اقدام‌های جهانی برای مبارزه با تجارت مواد مخدر

* قاچاق بین المللی مواد مخدر ، دیر زمانی است که به  تهدیدی جهانی تبدیل شده است. پرسش این است که سازمانهای بین المللی چه پاسخی به تهدیدهای ناشی از قاچاق  مواد  داده اند و چه برنامه  راهکاری ارائه کرده اند که بتوان همزمان، با همه ابعاد معضل مواد مخدر مقابله کرد؟ در این برنامه و در ادامه سلسله گفتار گذشته، به بررسی این موضوع  می پردازیم

از امضای نخستین معاهده به عنوان اولین اقدام بین المللی علیه مواد مخدر  بیش از یکصد سال می گذرد. اولین مجمع بین المللی علیه موادمخدر در فوریه ۱۹۰۹ در شانگهای چین و با حضور ۱۳ کشور از جمله دولت ایران در خصوص تریاک و آلکالوئیدهای آن تشکیل و هیات بین المللی تریاک تاسیس شد. این هیات درباره خطر تولید، فروش و مصرف موادمخدر به مردم جهان هشدار داد و به دولتها توصیه کرد که در قلمرو حاکمیت خود، موادمخدر را تحت کنترل دقیق قرار دهند. با تلاش هیات بین المللی تریاک در گردهمایی کشورها در ژانویه ۱۹۱۲، تولید تریاک کنترل، مصرف غیرپزشکی آن ممنوع و کنوانسیون بین المللی تریاک تشکیل شد. اما شروع جنگ جهانی اول (۱۹۱۴) و بروز عوارض ناشی از جنگ ، موجب افزایش تولید و قاچاق موادمخدر شد و مصرف آن در کشورهای درگیر جنگ، افزایش یافت.

پس از جنگ جهانی اول و تاسیس جامعه بین الملل و تدوین میثاق جامعه ملل، بار دیگر زمینه همکاری‌بین المللی برای مبارزه با قاچاق مواد مخدر فراهم شد. در سال ۱۹۲۱ کمیته ای برای بررسی قاچاق تریاک و دیگر موادمخدر تشکیل  شد که کمیته مشورتی تریاک نام گرفت. در ادامه این اقدامات، کنفرانس بین المللی درخصوص موادمخدر با شرکت نمایندگان ۳۶ کشور در سال ۱۹۲۴در ژنو برگزار شد. در این نشست، راهکارهایی برای کشف منشأ غیرقانونی موادمخدر و مبارزه با قاچاقچیان بین الملل، پیش بینی و یک نظام بین المللی برای جمع آوری اطلاعات تولید، صادرات و واردات موادمخدر تعیین شد. در سال ۱۹۳۱ کنفرانس دیگری در ژنو تشکیل شد و کنوانسیون منع  تولید و توزیع موادمخدر با حضور ۵۴ کشور از جمله ایران در ۳۴ ماده به تصویب رسید. در سال ۱۹۳۶ کنوانسیون دیگری به نام کنوانسیون سرکوب قاچاق غیرقانونی مواد خطرناک تصویب شد. 

در سال ۱۹۶۱ تعدادی از کشورها با هدف جمع بندی کنفرانس‌ها، کنوانسیون‌ها و پروتکلهای قبلی، جلساتی تشکیل دادند که به انعقاد کنوانسیون واحد موادمخدر منجر شد و برای تسهیل در امور، هیات بین الملل کنترل موادمخدر نیز تشکیل شد . در سال ۱۹۷۱ کنوانسیون مواد روان گردان در وین امضا شد که موادمخدر جدیدی را که در جهان مورد استفاده قرار می‌گرفت و تحت نظارت کنوانسیون ۱۹۶۱ قرار نداشت، دربر گرفت. در سال ۱۹۸۸ گام مهم دیگری برداشته شد و کنوانسیونی علیه قاچاق مواد مخدر و مواد روان گردان به تصویب رسید که مهمترین کنوانسیون بین المللی درباره موادمخدر و جرایم سازمان یافته و همکاری و مشارکت بین الملل تلقی می‌شود.

همه این اقدامات نشان می دهد، موادمخدر معضل تمام مردم جهان است و همه کشورها با وجود تفاوتهای فرهنگی، مذهبی، اجتماعی و ساختار سیاستی و حکومتی با این معضل درگیر هستند. برای مقابله با این معضل؛ سیستم کنترل بین المللی موادمخدر تحت مجموعه ای از معاهدات و کنوانسیون‌ها قرار دارد که توسط سازمان ملل متحد تصویب شده است. در این زمینه، سازمان ملل متحد برای هماهنگ کردن تلاشهای بین المللی مبارزه با قاچاق موادمخدر، کمک به پیشگیری از سوءمصرف موادمخدر در جهان و نظارت و کنترل برکشت، تولید و توزیع موادمخدر با هدف مصرف دارویی در کشورها ، پیگیری و نظارت بر اجرای کنوانسیونها و معاهدات بین المللی، نهادهایی را تاسیس کرده است.

در میان این نهادها، نهادهای کنترلی – نظارتی سازمان ملل متحد اصلی ترین تشکلی است که بر نحوه اجرای مفاد معاهدات و کنوانسیون‌های بین المللی تهیه شده توسط سازمان ملل متحد، نظارت می‌کند. این نهاد، وظیفه هدایت وکنترل بین المللی موادمخدر را برعهده دارد، بر روند تولید، مصرف و قاچاق موادمخدر نظارت می کند، پیگیر اجرای معاهدات بین المللی کنترل موادمخدر است و مرکز جهانی تخصصی و اطلاعاتی کنترل بین المللی موادمخدر به شمار می‌رود.همچنین در این زمینه می توان به دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد ( United Nations Office on Drugs and Crime)، به اختصار (UNODC)، اشاره کرد که در سال ۱۹۹۷ توسط دبیر کل سازمان ملل متحد با هدف کنترل مواد مخدر، پیشگیری از جرم و مقابله با تروریسم جهانی تأسیس شد.

علاوه بر  نهادهای اصلی نظارت و کنترل بین المللی موادمخدر، برخی سازمان‌ها و موسسات وابسته به سازمان ملل متحد نیز در حوزه تخصصی خود، در زمینه نظارت، هماهنگی واجرای کنوانسیون‌های بین المللی موادمخدر فعالیت دارند. مهم‌ترین این نهادهای فرعی، سازمان بهداشت جهانی (W.H.O) است که برای تحقق اهداف خود و توسعه و ترویج بهداشت جهانی در جهت کاهش سوءمصرف موادمخدر، فعالیت دارد. سازمان پلیس جنایی بین المللی (اینترپل)  نیز سازمان دیگری است که با هدف ارتقای سطح همکاری‌های انتظامی و پلیسی در چهارچوب قوانین داخلی کشورها تشکیل شده است. یکی از وظایف اینترپل، افزایش توانایی نیروهای عمل کننده هر کشور در مبارزه با موادمخدر و تبادل اطلاعات در مورد افراد، باندها و شبکه‌های بین المللی مواد مخدر و پیشگیری از وقوع جرایم بین المللی است.

در حال حاضر کلیه کشورهای جهان با فاجعه گسترش موادمخدر درگیر هستند و پیامدهای سوء این پدیده خطرناک موجب شده است که دولتها، متناسب با شرایط و اوضاع و احوال خود ، با کنوانسیون‌های بین الملل هماهنگ شوند و برنامه‌های کنترل عرضه و کاهش تقاضای موادمخدر، سوءمصرف و مبارزه با قاچاق بین الملل موادمخدر را در دستورکار خویش قرار دهند. در این خصوص در بسیاری از کشور ها، نهاد و سازمان ویژه مبارزه با موادمخدر تاسیس شده است.

کنوانسیون‌های بین المللی ناظر بر موادمخدر و برنامه‌های سازمان ملل متحد و نهادهای وابسته، کشورها و دولتهای جهان را به سوی مبارزه با موادمخدر و ابعاد مختلف سوءمصرف، قاچاق و اعتیاد هدایت می‌کند. در این راستا برنامه اقدام جهانی سازمان ملل متحد، مصوب سال ۱۹۹۰ از دولتها درخواست کرده که درباره مبارزه با موادمخدر و اثرات منفی آن، جدیت بیشتری داشته باشند و از طریق همکاری‌های بین المللی، مبارزه با این معضل جهانی  را تسریع و تقویت نمایند.

این برنامه، راهبردها و چارچوب مناسبی را برای جامعه بین الملل فراهم آورده تا کشورها با همکاری یکدیگر و همکاری سازمانهای بین المللی، طرح‌ها و برنامه‌های ملی و بین المللی را به موقع اجرا گذارند. اما علی رغم تلاش‌های انجام شده، مهم‌ترین چالش کشورهای جهان در بعد ملی، افزایش تقاضای مصرف غیرمجاز مواد مخدر و قاچاق بین المللی مواد مخدر است.

سودآور بودن و تاثیر قاچاق موادمخدر در اقتصاد و سیاست موجب شده است گروه‌های سازمان یافته با اتکا به کارتل‌ها و سازمان‌های مافیایی و حمایت و هدایت پنهان قدرتها، با خاطری آسوده به تجارت بین المللی موادمخدر بپردازند و در صحنه بین الملل، بزرگ‌ترین سرمایه گذاران اقتصادی در بخش موادمخدر و داروهای روان گردان محسوب شوند. متاسفانه آمار و اطلاعات، بیانگر این است که کنوانسیون‌های بین المللی، تلاش‌ها و اقدامات ملی و بین المللی برای مهار مواد مخدر و کاهش عرضه و تقاضای موادمخدر، کافی نبوده و مبارزه با  قاچاق بین المللی موادمخدر در کشورها نیز تاثیر جدی بر روند روبه افزایش این پدیده نداشته است.

در حال حاضر، تجارت موادمخدر در حیطه کار کارتل‌ها، گروه‌های سازمان یافته و باندهای تبهکار و مافیایی قرار گرفته و منافع کشورهای تولیدکننده، کشورهای ترانزیت و قدرت‌های بزرگ و قاچاقچیان بین المللی را به یکدیگر پیوند زده و به یکی از سودآورترین معاملات بین المللی تبدیل شده است. بازنگری در کنوانسیون‌های بین المللی علیه موادمخدر، الزام الحاق تمام کشورها به کنوانسیون‌ها و تهدید و تحریم کشورهای ناقض مفاد کنوانسیون‌ها و مقررات بین المللی، همکاری‌ حقوقی و قضایی کشورها و سازمان‌های بین المللی و اتخاذ استراتژی  هماهنگ، متوازن و متعادل برای کاهش عرضه و تقاضای موادمخدر، از راهکارهای  اصلی مقابله با معضل بین المللی موادمخدر در جهان است.

دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد به این نتیجه رسیده است که باید در سطح جهانی با معضل موادمخدر مبارزه کرد و سازمان ملل متحد سعی می‌کند کشورهایی را که در مسیر عبور کاروان‌های موادمخدر قرار دارند تجهیز کند. در این زمینه، دفتر این سازمان را در ایران تاسیس کرده است. وضعیت موادمخدر در منطقه و موقعیت استراتژیکی _ ترانزیتی ایران به گونه ای است که اگر یک سال مبارزه با مواد مخدر در ایران متوقف شود، موادی به اندازه ۴ سال مصرف کشورهای بریتانیا ، فرانسه و ایتالیا از طریق ایران به اروپا می‌رسد.

قاچاق موادمخدر ، معضلی است که نه تنها ایران بلکه هیچ یک از کشورها به تنهایی قادر به مهار آن نیستند. اراده قوی بین المللی و همکاری دولت‌ها باید زیربنای سیاست مبارزه با موادمخدر قرار گیرد . در این زمینه در برنامه آینده  و آخرین قسمت از این مجموعه  با شما سخن خواهیم گفت .