زنان در اسلام چه جایگاهی دارند؟

پارس‌تودی- جایگاه زن و مرد در معادلات اجتماعی و نقش هر کدام در تحول اجتماعی از چالش‌های دیرینه تفکر بشری بوده است.

در طول تاریخ، نگرش‌های فردی و اجتماعی نسبت به جایگاه زن و مرد تغییرات چشمگیری داشته است که گاهی به تقابل‌های شدیدی میان جنسیت‌ها انجامیده است. در جامعه‌ای که اسلام ظهور کرد، زنان از بسیاری حقوق انسانی ابتدایی محروم بودند. در جامعه عرب جاهلی وضعیت زنان بسیار نامناسب بود و زنان به عنوان کالا و متاع در نظر گرفته می‌شدند. در این مطلب از پارس‌تودی نگاهی به جایگاه زنان در اسلام انداخته شده است.

برخوردار از روح کامل انسانی

اسلام زن را مانند مرد برخوردار از روح کامل انسانی و اراده و اختیار دانسته و او را در مسیر تکامل که هدف خلقت است، می‌بیند، لذا هر دو را در یک صف قرار داده و با خطاب‌های «یا أَیهَا النَّاسُ» (ای مردم) و «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا» (ای کسانی که ایمان آورده‌اید) مخاطب ساخته، برنامه‌های تربیتی و اخلاقی و علمی را برای آنها لازم کرده است.

خداوند در قرآن با آیاتی مثل «وَ مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثَی وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُوْلَئِک یدْخُلُونَ الْجَنَّةَ» [آیه ۴۰ سوره غافر]؛ (ولی هر کس کار شایسته‌ای انجام دهد - خواه مرد یا زن - در حالی که مؤمن باشد آنها وارد بهشت می‌شوند و در آن روزی بی‌حسابی به آنها داده خواهد شد) وعده برخوردار شدن از سعادت کامل به هر دو جنس داده و با آیاتی مانند: «مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثَی وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَاةً طَیِّبَةً وَ لَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا کَانُوا یعْمَلُونَ» [آیه ۹۷ سوره نحل]؛ (هر کس کار شایسته‌ای انجام دهد - خواه مرد باشد یا زن - در حالی که مؤمن است، او را به حیاتی پاک زنده می‌کنیم و پاداش آنها را به بهترین اعمالی که انجام می‌دادند، خواهیم داد)، تصریح کرده است که هر یک از زن و مرد می‌توانند بدنبال اجرای برنامه‌های اسلام به تکامل معنوی و مادی برسند و به حیاتی «طیب» و پاکیزه که سراسر آرامش است گام نهند.

مستقل و آزاد

اسلام زن را مانند مرد به تمام معنی مستقل و آزاد می‌داند و قرآن با آیاتی نظیر «کُلُّ نَفْسٍ بِمَا کَسَبَتْ رَهِینَةٌ» [آیه ۳۸ سوره مدثر]؛ (هر کس در گرو اعمال خویش است) و یا «مَنْ عَمِلَ صَالِحًا فَلِیْنَفْسِهِ وَ مَنْ أَسَاءَ فَعَلَیْهَا» [آیه ۴۶ سوره فصلت]؛ (کسی که عمل صالحی انجام دهد، سودش برای خود اوست و هر کس بدی کند، به خویشتن بدی کرده است)، این آزادی را برای عموم افراد اعم از زن و مرد بیان می‌دارد. از طرفی چون استقلال، لازمه اراده و اختیار است لذا اسلام این استقلال را در کلیه حقوق اقتصادی می‌آورد و انواع و اقسام ارتباطات مالی را برای زن بلامانع دانسته و او را مالک درآمد و سرمایه خویش می‌شمارد.

در آیه ۳۲ سوره نساء هم آمده است: «لِلرِّجَالِ نَصِیبٌ مِّمَّا اکتَسَبُوا وَ لِلنِّسَاءِ نَصِیبٌ مِّمَّا اکتَسَبْنَ» (مردان نصیبی از آنچه به دست می‌آورند دارند و زنان نیز نصیبی)؛ با توجه به لغت «اکتساب» که بر خلاف «کسب» برای بدست آوردن مالی است که نتیجه‌اش متعلق به شخص بدست‌آورنده است و همچنین با در نظر گرفتن قانون کلی: «الناس مسلطون علی اموالهم» یعنی «همه مردم بر اموال خویش مسلطند»، بدست می‌آید چگونه اسلام به استقلال اقتصادی زن احترام می‌گذارد و تفاوتی بین زن و مرد نگذاشته است.

تقسیم کار

اسلام زن و مرد را از جنبه انسانی برابر می‌بیند، ولی در جنبه‌های دیگر همچون وظایف اجتماعی، تفاوت‌هایی میان آن‌ها وجود دارد که این تفاوت‌ها به هیچ‌وجه به معنای تبعیض یا نابرابری حقوقی نیست بلکه هدف اسلام از این تفاوت‌ها، تنظیم و تقسیم کار به‌گونه‌ای است که هریک از آن‌ها به بهترین نحو وظایف خود را انجام دهند. این تفاوت‌ها در واقع برای بهینه‌سازی عملکرد اجتماعی و طبیعی هر یک از این دو جنس در جامعه است.

در نهایت، قرآن جایگاه زن را به‌عنوان انسانی با حقوق و وظایف مستقل می‌داند و تأکید می‌کند که از نظر الهی هیچ تفاوتی میان زن و مرد در ارزش انسانی وجود ندارد. از این‌رو، آنچه که ملاک برتری انسان‌ها در پیشگاه خداوند است، تقوا و رفتار شایسته است و نه جنسیت.

mrt