سیمای زن در کلام امام خمینی

در این برنامه از نقش و جایگاه زنان در جامعه و خانواده از نگاه امام خمینی(ره) سخن گفته ایم.

با برنامه‌ای دیگر از مجموعه برنامه‌های در مکتب روح‌الله میهمان شما هستیم. در چند برنامه گذشته راجع به جایگاه نهاد دانشگاه و نقش اساتید و دانشجویان در سرنوشت کشور از دیدگاه امام خمینی با شما صحبت و خاطرنشان کردیم ایشان ارزش ذاتی برای علم و دانش قایل هستند و با ضروری دانستن توأمان بودن علم و ایمان، اساتید و دانشجویان را از اقشار مهم و مسئول در قبال سرنوشت جامعه می‌دانند به نحوی که اندیشه و اقدام ایشان سعادت و شقاوت جامعه را رقم خواهد زد. با عنایت به نقش مهم زنان در جامعه و نیز با توجه به حساسیت موضوعات معطوف به حقوق و جایگاه زنان در جوامع امروزی، در این برنامه قصد داریم شما را با دیدگاه‌های امام خمینی در این زمینه آشنا کنیم. با همراه باشید.

زنان نیمی از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند و با وجود اینکه حیات و تداوم بقای انسانها همواره در گرو نقش‌آفرینی زنان در خانه و جامعه بوده، اما در بسیاری از مقاطع تاریخی و در بسیاری از جوامع زنان تحت ظلم و ستم‌های زیادی قرار گرفته و در بسیاری از موارد حقوق ایشان تضییع شده است حتی فراتر از آن در بسیاری از موارد علاوه بر حقوق انسانی، کرامت بانوان نیز مورد تعرض قرار گرفته و رفتاری دون شأن انسان با ایشان شده است. در برخی جوامع نیز هرچند تلاش‌هایی در جهت احقاق حقوق زنان انجام شده اما کرامت ایشان مورد توجه قرار نگرفته و از زن به عنوان ابزاری در جهت بهره‌مندی‌های اقتصادی، سیاسی و حتی به عنوان وسیله ای برای اطفا(فرونشاندن) نیازها و تمتعات جنسی مردان سوء استفاده شده است. به همین دلیل علی‌رغم تلاش‌های فکری و سیاسی زیاد و البته ارزشمندی که در جهت احقاق حق و احیای کرامت زنان صورت گرفته، زنان همچنان در بسیاری از جوامع به جایگاه واقعی و والای خود در جامعه دست نیافته‌اند. خدشه‌دار شدن جایگاه واقعی و ارزشمند زنان در جوامع امروزی از طرف طیف گسترده ای از افراد و مکاتب صورت گرفته که یک سر آن تضییع حقوق اولیه و مسلم زنان در عرصه‌های فردی و اجتماعی بوده و سر دیگر آن افراط در برابری، تساوی و تشابه با مردان که ویژگی‌های فیزیولوژیک، عاطفی و رفتاری متمایز زنان از مردان را نادیده گرفته و بدین ترتیب شأن و جایگاه و کرامت و البته حقوق ویژه زنان را زیرپا گذاشته است.

در چنین فضایی تبیین جایگاه زن در کلام امام خمینی و نیز در گفتمان انقلاب اسلامی و چارچوب‌های حقوقی و سیاسی نظام جمهوری اسلامی اهمیت زیادی دارد. انقلاب اسلامی که در سال 1979 به پیروزی رسید تنها باعث تغییر نظام سیاسی حاکم در ایران نشد بلکه پارادایمی جدید در عرصه‌های فکری فرهنگی و ارزشی جامعه به وجود آورد که زنان بخش مهمی از آن را تشکیل می‌دادند. در این پارادایم نگرشی نو به جایگاه انسانی زن و عرصه‌های زندگی فردی و اجتماعی ارایه شد. در گفتمان انقلاب اسلامی زنان جایگاه ویژه و رفیعی یافتند چرا که در الگوی ارزشی و حکومتی نظام پیشین نگرش خاص نسبت به زنان وجود داشت. نارضایتی عمومی مردم که به خروش انقلابی علیه نظام حاکم مبدل شد محدود و منحصر به عرصه‌های سیاسی نبود، بلکه نظام سلطنتی با زیرپا گذاشتن ارزشها و هنجارهای حاکم بر جامعه بویژه تنزل جایگاه واقعی زنان در بسیاری از عرصه‌ها، موجبات نارضایتی عموم مردم بویژه زنان مسلمان و مؤمن را فراهم ساخه بود. در زمان حکومت پهلوی اول و دوم که بیش از نیم قرن به درازا کشیده شد، حاکمیت تفکر غرب‌گرای شبه مدرنیستی، زنان را به پذیرش الگوی حاکم بر جوامع غربی ترغیب و حتی مجبور کرد و همین امر باعث شکل‌گیری بسیاری از نارضایتی‌های عمومی شد.

امام خمینی به عنوان بنیانگذار انقلاب اسلامی در چارچوب گفتمان جدیدی که به جامعه عرضه کرد به زنان جایگاه رفیع و والایی بخشید و با احیای ارزش‌ها و هنجارهای دینی و ملی جامعه که مردم عمیقاً به آن باور داشتند، زمینه را برای حضور جدی و مؤثر زنان در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی فراهم کرد. امام نه تنها به احقاق حقوق سیاسی و اجتماعی از دست رفته زنان همت گماشت بلکه تلاش کرد کرامت و حیثیت زنان را که در نظام سابق دستخوش تعرض شده بود، دوباره به ایشان بازگرداند و این مهم با احیای دین اسلام و حاکمیت تشیع که مبنای فکری امام خمینی را تشکیل می‌داد، میسر شد. امام خمینی با احیای ارزشها و هنجارهای دینی به زن شخصیت مجدد بخشید تا با احساس کرامت و حیثیت و بدون در نوردیده شدن مرزهای عفاف بتواند از حقوق سیاسی و اجتماعی خود بهره‌مند شود. امام خمینی بر این باور بود که اسلام در محیط پر از جهالت وظلم، زنان را تکریم کرد و پیامبر اسلام (ص) با تکریم دختر خود یعنی حضرت زهرا به بانوان آبرو بخشید:"ولادت حضرت زهرا (س) در زمان و محیطی واقع شد که زن به عنوان یک انسان مطرح نبود و وجود او موجب سرافکندگی خاندانش نزد اقوام مختلف جاهلیت به شمار می‌رفت، در چنین محیط فاسد و وحشت‌زایی پیامبر بزرگ اسلام (ص) دست زن را گرفت و از منجلاب عادات جاهلیت نجات بخشید و تاریخ اسلام گواه اقدامات بی‌حد رسول خدا به این مولود شریف است تا نشان دهد زن بزرگی ویژه‌ای در جامعه دارد که اگر برتر از مرد نباشد کمتر نیست». (پیام امام مورخ 5/2/1360)

اهمیت جایگاه زن در اندیشه امام خمینی و نظام جمهوری اسلامی به حدی است که روز میلاد حضرت زهرا (س) به عنوان روز زن نامگذاری شده است. در این روز همه مردان و فرزندان، زنان و مادران را تکریم می‌کنند و در تمام کشور برای قدرشناسی از تلاشهای ایشان جشن و پایکوبی برگزار می‌گردد. امام خمینی مبدع و مبتکر نامگذاری روز زن در ایران بوده‌اند تا شأن و جایگاه واقعی ایشان را در جامعه ارتقا بخشند. ایشان درخصوص نامگذاری روز میلاد حضرت زهرا به نام روز زن می‌فرمایند: «اگر روزی باید روز زن باشد چه روزی والاتر و افتخارآمیزتر از روز ولادت با سعادت زهرا سلام‌الله علیها؟ زنی که افتخار خاندان وحی و چون خورشیدی بر تارک اسلام عزیز می‌درخشد زنی که که فضایل او همطراز با فضایل پیغمبر اکرم (ص) و خاندان عصمت و طهارت بود» (پیام به مناسبت روز زن مورخ 15/2/1359). ایشان با پیوند زدن روز زن با میلاد حضرت زهرا می کوشند الگویی را به جامعه معرفی کنند که در آن علاوه بر رشد فردی و اجتماعی زنان، مردان بزرگ نیز پرورش می‌یابند: «روز ولادت زهرای مرضیه که روز زن است روز پیروزی زن است زن نقش بزرگی در اجتماع دارد زن مظهر تحقق آمال بشر است زن پرورش دهنده زنان و مردان ارجمند است و از دامان زن مرد به معراج می‌رود، دامن زن محل تربیت بزرگ زنان و بزرگ مردان است. این روز روز بزرگی است یک زن به دنیا آمد که نمونه انسان است". (بیانات در جمعی از بانوان 27/2/58)

امام خمینی یکی از منتقدان جدی وضعیت زنان در زمان حکومت طاغوتی پیش از انقلاب بودند. ایشان درخصوص وضعیت نامناسب زنان در این دوره می‌فرمایند: «زن در دو مرحله بسیار مظلوم بوده است یکی در دوران جاهلیت که اسلام منت گذاشت و انسان و زن را از آن مظلومیتی که در جاهلیت داشت بیرون کشید. دوره جاهلیت دوره‌ای بود که زن را مثل حیوانات بلکه پایین‌تر از او می‌دانستند اسلام زن را از آن لجن‌زار جاهلیت بیرون کشید. مرحله دیگر زن در ایران مظلوم شد و آن دوره شاه سابق و شاه لاحق بود به اسم اینکه می‌خواهند زن را آزاد کنند ظلم کردند به زن، زن را از آن مقام شرافت و عزتی که داشت پایین کشیدند و زن را از مقام معنویت که داشت تبدیل به شیء کردند و به اسم آزادی،‌آزادی را از زن و مرد سلب کردند و زنان و جوانان ما را فاسد الاخلاق کردند». (پیام مورخ 26/2/58) ایشان ظلم حکومت استبدادی شاه نسبت به زنان را در مقایسه با سایر اقشار جامعه بیشتر دانسته و در این خصوص می‌فرمایند: «من می‌توانم بگویم که در زمان این پدر و پسر به بانوان بیشتر ظلم شد تا سایر اقشار. نمی‌دانید با بانوان چه کردند نمی‌دانید چه مصیبت‌هایی به بار آوردند به اسم اینکه می‌خواهیم نظیر اروپا ایران را متجدد کنیم و نصف جمعیت ایران را می‌خواهیم وارد در جامعه بکنیم». (بیانات در جمع گروهی از بانوان اهواز مورخ 10/4/58)

امام خمینی با انتقاد از نگاه غرب‌گرایانه و سطحی‌نگر حکومت سلطنتی نسبت به حقوق زنان با تیزبینی مثال زدنی برنامه اجباری کشف حجاب را ناقض آزادی زنان دانسته و در این خصوص می‌فرمایند: «در زمان رضاخان ما شاهد چه صحنه‌هایی نسبت به بانوان قم و دیگر شهرهای ایران که نبودیم! او به تبعیت از دیگران به اسم کشف حجاب چقدر حرمت اسلام، حرمت مؤمنین و حرمت بانوان را هتک کرد! مأموران او با خانم‌ها و مخدرات ما چه‌ها کردند چه سلوکی کردند چقدر چاردهای آنا را پاره کردند چقدر چادرها و روسری‌های بانوان را به یغما بردند. ... خدا می‌داند در این قضیه کشف حجاب چه به ملت ایران گذشت ... آزادی زن این بود که الزام می‌کردند اجبار می کردند با سرنیزه و پلیس مردم محترم را .... مگر می‌شود یک نفر مسلمان باشد و با کشف حجاب مبتذل موافق باشد؟ زنهای ایرانی هم قیام کردند بر ضدش و تو دهنی زدند به او که ما نمی‌خواهیم اینطور چیزی را. ما باید آزاد باشیم این مردک می‌گوید آزادید لکن باید حتماً چادر و بدون روسری توی مدارس بروید. این آزادی است؟" (بیانات 19 و 29/10 1356 و 17/12/57)

در واکنش به چنین وضعیتی بود که زنان دوشادوش مردان و حتی با انگیزه بیشتر و شجاعانه ‌تر از ایشان، ‌در صفوف مبارزه با رژیم شاه وارد شدند و در تشجیع مردم و تحکیم صفوف مبارزه نقش مؤثری ایفا کردند. بدون تردید اگر زنان همگام با مردان در صف مبارزه با رژیم شاه وارد نمی‌شدند نهضت اسلامی به پیروزی نمی‌رسید. امام خمینی با اذعان به نقش مهم و مؤثر زنان در پیروزی انقلاب، موفقیت نهضت اسلامی را مرهون تلاشها و شجاعت‌های زنان غیور دانسته و می‌فرمایند: «خداوند نگهدار همه شما باشد این پیروزی را ما از بانوان داریم قبل از اینکه از مردان داشته باشیم بانوان محترم در صف جلو واقع بودند بانوان عزیز ما اسباب این شدند که مردان هم شجاعت و جرأت پیدا کنند ما مرهون زحمات شما خانم‌ها هستیم.» (بیانات در جمع خواهران دانشجوی دانشگاه شهید بهشتی و دانش‌آموزان دبیرستان‌های دزفول و قصر شیرین 23/1/1358). ایشان در جایی دیگر درخصوص نقش بانوان در پیروزی انقلاب می‌فرمایند: «درود بی‌پایان به بانوان ایرانی. رحمت خداوند به شما شیردلانی که به همت والای شما اسلام از قید اسارت بیگانه بیرون آمد. شما بانوان شجاع دوشادوش مردان پیروزی را برای اسلام بیمه کردید من از تمام زنهای ایران و بانوان قم تشکر می‌کنم ... شما با بچه‌های کوچک خودتان به خیابانها آمدید و از اسلام پشتیبانی کردید من اخبار قم و سایر بلاد را که می‌شنیدم احساس غرور می‌کردم برای این شجاعت بانوان ایرانی که در این پیروزی پیشقدم بودند آنها مردان را تشجیع کردند مردان ما مرهون شجاعت‌های شما شیرزنان هستند». (بیانات در دیدار با بانوان قم 5/2/1358).

نقش‌آفرینی و شجاعت‌های زنان ایران محدود و منحصر به پیروزی انقلاب نبود. آنها پس از مشارکت در سقوط نظام طاغوتی در تحقق اهداف انقلاب بویژه در زمینه عدالت اجتماعی و نیز در دفاع از تمامیت ارضی کشور نقش بسزایی ایفا کردند که انشاءالله در برنامه بعد راجع به این نقش‌آفرینی و دیدگاه امام در این خصوص با شما سخن خواهیم گفت.