قنات؛ شاهکار مهندسی ایرانی در دل زمین + تصاویر

پارس تودی- قنات یا کاریز، یکی از درخشان‌ترین دستاوردهای مهندسی بشر است که ریشه در تمدن کهن ایران دارد. این سیستم آبرسانی زیرزمینی، با بهره‌گیری از نیروی جاذبه، آب‌های زیرزمینی را از ارتفاعات به سطح زمین و مناطق خشک منتقل می‌کند.

قنات‌ها نه‌تنها نماد نبوغ ایرانیان در مدیریت منابع طبیعی هستند، بلکه نقش حیاتی در شکل‌گیری تمدن‌ها، توسعه کشاورزی و پایداری زیست‌محیطی ایفا کرده‌اند.

ریشه تاریخی قنات در ایران

قدمت قنات در ایران به بیش از ۲۵۰۰ سال پیش بازمی‌گردد. به گزارش پارس تودی، شواهد تاریخی نشان می‌دهد که نخستین قنات‌ها در دوره هخامنشیان ساخته شدند و به سرعت در سراسر ایران گسترش یافتند. ایرانیان با شناخت دقیق از زمین‌شناسی، شیب زمین و منابع آب زیرزمینی، توانستند شبکه‌های پیچیده‌ای از قنات‌ها ایجاد کنند که برخی از آن‌ها هنوز هم فعال‌ هستند. فناوری ساخت قنات در اوایل هزاره اول پیش از میلاد در مناطق خشك كوهستانی ایران گسترش یافت و به كشاورزان این مناطق اجازه داد تا بتوانند در دوره‌های طولانی خشكی كه آب سطحی پیدا نمی‌شود به كشت و زرع بپردازند. این قنات‌ها به تدریج در مناطق دیگر دنیا رایج شدند و اكنون قنات‌های زیادی از چین تا مراكش و حتی در قاره آمریكا وجود دارند.

یکی از برجسته‌ترین نمونه‌ها، قنات قصبه گناباد در خراسان رضوی، شمال شرق ایران است که با عمقی بیش از ۳۵۰ متر به عنوان یکی از قدیمی‌ترین و عمیق‌ترین قنات‌های جهان شناخته می‌شود. همچنین قنات زارچ یزد در جنوب ایران با طولی بیش از ۷۰ کیلومتر، طولانی‌ترین قنات ایران محسوب می‌شود. در سال ۲۰۱۶، سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) ۱۱ قنات ایرانی را به عنوان میراث جهانی ثبت کرد که نشان‌دهنده اهمیت جهانی این فناوری بومی است.

قنات‌های ثبت شده در یونسکو شامل قصبه گناباد، بلده فردوس، زارچ حسن آباد، آسیاب آبی میرزانصرالله مهریز، جوپار كرمان، اكبرآباد و قاسم آباد بروات بم، مون در اردستان، وزوان و مزدآباد اصفهان و ابراهیم آباد اراك، در شش استان خراسان رضوی، خراسان جنوبی، یزد، كرمان، مركزی و اصفهان هستند. 

قنات قصبه گناباد، عمیق‌ترین قنات ایران و جهان

قنات قصبه گناباد، عمیق‌ترین قنات ایران و جهان است که در استان خراسان رضوی واقع شده است. این قنات با قدمتی بیش از ۲۵۰۰ سال، در دوره هخامنشیان ساخته شده و عمق مادرچاه آن به بیش از ۳۵۰ متر می‌رسد. طول این قنات حدود ۳۳ کیلومتر است و هنوز هم آب‌رسانی به مناطق اطراف را انجام می‌دهد. قنات قصبه در سال ۲۰۱۶ به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت شد.

کاربردهای قنات

قنات‌ها در گذشته نقش اساسی در تأمین آب شرب، آبیاری زمین‌های کشاورزی و حتی خنک‌سازی خانه‌ها و بناهای عمومی در ایران را داشتند. در شهرهایی مانند یزد (جنوب ایران)، کرمان (جنوب شرق ایران) و کاشان (مرکز ایران)، معماری شهری به گونه‌ای طراحی شده بود که از آب قنات برای مصارف خانگی، حمام‌ها، آب‌انبارها و باغ‌ها استفاده می‌شد. این سیستم پایدار و کم‌هزینه، امکان زندگی در مناطق خشک و بیابانی را فراهم می‌کرد و به توسعه اقتصادی و اجتماعی کمک شایانی می‌نمود. قنات‌ها نه‌تنها یک فناوری مهندسی هستند، بلکه بخشی از هویت فرهنگی ایران نیز به‌شمار می‌آیند.

ms