Pars Today

در برنامه های پیشین گفتیم که یکی از اصلی ترین موضوع ها در هنر انقلاب ، آثاری با مضامین مرتبط با انقلاب اسلامی است . پیوستگی هنر انقلاب اسلامی با جنگ تحمیلی و دفاع مقدس مردم ایران ، از دیگر موضوع های مهمی است که در این برنامه به آن می پردازیم .

در تـاریخ هنر انقلاب اسلامی، دوران دفاع مقدس تأثیری عجیب و در عین حال عمیق در هنرهای ایرانی داشته است و می توان هنر دوران دفاع مقدس را یکی از دوره‌ های درخشان هنر در تاریخ ایران دانست. در این دوران شرایطی‌ به وجود آمد که بسیاری از هنرمندان با روش‌های گوناگون هنری و استفاده از عـناصر هـنر ایرانی و فضای معنوی همسو با‌ فرهنگ‌ اسلامی، آثار بـدیعی در عـرصه‌های مختلف هنری به وجود آورند. به همین دلیل پژوهش‌گران، مهم‌ترین ویژگی‌ هنر دهه اول انقلاب را، حضور مفاهیم مذهبی، صحنه‌های انقلاب و دفاع مقدس برشمرده‌اند.

با آغاز جـنگ تـحمیلی، همه‌ مردم ایران بـرای دفـاع از انقلاب و کشورشان به پا خاستند که برخلاف سایر جنگ‌های مرسوم دنیا بود. این‌ جنگ‌، دفاعی مقدس از آرمان انقلاب، خاک و مال و جان و ناموس بود و می‌دانیم ، هنگامی که جنگ به صورت دفاعی آرمانی درمی‌آید، دیگر جنبه‌ ی خـشونت‌ مطلق نـدارد ، بلکه پدیده اجتماعی است که با ابزار گوناگون‌ هنری ، بازگو می شود و ماندگاری‌ تاریخی می‌یابد.

جنگ و دفـاع مقدس، زمینه ای برای بروز خلاقیت‌هایی‌ شد‌ که‌ تا آن زمان در ایران‌ تـجربه‌ نـشده‌ بـود. هنرمندان مانند سایر مردم در این میدان حضور یافتند و به خلق آثار هنری بر بستر جنگ پرداختند. هنر دوره‌‌ جـنگ‌، پیرو حرکتی بود که از اول انقلاب شکل‌ گرفت، با‌ این تفاوت که در زمان جنگ، هـنرمندان بـیشتری از جـمله هنرمندان آکادمیک به این جریان روی آوردند. نیاز هنر و هنرمند جنگ، تلاش برای زنده نگه داشتن‌ ابعاد‌ وجودی‌ و به تصویر کشیدن عمق باور مـبارزان ایرانی و منش آنها بود. این هنرمندان، بیشتر به سوی آفرینش آثار‌ هنری‌ به صورت نمادین گرایش یافتند و مهم‌ترین‌ دلیل‌ آن نیز  تـوجه بـه ارزش‌های درونی و نیز خواست عمیق‌ هنرمند‌ برای‌ بیان ذات مفاهیم به کمک تصویر بود.

یکی از مواردی که در دوران جنگ‌ در عرصه هنر ایران پدید آمد، نقاشی تصاویر شهدا بود که به صورت نـقاشی روی بـوم یـا روی دیوار ترسیم می‌شد و در دوران قبل از آن وجود نداشت. عده ای از پژوهشگران هنر معتقدند که این اتفاق تازه و منحصر‌ به فردی بـود و در هیچ‌جای دیگر چنین چیزی رخ نداده است. نقاشی های دیواری با ابعاد بسیار بزرگ از جـنگ و قـهرمانان آن که‌ در نوع خود بی‌نظیر بود .

همین جا باید یادآوری کنیم که جنگ باعث تـحرک جـدی در عـرصه‌ نقاشی ایران شد و حوزه‌ های گوناگون نقاشی‌"واقع‌گرا"و "فرا واقـع‌گرا" را در بـر گرفت . از این دست ، چهره "مادر-‌ وطن" در‌ کنار شهیدان، بیشترین توجه نقاشان را برانگیخت. در این آثار بود کـه بـرای اولین بار در نقاشی فیگوراتیو، کم‌کم گـرایش بـه کشف مـختصات چـهره و اسـتخوان‌بندی ایرانی ظاهر شد . درواقع دفاع مقدس، زمینه مناسب و بـستر‌ی بود که‌ سیمای مردم ایران در متن نقاشی، به حالتی از شجاعت و ایمان و نـور پدیـدار شود.

در‌ تـمامی‌ آثـار مربوط به جنگ، چهره‌های مصمم‌ و استوار‌ و رنج دیده‌ای ترسیم شده‌اند که قاطعانه قصد دارند در مقابل ظالم بایستند و در مقابل‌شان، افرادی با چهره‌های مشوش و ترسان‌ مربوط‌ به‌ گروه باطل جای دارند. تمامی این نمادها سـعی در‌ بـه‌ نمایش گذاشتن پیروزی حق بر باطل دارند، گروه حق که برای دفاع از آرمان و ناموس و سرزمین‌شان به‌ معرکه جنگ‌ وارد شده اند و گروه بـاطلی کـه به قصد‌ تجاوز و سلطه‌جویی ، بـه جـنگ پرداخته‌اند و یقینا" شکست خواهند خورد.

نماد "آسمان" در هنر مذهبی، از گذشته‌های دور تا کنون وجـود داشـته است. در هنر و ادبیات انقلاب اسلامی نیز آسمان به‌عنوان مضمون دینی مورد توجه هنرمندان قرار گرفته است. در آثار نقاشان جنگ، آسمان به عنوان مـحل قـرار دادن سـمبل‌های تصویری مذهبی، محل تابش نور معنویت و نیز نشانی از عـروج ترسیم شده است‌. آسمان‌ برخلاف‌ انسان و فضای حیاتش، بی‌انتهاست و مشاهده آسمان، درواقع برانگیختن تجربه مذهبی همراه با کشف و شهود است. در سینمای این دوره و فیلمهایی که با مضمون دفاع مقدس ساخته شده اند، آسمان و توجه به آن، هنرمندان را به این سمت سوق داده که آن را به‌عنوان‌ محل‌ عروج یا منشاء امدادهای الهـی به تصویر درآورند.

 نـکته قـابل تأمل‌ دیگر این است که‌ هنرمندان دفاع مقدس در سالهای اول، در آثارشان به دنبال نشان دادن ظاهر خشونت‌آمیز جـنگ نـبودند، بـلکه هدف‌شان به تصویر کشیدن روح متعالی بود که انسان‌های عاشق پیدا کرده بـودند. آن‌چه آنها در به تصویر درآوردن یک‌ شهید قصد بیانش را داشتند،  نشان دادن حالت‌های روحانی و معنوی‌ است که انسان در چنین میدانی تجربه می کند.

سکانس های خاطره آمیز برخی فیلم های دفاع مقدس

البته جنگ از دیـدگاه‌های مـختلف در نگاه هنرمندان ایران‌ مورد‌ تـوجه قرار گـرفته اسـت. چه آنها که نگاهی به ظاهر جنگ داشـته‌اند و چـه آن‌ها که باطن آن را مورد کنکاش قرار داده‌اند. اگرچه اغلب این آثار، نشان‌دهنده‌ ایثار و فداکاری و ایـمان یک مـلت در برابر جنگی ناخواسته است، اما گروه دیگری هم بوده اند که با نگاهی عام به جنگهای بشر، به وجه نامطلوب و ویرانگر جنگ پرداخته اند. آنان با مراجعه به حافظه تاریخ، نقش‌های‌ مـاندگار دلاورمـردان عرصه‌ دفاع مقدس را با زبانی شیوا و تصاویری جاودانی، ثبت کرده‌ اند اما در عین حال به ضرورت صلح و آرامش در جهان نیز پرداخته و خواستار جهانی امن و بدون درگیری برای همگان شده اند .

------------------------------------------------------------------------