیاز داشته است. اسب وقتی مقابل مانعی قرار می‌گیرد، فرار می‌کند اما اسب چوگان به سمت مانع رفته و خود را در شرایطی قرار می‌دهد که سوار، چوگان بزند. اسبی که خود را با شرایط چوگان باز در میدان تطبیق می‌دهد ، براحتی در میدان جنگ نیز حضور می‌یابد.

این بازی در ابتدا عنوانی نظامی و جنگی داشت و سوارکاران ایرانی در آن استعداد اسب‌های جنگی خود را به نمایش می‌گذاشتند.
لازم به ذکر است که در هشتمین اجلاس سالانه‌ کمیته‌ میراث ناملموس یونسکو و در شرایطی که آن اجلاس در پایتخت جمهوری آذربایجان برگزار شد، این کشور پرونده‌ بازی چوگان را با نام "چوگان بازی سنتی با اسب در قره‌باغ" در فهرست میراث در خطر یونسکو ثبت کرد  با بروز این اتفاق اعتراض‌هایی از سوی دوستداران میراث فرهنگی و برخی از مسئولان این حوزه نسبت به ثبت چوگان به صورت تک ملیتی توسط آذربایجان مطرح شد و حتی از چند ماه قبل از جهانی شدن چوگانِ اذربایجان، مسئولان میراث‌فرهنگی ایران در نامه‌ای به یونسکو اعتراض خود را نسبت به این اتفاق نشان دادند و از یونسکو درخواست کردند که این پرونده تک ملیتی ثبت نشود، که پاسخی به آن داده نشد.

دوسال قبل، ایران با همکاری فدراسیون چوگان و وزارت ورزش و جوانان، پرونده "چوگان بازی سوار بر اسب همراه با روایت‌گری و موسیقی" را تهیه و به یونسکو ارسال کرد و بررسی آن را خواستار شد .نتیجه تلاش های  ایران و همچنین محکم بودن اسناد تاریخی ، سرانجام به ثمر نشست و این دو پرونده ایرانی نظر موافق کارشناسان میراث فرهنگی را جلب کرد و این آثار را در فهرست میراث جهانی به ثبت رساند .  ثبتی که در واقع   معرف تاریخ ، فرهنگ غنی ، گسترده و متنوع ایران در سطح جهانی است

گفتنی است که تعداد آثار ثبت‌شده ایران در فهرست میراث ناملموس جهانی 13 اثر است که سه اثر از این فهرست، از جمله نوروز ، مهارت پخت نان تخت و کمانچه، میراث مشترک چندملیتی است.

------------------------------------------------------------------------