Pars Today

هنر انقلاب اسلامی، از سویی در برگیرنده آسمان ( ماوراءالطبیعه) و از سوی دیگر واجد زمین ( مسائل عینی و روزمره ) است و فرمی زیباشناسانه برای واقعیت بخشیدن به این دو قلمرو را ایجاد کرده است. در این برنامه به عناصری می پردازیم که هنر انقلاب اسلامی به آنها توجه ویژه دارد .

عناصر اصلی هنر انقلاب اسلامی در دو بخش  عناصر مضمونی و عناصر زیبا شناختی قابل بررسی است. عناصر مضمونی، محتوای اثر را جدا از شیوه پرداخت و بیان هنری تشکیل می دهند و عبارتند از  عناصر سیاسی، اجتماعی و روانی ناشی از جریانات انقلاب و  پس از آن، جنگ تحمیلی، عناصر تاریخی و اسطوره های مذهبی و عناصر عقیدتی و اسلامی.  
مسائل خاص انقلاب و حوادثی که در جریان شکل گیری و پیروزی آن به وجود آمد، صحنه های انقلاب و تصاویر مربوط به جنگ، در آثار هنرمندان پس از انقلاب به وفور مشاهده می شود. شخصیت هایی مانند امام خمینی (رحمه الله علیه) و نقش رهبری ایشان در پیروزی انقلاب اسلامی، از دیگر عناصری است که در بررسی هنر انقلاب باید به آن توجه کرد. نقش بی بدبل رهبری در انقلاب اسلامی و ارتباط مردم با ایشان، از جمله موضوعاتی است که مورد توجه هنرمندان است و به اشکال گوناگون به بازگویی آن پرداخته اند.

پس از آن، جنگ و قهرمانانش و موضوعات مرتبط با آن در هنر انقلاب اسلامی، جایگاه مهمی را به خود اختصاص داده است. در رتبه های بعدی می توان به مسائل اقتصادی، رویدادهای اجتماعی و مسائل انسانی اشاره کرد.

هنر انقلاب اسلامی به دلیل یک ویژگی منحصر به فرد، نوعی مکتب هنری است که با هیچ یک از مکاتب دیگر قابل تطبیق نیست. در هنر اسلامی، عالم واقع و مادی که محصول روابط علت و معلولی و علامت راهنمایی به سوی عالم غیب و نادیده است. این دیدگاه که برگرفته از مبانی دین اسلام است، طی سده های گذشته در هنر اسلامی وجود داشته است، اما به شکل نوین در هنر انقلاب اسلامی تبلور یافت. این باور در هنرهای تجسمی و نمایشی از طریق به کاربردن عناصر مادی و با ایجاد فضایی ماورایی با استفاده از نور، سایه، رنگ و سایر عناصرِ بُعد دار و تصویری شکل گرفت و به تدریج پخته تر و متنوع تر شد. از سوی دیگر در هنرهایی مانند سینما که پیشینه ای به قدمت هنر نقاشی یا معماری ندارد، تجربه های ارزشمندی توسط سینماگران شکل گرفت. تجربه های هنرمندان ایرانی در این هنر بیشتر از سایر هنرها به مذاق هنردوستان خوش آمد و حتی مخاطبان سینما در سایر نقاط  جهان را با این باور ایرانی و اسلامی آشنا کرد .

تاریخ عاشورا و قهرمانان تاریخ و ماجراهای صدر اسلام، چه به صورت نمادین و چه به شکل رئالیستی، از دیگر منابع الهام بخش هنرمندان ایرانی بوده است. برای مثال، تمثال امام حسین (ع) که معمولاً سوار بر اسب به صورت سمبلیک یا منطبق شده بر رزمنده ای ، نشان داده می شود، حضرت زینب (ع) و یا حضرت ابوالفضل (ع) به عنوان قهرمانان حادثه کربلا، یکی از عناصر مهم در آثار هنری در سالهای پس از انقلاب اسلامی بوده است. همچنین حضرت مهدی (عج) به عنوان منجی جهان و بشریت، در بسیاری از آثار تصویری و شعر و ادبیات این دوران حضور داشته و نشانه نزدیکی باورهای هنرمندان و اعتقادات مردم مسلمان ایران است. این حضور، از طریق بخشیدن ابعاد ماورایی به منجی ، فضا و ترکیب هنری و ارائه نمادهای مذهبی در اثر هنری، توسط مخاطب احساس می شود. علاوه بر این موارد، کشیده شدن اندام، منبع نامرئی نور و نماد های دیگر مذهبی، قرار دادن چند فریم در یک تصویر برای القای محیط آسمانی، همه از عناصر ویژه هنر انقلاب اسلامی است که می تواند تجریبات معنوی را نیز به مخاطب انتقال دهد.  

 چگونگی نگاه به انسان در ایدئولوژی ها به ویژه هنر مربوط به انقلاب ها، از دغدغه های هنرمندان است. هر چند در اسلام انسان، مدارِ ارزش ها نیست، بلکه موجودی است که تمام جهان برای او آفریده شده تا به نهایت اعتلای مادی و بشری دست یابد، اما فلسفه حضور و وجود انسان در جهان، دستیابی به کمال است /  کمالی که در حرکت و نهایت آن اتصال به خداوند، امکان پذیر است.

 سعادت و رستگاری در هنر انقلاب اسلامی، از یک سیر مادی اجتماعی و سیاسی و اخلاقی آغاز می شود. سپس وارد مرحله بلوغ خود می شود که مربوط به جهانی برتر است. از این رو هم در قصه های قرآنی و هم مضامین الهام بخش، هنرمند انقلاب اسلامی در مادّی ترین و ملموس ترین وجوه زندگی می تواند حضور یابد. به عنوان مثال استثمار در هنر انقلاب اسلامی به همان حد مورد توجه هنرمند است که عشق و شور و خشم و تنفر و سایر ابعاد عاطفی را مورد توجه قرار می دهد.  
و نکته آخر اینکه اخلاق، در هنر انقلاب اسلامی یک رکن است. این بدان معنا نیست که دست هنرمند در انتخاب سوژه ها بسته باشد بلکه اخلاق، هنرمند را ملزم می کند که به مسائل غیراخلاقی چون جنایت، فحشا، دزدی و فسق، با دقت و ظرافت و حتی با استفاده از بیان سمبلیک و به قصد ارتقای اخلاقی، نزدیک شود. بسیاری از مواقع در هنر انقلاب اسلامی، هنرمند،  همان سوژه هایی را که یک هنرمند لائیک به آن پرداخته است، انتخاب می کند اما با نگاه خاص خود  آن را صیقل می دهد.  به این ترتیب  از پرده دری و بی پروایی در این هنر،  اثری نیست و کرامت انسانی مخاطب حفظ می شود و چشم و گوش و روح او از آلودگی مصون می ماند .  
 

---------------------------------------------------------------------