آیا موقعیت ایران در قفقاز جنوبی تضعیف شده است؟

پارس‌تودی –سایت نشریه آمریکایی «هیل» در ۴ سپتامبر ۲۰۲۵ در مقاله‌ای به قلم مظلوم اوزکان، دانشجوی دکترای جامعه‌شناسی در دانشگاه گرونینگن هلند تحت عنوان «ایران بزرگترین بازنده توافق صلح آذربایجان و ارمنستان ترامپ است» ادعاهای نادرستی را مطرح کرده است.

به گزارش پارس‌تودی، اوزکان در این مقاله ادعا کرده که توافق اخیر ارمنستان و جمهوری آذربایجان که با وساطت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، اخیراً بین رؤسای این دو کشور امضا شد، برای ایران یک فاجعه استراتژیک است.

به گفته نویسنده، این توافق ارتباط جاده‌ای مستقیمی بین آذربایجان و منطقه خودمختار نخجوان که بین ارمنستان و ایران قرار دارد، برقرار می‌کند. این جاده از خاک ارمنستان عبور می‌کند و تحت حاکمیت و کنترل ایروان باقی می‌ماند. بنابراین، این توافق ایران را دور می‌زند و جای پایی پایدار برای واشنگتن در قفقاز جنوبی فراهم می‌کند؛ زیرا ایالات متحده امتیازی ۹۹ساله در توسعه آن به دست آورده است که در واشنگتن به عنوان «مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی» یا TRIPP شناخته می‌شود.

به نظر می‌رسد فضاسازی این نویسنده ترکیه‌ای با هدف ادعای تضعیف موقعیت منطقه‌ای ایران با توجه به تحولات یک‌ساله اخیر، به‌خصوص جنگ تحمیلی رژیم صهیونیستی علیه ایران صورت گرفته است. ضمن اینکه وساطت ترامپ نیز اساساً اقدامی تبلیغاتی و در راستای ادعاهای انتخاباتی او در زمینه صلح‌سازی در جهان برای کسب جایزه صلح نوبل صورت گرفته است که البته این ادعای ترامپ با توجه به جنگ‌افروزی‌های او اساساً دروغ است.

نادرستی ادعای اصلی نویسنده نیز با توجه به چند موضوع مشخص است. نخست اینکه اساساً تحقق این گذرگاه با دشواری‌ها و چالش‌های جدی مواجه است. اکنون حتی در زمینه نام این دالان نیز بین ایروان و باکو اختلاف‌نظر وجود دارد. در این زمینه باید به بروز نخستین جنگ لفظی بین نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، و الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان، در جریان نشست شانگهای‌پلاس در چین اشاره کرد.

در این نشست، علی‌اف در سخنرانی خود از نام «زنگه‌زور» برای نامیدن این گذرگاه استفاده کرد که به‌سرعت مورد اعتراض پاشینیان قرار گرفت. پاشینیان در سخنرانی خود اظهار داشت: «می‌خواهم اطلاع دهم که واژگان مورد استفاده رئیس‌جمهور آذربایجان از سوی ما در چارچوب منطقی که در واشنگتن بر سر آن توافق کردیم، قابل‌درک نیست.» می‌توان گفت که اجرایی شدن گذرگاهی که حتی هنوز درباره اسم آن نیز توافقی وجود ندارد، امری بسیار پرچالش و زمان‌بر است.

دوم؛ مقامات ارمنستانی در خلال دیدارها و مذاکراتی که با مقامات ایرانی داشته‌اند، بارها تأکید کرده‌اند که احداث این گذرگاه به هیچ‌عنوان خللی در روابط تجاری و اقتصادی و رفت‌وآمد بین دو کشور ایجاد نخواهد کرد. در این زمینه نخست‌وزیر ارمنستان گفته است: «از طریق این پروژه، ارمنستان به یک اتصال ریلی با ایران دست می‌یابد که بسیار مهم است.»

مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری اسلامی ایران، نیز در تماس تلفنی با پاشینیان به توافق اجرای پروژه راه‌گذر مواصلاتی در منطقه قفقاز با مشارکت آمریکا اشاره و با تأکید بر حفظ حاکمیت ارمنستان در این زمینه و عدم دخالت هرگونه نیروی نظامی و امنیتی در قالب اجرای این پروژه، نسبت به هوشیاری و مراقبت ویژه در قبال اقدامات احتمالی طرف آمریکایی که ممکن است تحت پوشش سرمایه‌گذاری اقتصادی و ادعای تأمین صلح، اهداف سلطه‌طلبانه‌ای را در منطقه قفقاز دنبال کند، هشدار داد و افزود: باید اطمینان حاصل کرد که این مسیر، واقعاً مسیر صلح و توسعه خواهد بود، نه ابزاری برای تحقق اهداف سلطه‌جویانه بیگانگان.

نخست‌وزیر ارمنستان نیز در این باره گفت: «تأکید جمهوری اسلامی ایران بر حفظ حاکمیت و تمامیت‌ارضی ارمنستان برای ما بسیار ارزشمند و بااهمیت است و ما هیچ توافقی را امضا نمی‌کنیم مگر آن‌که از رعایت منافع، ملاحظات و حساسیت‌های کشور دوست و همسایه ایران اطمینان کامل حاصل شود.»

پاشینیان با تأکید بر اینکه روابط و همکاری با ایران برای ارمنستان از جایگاه خاص و ممتازی برخوردار است، تصریح کرد: «ارمنستان روابط خود با ایران را راهبردی می‌داند و تمامی تصمیمات و اقدامات مهم با مشورت و هماهنگی دوجانبه اتخاذ خواهد شد. ما شفافیت و صداقت را به عنوان اصول بنیادین در این روابط قرار داده‌ایم و این رویکرد همواره پایدار خواهد بود.»

srm