قنات‌های ایرانی: هنر مدیریت آب که ایران باستان به جهانیان معرفی کرد + تصاویر
پارس‌تودی- حفر قنات، یکی از روش‌های استفاده از آب‌های زیرزمینی است که به دست ایرانیان باستان خلق شد. سازه‌ای که نشان‌دهنده هوش، ذکاوت و تمدن کهن ایران زمین است.
قنات‌های ساخته شده در ایران سازه‌های زیرزمینی هستند که همچنان در بسیاری از نقاط کم آب و بحرانی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
این سازه‌ها در طول زمان الهام‌بخش بسیاری از کشورها برای تامین آب بوده است. اسناد تاریخی نشان می‌دهد تکنولوژی ساخت قنات از ایران رفته رفته به دیگر مناطق جهان راه یافته است که نمونه‌های آن را در شرق درکشورهایی چون افغانستان، هند و چین و در غرب در کشورهای آفریقای شمالی مانند مراکش و الجزایر و لیبی می توان دید. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که مردمان این سرزمین‌ها معمولاً در مناطقی ساکن می‌شدند که در آن‌ها ساختن قنات امکان‌پذیر بود.
قنات چیست و چگونه احداث می شود؟
قنات یا کاریز کانالی است که در زیرزمین حفر شده تا آب را به سطح زمین منتقل کند. به چشمه های زیرزمینی مادرچاه گفته می شود، قنات های حفر شده در عمق زمین در حقیقت نقش یک کانال ارتباطی را ایفا می کنند که رشته چاه ها را که از مادرچاه سرچشمه می گیرند را به هم وصل می کند. به محلی که قنات به سطح زمین رسیده و خارج می شود، سر قنات می‌گویند.
نکته قابل توجه برای ساخت قنات، روش کار است. این سازه بدون استفاده از هیچ ابزاری تنها با استفاده از نیروی ثقل یا گرانش، آب را از زیرزمین به سطح آن می رساند.
قنات‌های ایرانی و ثبت جهانی
سازمان جهانی یونسکو در گزارش خود در مورد تامین منابع آب، از روش حفاری تونل‌های آبرسانی موسوم به قنات در ایران باستان، به عنوان یکی از قدیمی‌ترین مهندسی‌های هوشمندانه و یک روش خردمندانه برای تامین آب مورد نیاز در فهرست میراث جهانی یاد کرده‌است.
در حال حاضرحدود ۱۰ قنات باستانی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است؛ از جمله قنات زارچ در یزد با قدمت حدود سه هزار سال و به طول ۸۳ کیلومتر؛ همچنین قنات هایی چون قصبه گناباد، بلده فردوس، زارچ حسن آباد.
دانش حفر قنات ایرانی در دیگر کشورها
فناوری قنات با اثبات سودمندی خود، آب و سرسبزی را به دیگرکشورهای جهان بخشیده‌است و در بسیاری از کشورها به‌ویژه کشورهایی چون اسپانیا که در آن مسلمانان حضورداشتند، آثار آن مشهود است. در هندوستان،پرجمعیت ترین کشور جهان انتقال تکنولوژی ساخت قنات سبب کمک به ساکنان این سرزمین شده است.
نمونه‌ای از ساخت قنات درهند
شهر اورنگ‌آباد (که اکنون به نام «چاتراپاتی سامباجی ناگار» شناخته می‌شود) در ایالت ماهار اشترا مانند بسیاری از مناطق دیگر هند، هر سال تابستان با مشکل کم‌آبی روبه‌رو است، اما زمانی این شهر برای سرسبز بودن در منطقه‌ای کم آب، شهرت داشت. راز این سر سبزی در سیستم کانال‌های زیرزمینی به نام «نهار امبری» بود. برده‌ای به نام «ملک امبر» این مجموعه کانال‌ها را در سال ۱۶۱۲ ساخته بود.
آن‌گونه که «داناشری معراجکار» معمار و محقق، در مقاله‌ای علمی نوشته است: امبری قبل از ورود به هند، چندین سال در ایران باستان زندگی کرده بود و سیستم قنات‌های ایران الهام‌بخش ساخت کانال‌های زیرزمینی بود که سال‌ها بعد او در اورنگ‌آباد ساخت. این نویسنده درادامه می نویسد: امبری این سیستم را که ایرانی‌ها برای مشکل کم‌آبی خود ابداع کرده بودند، یاد گرفت و بعدها آن را در اورنگ‌آباد و با کمک گروهی از مهندسان اجرا کرد.
آن‌طور که «شیخ رمضان» مورخ که مطالعه عمیقی درباره این سیستم انتقال آب کرده است می‌گوید، طول این کانال‌های زیرزمینی به دوو نیم مایل (حدود چهار کیلومتر) می‌رسید و در عرض ۴۰۰ سال گذشته، هنوز آب تمیز تأمین می‌کنند.
آیا می‌توان این کانال‌ها را احیا کرد؟
دکتر شیخ رمضان می‌گوید: در سطح جهان، ۲۰ درصد زمین دارای ویژگی‌های طبیعی مناسب برای این روش است.
اگر چنین کانال‌هایی در روستاهایی که در این نوع زمین‌ها هستند ساخته شود، مشکل آب آشامیدنی میلیون‌ها شهروند حل خواهد شد.
عبارات کلیدی: قنات و خشکسالی، کانال‌های آب، قنات‌های ایرانی، تاثیر قنات ایران بر دیگر کشورها
AT