هشدار اندیشکده آمریکایی: فعال‌سازی مکانیسم ماشه علیه ایران، قماری پرمخاطره است

پارس‌تودی- اندیشکده آمریکایی کوئینسی در مقاله‌ای با عنوان «قمار اروپایی‌ها بر سر فعال‌سازی مکانیسم ماشه، خطر نابودی دیپلماسی با ایران را در پی دارد» نوشت: اگر اروپا راه اجبار را بر همکاری ترجیح دهد، ممکن است دریچه فرصت به‌طور کامل بسته شود.

«اندیشکده کوئینسی» در مقاله‌ای نوشت: به نظر می‌رسد اروپا آماده است از مرحله تهدید به مرحله اقدام برسد. بر اساس گزارش‌ها، سه کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان احتمالاً این هفته روند فعال‌سازی مکانیسم اسنپ‌بک سازمان ملل را آغاز خواهند کرد. به گزارش پارس‌تودی، این سازوکار که ذیل توافق هسته‌ای ایران در سال ۲۰۱۵ (برجام) ایجاد شد، به هر یک از طرف‌های مشارکت‌کننده اجازه می‌دهد در صورت تشخیص، تحریم‌های پیش از سال ۲۰۱۵ سازمان ملل را بازگردانند.

این مکانیسم دارای نکته‌ای کلیدی است که آن را به ابزاری قدرتمند بدل می‌کند. به طور معمول، شورای امنیت بر مبنای این اصل عمل می‌کند که اعمال تحریم نیازمند اجماع مثبت اعضاست. اما در مکانیسم اسنپ‌بک منطق معکوس می‌شود. به محض فعال شدن، شمارش معکوس ۳۰ روزه آغاز خواهد شد.

در پایان این مدت، تحریم‌ها به صورت خودکار بازمی‌گردند مگر آنکه شورای امنیت رأی دهد که تعلیق آن‌ها ادامه یابد؛ به این معنا که هر عضو دائم شورا می‌تواند تنها با یک وتو، بازگشت تحریم‌ها را تضمین کند.

در چنین شرایطی، قمار اروپا بر سر مکانیسم اسنپ‌بک بیش از آنکه مسیری برای احیای همکاری باشد، به نظر می‌رسد اقدامی برای وادار کردن ایران به امتیازدهی کوتاه‌مدت باشد. این مسیر به جای بازگرداندن اعتماد، خطر گرفتار کردن طرفین در چرخه فشار و تلافی را در پی دارد؛ چرخه‌ای که خروجی برای آن متصور نیست.

حتی قابلیت اجرایی مکانیسم اسنپ‌بک نیز محل تردید است. روسیه و چین تقریباً به طور قطع بازاعمال یکجانبه تحریم‌ها را نخواهند پذیرفت. این امر باعث شکاف در اجرا خواهد شد و تحریم‌ها به‌طور ناهماهنگ در نظام بین‌الملل اعمال خواهند شد. چنین وضعی نه تنها برجام، بلکه اعتبار شورای امنیت سازمان ملل را نیز تضعیف می‌کند.

براساس این گزارش، اروپا بر این باور است که یک مسیر جایگزین وجود دارد؛ تمدید بند غروب اکتبر ۲۰۲۵ در صورتی که ایران همکاری کامل با بازرسان را از سر بگیرد و وارد گفت‌وگو با واشنگتن شود. اما از آنجا که این پیشنهاد به تهدید ماشه گره خورده است، دیپلماسی در قالب یک اولتیماتوم ۳۰ روزه فشرده می‌شود.

سه کشور اروپایی عملاً خواستار امتیازدهی فوری شامل دسترسی بدون محدودیت آژانس به سایت‌های آسیب‌دیده ایران در حملات ژوئن، ارائه گزارش کامل از ذخایر اورانیوم غنی‌شده تا سطح نزدیک به ۶۰ درصد و آغاز مجدد مذاکرات جدی ایران و آمریکا، آن هم در سایه تهدید بازگشت تحریم‌های سازمان ملل هستند. 

خطرات این مسیر بسیار جدی است. اگر سه کشور اروپایی به توافقی دست نیابند و به تهدید خود عمل کنند، اجرای تحریم‌ها به شدت نامطمئن خواهد بود، چرا که روسیه و چین تقریباً به طور قطع بازاعمال یکجانبه آن‌ها را رد خواهند کرد. در مقابل، تهران می‌تواند با تشدید ابهام هسته‌ای یا حتی حرکت به سمت خروج از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) واکنش نشان دهد؛ مسیری که مقامات ایران بارها به آن هشدار داده‌اند.

با این حال، راه‌های سازنده‌تری برای حفظ نظارت و ایجاد فضای دیپلماسی وجود دارد. ایران در حالی هدف بمباران قرار گرفت که بر سر میز مذاکره بود و به گفته برخی، توافق تقریباً در دسترس بود. اعتماد مسیری دوسویه است و اکنون مسئولیت اروپا آن است که نقش میانجی قابل‌اعتماد و نه نیرویی تشدیدکننده در مثلث تنش میان آمریکا، رژیم صهیونیستی و ایران را ایفا کند.

اروپا و شرکایش به جای استفاده از تهدید، می‌توانند به دنبال تمدید فنی کوتاه‌مدت جدول زمانی قطعنامه ۲۲۳۱ باشند. این اقدام می‌تواند با بسته‌ای موقت از اقدامات متقابل و رفع هدفمند برخی تحریم‌ها همراه شود؛ اقدامی که به اندازه کافی دسترسی بازرسان را بازگرداند، نظارت را تداوم بخشد و منافع اقتصادی ملموسی برای ایران به همراه داشته باشد. این همان جوهر دیپلماسی است: «بده‌بستان حساب‌شده، نه مطالبه یکجانبه در برابر هیچ» اما اگر اروپا راه اجبار را بر همکاری ترجیح دهد، ممکن است دریچه فرصت به‌طور کامل بسته شود.

am