Долларсыздандыру; Экономикалық ұтқырлық және келтірілген залалды азайту осі

Соңғы жылдары долларсыздандыру саясаты әлемнің көптеген елдерінде, әсіресе АҚШ-тың санкциялық саясатына ұшыраған елдерде күн тәртібіне қойылды.

Долларсыздандыру бағытында әртүрлі елдер мен аймақтық блоктар арасындағы саяси және коммерциялық алмасулар мен екіжақты және көпжақты ынтымақтастықты арттыру ғана қарастырылып қоймай, сонымен қатар БРИКС тобы сияқты әртүрлі одақтар мен ұйымдар да бұл салада жаңа қадамдар жасады.

Pars Today агенттігінің хабарлауынша, бұл туралы бұған дейін Ресей президенті Владимир Путин былай деп айтқан: «Мәмілелерде қолданылатын валютаға елдің жаһандық экономикадағы рөлі әсер етеді және бұл қазір өзгеруде, өйткені жаһандық оңтүстік елдері қазір әлемдік ЖІӨ-нің 50% құрайды, бұл табиғи түрде ұлттық валюталардың өзгеруіне басымдық береді».

Американың эмбарго саясаты доллармен басқару тактикасы болып табылады

Шындығында Вашингтон мен оның одақтастарының соңғы жылдардағы саясаты, әсіресе Вашингтонның саясатына бағыну үшін елдерге қысым көрсету мақсатында экономикалық санкциялар енгізу елдердің долларды өздерінің валюта қоржынынан азайтуға, тіпті алып тастауға деген ынтасын және ерік-жігерін арттырды.  Осылайша, қазір Ресей мен Қытай арасындағы сауданың көп бөлігі рубль мен юаньға негізделген. Сондай-ақ, Қытайдың көптеген серіктестері транзакцияларын юаньмен жасайды.

Бұл тұрғыда Халықаралық валюта қорының және американдық Морган Стэнли банкінің бұрынғы экономисі Стивен Дженн атап өтті: «АҚШ долларынан қашықтыққа жаһандық көзқарасты өзгерту жылдамдығы соңғы 15 жылмен салыстырғанда 2022 жылдың ақпанынан бастап 10 есе өсті».

БРИКС-ті қарсы алу және әртүрлі елдердің осы экономикалық форумға қосылу туралы өтініші елдердің әлемдік экономикадағы айырбастардан долларды алып тастауға ұмтылуының мысалы болып табылады. БРИКС-ке мүше елдер болашақта өз транзакцияларында ұлттық валюталарды қолданып, біраз уақыттан кейін долларды ортақ цифрлық валютаға ауыстыруға ниетті екенін мәлімдеді.

Сандық валюта долларды алмастырады

Қазір әртүрлі елдер ортақ цифрлық валютаны қолдануды жоспарлап отыр, бұл долларға елеулі қауіп ретінде қарастырылуы мүмкін. BRICS сандық валютасы блокчейн технологиясының күшін пайдалана алады және жаһандық қаржыны цифрландыру үшін озық шешім ұсына алады. Бұл опция трансшекаралық транзакцияларды жеңілдетеді және мүше мемлекеттер арасындағы сауда-экономикалық интеграцияны арттырады.

Шынында да, БРИКС валютасын енгізу долларды жоюға бағытталған батыл қадамды білдіреді және халықаралық сауда мен қаржыдағы АҚШ долларының үстемдігіне қарсы тұрады.

Жаңа тәртіп үшін долларсыздандыру

Жақында Халықаралық валюта қорының атқарушы директоры Кристина Георгиева: «АҚШ долларынан әлемдік резервтік валюта ретінде бас тарту жүріп жатыр»,- деп мәлім етті. Халықаралық валюта қорының бұл жоғары лауазымды шенеунiгiнiң сөздерi долларсыздандыру жобасының қоғамдық алаңға шығып, екiжақты және көпжақты валюталық келiсiмдердiң кеңейiп жатқанын көрсеттi.

Дәл осы тұрғыда Еуропалық Одақтың сыртқы саясатының басшысы Жозеп Боррел де мойындайды: «Америка өзінің гегемондық позициясын жоғалтты және 1945 жылдан кейінгі көпжақты әлемдік тәртіп өз орнын жоғалтып жатыр».

Иран және долларсыздандыру саясаты

Иран да долларсыздандыру саясатын құптаған елдердің бірі және осыған орай биылғы жылдың басынан бері БРИКС-ке қосылды. ИИР-ның ресми тұлғалары Американың санкциялық саясаттары мен Иранға саяси және экономикалық қысым жасауын үнемі сынап келеді. Долларландыру санкциялардың тиімділігін төмендету және экономиканың басқа валюталардан пайда алуының жедел жолын құрудың маңызды шешімдерінің бірі ретінде қарастырылды. Осыған байланысты Иранның долларсыздандыру бойынша шешімдерінің бірі Ресей және Қытаймен валюталық қарым-қатынастарды дамыту және БРИКС-тегі белсенділік болып табылады.

Долларсыздандырудан кейінгі жаңа мүмкіндіктер

Долларсыздандыру процесі АҚШ долларының үстемдігін төмендетуге және елдердің өсіп келе жатқан қаржы жүйесіндегі икемділігін арттыруға бағытталған сияқты, әсіресе басқа елдердің экономикалық қуаты артқан сайын әлемдегі саяси және экономикалық аренадағы белсенді ойыншылар да өзгереді. Қытай, Ресей, Үндістан, Оңтүстік Африка және басқа елдердің жаңа мүмкіндіктері болады. 

Американдық мәселелердің сарапшысы және зерттеушісі Саид Мұхаммади Каванд былай деп жазады: «Бірінші кезеңде қисынды түрде елестетуге болатын дүниежүзілік валюталық жүйенің АҚШ долларына негізделген бірполярлық режимнен доллар, еуро, юань және мүмкін басқа да валюталық одақтардың барлығы маңызды рөл атқаратын көпполярлы режимге ауысу мүмкіндігі болады».

Бұл Бреттон-Вудс жүйесі ыдырағаннан кейінгі жаһандық қаржыдағы ең үлкен өзгеріс болады. Осындай атмосферада жаңа экономикалық және саяси шындық халықаралық жүйеге билік жүргізді деп нақты айтуға болады.