سد رنسانس؛ تهدیدی برای صلح یا فرصتی برای توسعه؟

پارس‌تودی - سد رنسانس (النهضه)، بزرگ‌ترین پروژه آبی آفریقا، روز سه‌شنبه به‌طور رسمی توسط دولت اتیوپی افتتاح شد.

 آبی احمد، نخست‌وزیر اتیوپی در حالی سد رنسانس را پس از ۱۴ سال از آغاز ساخت آن، به‌طور رسمی افتتاح کرد که ساخت این سد سال‌هاست محل مناقشه کشورهای منطقه است. به‌طوری که همزمان با افتتاح سد توسط اتیوپی، مصر با ارسال نامه‌ای به شورای امنیت سازمان ملل متحد، اقدام اتیوپی را نقض آشکار قوانین بین‌الملل دانسته و اعلام کرده است که سد النهضه هیچ‌گونه آثار حقوقی یا سیاسی برای این کشور و سودان به همراه نخواهد داشت.

سد النهضه، که به‌عنوان «سد بزرگ رنسانس اتیوپی» شناخته می‌شود، به‌منظور تأمین انرژی برای اتیوپی و کشورهای همسایه طراحی شده است. مقامات اتیوپی در دفاع از این پروژه بر این باورند که سد نه تنها برق مورد نیاز میلیون‌ها نفر در این کشور را تأمین خواهد کرد، بلکه به اتیوپی امکان صادرات برق مازاد به کشورهای همسایه را نیز خواهد داد. آبی احمد، نخست‌وزیر اتیوپی، به‌طور مداوم از این سد به‌عنوان یک فرصت مشترک برای توسعه یاد کرده و تأکید دارد که این پروژه تهدیدی برای کشورهای پایین‌دست رود نیل به‌شمار نمی‌آید.

اما به‌رغم همه اظهارات مقامات اتیوپی، مصر به‌شدت نگران افتتاح این سد است. مصر که تمام آب شیرین خود را از رود نیل تأمین می‌کند، از سال‌ها پیش مخالفت خود را با این پروژه اعلام کرده بود. اکنون نیز وزارت امور خارجه مصر تأکید کرده که این پروژه نقض معاهدات تاریخی است که بر تقسیم آب رود نیل صورت گرفته است. مصر اقدامات اتیوپی را به‌عنوان نقض قوانین بین‌الملل و حقوق کشورهای پایین‌دست تلقی کرده و تأکید کرده است که هرگونه پیامد این پروژه متوجه اتیوپی خواهد بود.

از دیدگاه قاهره، هرگونه کاهش در جریان آب نیل می‌تواند پیامدهای فاجعه‌بار برای کشاورزی، تأمین آب شرب و ثبات اجتماعی داشته باشد. مصر بارها تأکید کرده که رود نیل نه‌تنها منبعی طبیعی، بلکه بخشی از هویت تاریخی و تمدنی این کشور است. مقامات مصری، از جمله رئیس‌جمهوری عبدالفتاح السیسی، هشدار داده‌اند که امنیت آبی مصر «خط قرمز» است و در صورت تهدید، اقدامات لازم را طبق قوانین بین‌المللی اتخاذ خواهند کرد. در سال‌های اخیر نیز مصر تلاش کرده با استفاده از دیپلماسی چندجانبه، از جمله میانجی‌گری آمریکا، اتحادیه آفریقا، روسیه و امارات، به توافقی الزام‌آور درباره نحوه پر و بهره‌برداری از سد دست یابد، اما این تلاش‌ها تاکنون بی‌نتیجه مانده‌اند.

 مصر که جمعیتش به سرعت در حال رشد و رسیدن به بیش از ۱۰۰ میلیون نفر است، برای تأمین بیش از ۹۰ درصد از آب خود به رود نیل وابسته است. عباس شاراکی، استاد دانشگاه قاهره مصر، در این زمینه گفت: «حدود ۹۳ درصد از مصر بیابانی است و تقریباً هیچ انسانی در آن زندگی نمی‌کند. همه ما، ۱۰۷ میلیون نفر، در کنار نیل زندگی می‌کنیم؛ تمدن مصر بر روی نیل ساخته شده است. نیل زندگی ماست.» این استاد دانشگاه هشدار می‌دهد که این سد ۶۴ میلیارد مترمکعب از آبی را که معمولاً به مصر جریان دارد، ذخیره می‌کند. این یک ضرر بسیار بزرگ برای مصر است.

سودان نیز در این معادله جایگاه خاصی دارد. از یک‌سو، این کشور نگران تأثیرات زیست‌محیطی و خطرات احتمالی ناشی از مدیریت نادرست سد، به‌ویژه در زمینه سیلاب‌ها و ایمنی سدهای پایین‌دست است. از سوی دیگر، سودان می‌تواند از برق ارزان و کنترل بهتر منابع آبی به‌ویژه در مناطق مرزی با اتیوپی بهره‌مند شود ازاین رو موضع سودان در سال‌های اخیر نوسان داشته و گاه به مصر نزدیک شده و گاه از مواضع اتیوپی حمایت کرده است؛اما اکنون مخالفت خود را اعلام کرده‌ ‌است.

اتیوپی با افتتاح رسمی سد النهضه در روز سه شنبه درحالی که هنوز توافقی جامع و الزام‌آور میان اتیوپی، مصر و سودان به‌دست نیامده است،سطح تنش ها را در منطقه افزایش داده است؛ دراین راستا به نظر می رسد تنها از طریق دیپلماسی موثر و همکاری‌های منطقه‌ای می‌توان راه‌حلی برای این بحران پیچیده یافت و هرگونه مداخله خارجی  و عدم هماهنگی میان کشورهای ذی‌نفع، به‌ویژه در زمینه مدیریت منابع آبی مشترک، نه تنها تهدیدی برای ثبات منطقه‌ای محسوب می‌شود، بلکه راه دستیابی به توافق پایدار و مورد قبول کشورهای ذینفع را سخت‌تر خواهد کرد.

ad