یخچال‌های ایرانی؛ سازه‌های شگفت انگیز ایران باستان

پارس تودی- یخچال‌های سنتی ایرانی، سازه‌هایی شگفت‌انگیز هستند که بدون نیاز به برق، یخ را از زمستان تا تابستان نگه می‌داشتند.

یخچال‌های سنتی ایران که در شهرهای ایران از جمله کرمان، یزد، کاشان، نائین و اصفهان ساخته می‌شدند، ترکیبی از معماری بومی، دانش اقلیمی و خلاقیت عملی ایرانی‌ها بودند. به گزارش پارس تودی، ساختار یخچال‌های ایرانی شامل سه بخش اصلی بود: حوضچه کم‌عمق برای یخ‌زدن آب در شب‌های سرد زمستان، دیوارهای بلند و ضخیم برای جلوگیری از تابش مستقیم خورشید و کاهش دمای محیط و مخزن گنبدی شکل زیرزمینی برای انبار یخ‌ها و حفظ خنکی در ماه‌های گرم سال. 

در زمستان، آب در حوضچه‌ها یخ می‌زد. سپس یخ‌ها را خرد کرده و در مخزن زیرزمینی انبار می‌کردند. طراحی خاص گنبد و استفاده از مصالحی چون خشت خام، باعث می‌شد دمای داخلی تا ماه‌ها پایین بماند.

این یخچال‌ها نه‌تنها برای نگهداری یخ، بلکه برای ذخیره مواد غذایی، دارو و حتی خنک‌سازی نوشیدنی‌ها کاربرد داشتند. در برخی مناطق ایران، یخ تولیدشده در این سازه‌ها به بازارهای محلی فروخته می‌شد و نقش اقتصادی نیز ایفا می‌کرد.

بزرگ‌ترین تأمین‌کننده‌ی یخ ایران در استان یزد و شهر میبد قرار داشت. میبد شهری در شمال استان یزد است که در مرکز جغرافیایی ایران واقع شده‌است. این یخچال که قدمت آن به پیش از دوره‌ی قاجار و احتمالا صفویه می رسد، یکی از معدود یخچال‌های به جای مانده در استان یزد است که از خشت و گل ساخته شده است. بخش‌های عمده‌ی این بنای باشکوه عبارتند از: دیوارهای سایه‌ انداز، حوض یخ‌ بند، مخزن یخچال و گنبد.

از ویژگی مهم این یخچال، به‌ کارگیری درست و مدیریت مناسب منابع آب در مناطق خشک و نیمه خشک ایران بوده است؛ با ساخت این یخچال‌ ها نه تنها تابستان‌ های گرم و سوزان با دشواری‌ های کمتری طی می‌شد، بلکه برای دیگر فصل‌‌های سال و مواقع کم آبی و خشکسالی‌‌های احتمالی نیز ذخایر آب در دسترس بود. کارایی یخچال‌‌ها در سال دوبار صورت می‌گرفت؛ یکی در میانه‌ی زمستان که برای انباشتن یخ در مخزن و پوشاندن سطح یخ با پوشال و کاه سراغ آن‌ها می‌رفتند و دیگری در میانه‌ی تابستان جهت بهره‌ برداری از یخ‌های انباشتی برای شرب و نیازهای دیگر.

 یخچال‌های ایرانی نمونه‌ای از تعامل هوشمندانه انسان با طبیعت‌ هستند؛ سازه‌هایی که با بهره‌گیری از اصول سایه‌اندازی، تهویه طبیعی و عایق‌سازی، نیاز به خنک‌سازی را بدون فناوری مدرن پاسخ می‌دادند.

امروزه برخی از این یخچال‌ها به عنوان میراث فرهنگی بازسازی شده‌اند و یادآور نبوغ ایرانی در معماری پایدار و زیست‌محور هستند.

ms