«Фаджр» онкүндігі 2: Руханияттың жаңғыруы - Ислам революциясының заманауи адамның дағдарыстарына жауабы

Иранның Ислам революциясы көптеген сарапшылардың пікірі бойынша басқа әлемдік революциялардан ерекше және өзгеше болды.

Ислам революциясының ең маңызды ерекшеліктерінің бірі оның дінге сүйенуімен жеңіске жетуі болды. Оған дейін марксистік ілімнің әсерінен дін апиын,  билеушілердің озбырлығын ақтаушы саналды. Бірақ Ислам революциясы Алланың атымен Ислам діні мен шиіттер мазхабының тағылымдарына сүйене отырып, билік басындағылардың озбырлығы мен зорлық-зомбылығына қарсы тұрып, қоғамда бостандық пен әлеуметтік әділеттілік орнатуға болатынын дәлелдеді. Иран Ислам Революциясы заманауи дәуірде дін мен руханиятты қайта жандандыра отырып, технология мен үдеудің тұтқынына түсіп, шатасып, өзінен алшақтап кеткен заманауи адамға тиісті жауап берді. Осы тұрғыдан алғанда, Ислам революциясы мазхаб және дін мен руханиятқа сүйеніп, қазіргі қоғамның мәселелерін шешуге мүмкіндік берді.   

Көптеген сарапшылардың пікірінше, қазіргі заман адамдарға көптеген жетістіктер әкелгенімен, адамның биологиясы мен адамгершілігінің көптеген аспектілерін өзгертіп, қазіргі әлемде адамдар жаңа және күрделі дағдарыстарға тап болды. Кейбір сарапшылар қазіргі адам дағдарыстарын екі топқа бөледі. Бірінші топқа - адамның өзіне және Аллаға жүгінбеуінің нәтижесі болып табылатын дағдарыстар, ал екінші  топқа адамның қоғам және қоршаған әлеммен жанжалынанан туындаған дағдарыстар кіреді.  

Екінші жағынан, жеке адам мен қоғам мен қоршаған орта арасындағы қарым-қатынаста тепе-теңдіктің жоқтығынан адамдар мен қоғамдар көптеген дағдарыстарға шырмалды.  Адамдардың  табиғатты шектеусіз пайдалану ауыр экологиялық дағдарыстарды тудырды, бұл адамдар жойылып кету қаупіне ұшырады. Қоғамдар арасындағы алшақтық артып, өмірдің маңызды бөлігі саналатын отбасы ортасы күйреудің алдында тұр. Бұл арада экстремизм мен шектен тыс тұтынушылық адам өміріндегі тепе-теңдікті алып тастады және оны өмірінің бастауы мен мақсаты туралы ойламайтын белгісіз тіршілік иесіне айналдырды. Бұл жағдай адамдарға тыныштық пен жайлылық әкелмес түгіл, күн сайын адамдардың ішкі мазасыздығы мен психологиялық күйзелістерін арттырды.  Қоғамдардың көбінде қылмыс, ажырасу, өз-өзіне қол жұмсау және басқа да проблемалар жылдамдықпен өсуде. Басқаша айтқанда, қазіргі әлем адамға тұрақты бақыт пен тыныштық әкелмеді, керісінше қазіргі заманның нәтижесі адамдардың мазасыздығы мен өмірге қанағаттанбауынан басқа ештеңе болған жоқ. Сарапшылардың көбі «Неліктен медицина, психология және әлеуметтану сияқты барлық эксперименталды-гуманитарлық ғылымдардағы адамның ғылыми жетістіктеріне қарамастан, неге бұл ғылымдар адамның психологиялық проблемалары мен өзіндік дағдарысты және өмірдегі мағынасыздықты еңсере алмады? Біз істеуіміз керек пе?»- деп ойлануда.

Қазіргі   дағдарыстарға толы заманауи әлемде  Ислам революциясы адам өмірінің жаңа моделі мен жаңа жоспарын белгіледі.  Осы инновациялық модельдің маңызды көріністерінің бірі - қазіргі әлемдегі руханилықты жаңғырту. Сондықтан имам Хомейниді ХХ ғасырдағы руханиятты жаңғыртудың флагманы деп атауға болады. Ол исламды адамзат тіршілігінің барлық аспектілеріне, саяси күрестердің негізіне және Ислам революциясының дискурс осіне назар аударатын толық және жан-жақты мектеп ретінде қалыптастырды. Ол ислам мектебін бір мезгілде ақыл мен руханилыққа баса назар аударғандықтан, басқа адамзат мектептерімен салыстырғанда адам өмірін реттеуге және үкімет құруға қолайлы деп есептеді. Өйткені бұл діннің ілімдері адамды жарықтан қараңғылыққа алып келеді. Имам: «Ислам - адам бақытының қайнар көзі. Ислам адамдарды тәрбиелейді. Ислам адамдарды жарыққа шығару үшін келді»,- деді. Имам Хомейни қоғам бақытының жолы мен сырын руханилық пен адамгершілікке бейімділік, ал  материалдық игілік адамға бақыт әкелмейді деп санады. «Біз адамдарды руханият пен исламдық ахлаққа шақыруымыз керек. Көптеген адамдар материалдық әл-ауқат пен банктегі есеп-шот, жер немесе басқа мүлік  адамға бақыт әкеледі деп ойлауы мүмкін, бірақ бұл адамның қателігі». Имам Хомейни адамзат қоғамының проблемасын руханияттың жетіспеушілігі деп біліп, Ислам мен Ислам революциясының мақсаты осы руханилықты қайта жандандыру екенін баса айтады. «Біз және халқымыз мұсылмандар арасындағы, сонымен бірге адамзат арасындағы бірлікке негізделген Құран ақиқаттарын ұстанатын діннің ұстанушылары екендігімізді мақтан тұтамыз».

Имамның руханилықты қалпына келтіру көзқарасы адамның жеке өмірімен ғана шектелмеген. Ол руханилықтың үкіметтің негізінде және мемлекет қайраткерлерінің саяси және мінез-құлық шеңберінде көрінуі керек, әйтпесе бұл озбыр саяси жүйе болады деп санады. Ислам революциясының негізін қалаушының интеллектуалды және саяси ұсыныстарын талдау имам Хомейнидің үкіметінің жаңа дәуірде жоғалған руханияттың үлгісі болғанын көрсетеді. Имам Хомейни Ислам революциясының дискурсынан шыққан саяси жүйе ретінде діни демократияның негіздерін ұсынды және кез-келген озбырлық пен  азаматтардың саяси және азаматтық бостандықтарын шектеу қоюды толығымен жоққа шығарып,   отаршылдық пен зорлық-зомбылыққа қарсы тұрып, тәуелсіздікті қорғап,  үкімет құрудың түпкі мақсатын адам өміріндегі руханилықты қалпына келтіру деп атады. Олар Ислам республикасының барлық басшыларына дүниеқоңыздық пен материалдық заттарға батып кетудін исламдық биліктің құлдырауны әкелетінін сан рет қуаттады.  Имам Хомейни революцияның басты хабарын руханият пен адамгершіліктің өсуімен бірге еркіндік, тәуелсіздік, әділеттілік, даму, прогресс және өркениеттің орнауы деп санады. Ол адамгершілік пен руханияттан ада даму мен алға ілгерлеудін зиянды және озбыр жүйенің ерекшелігі деп білді. Имам Ислам революциясының басты жетістігі деп әлемдегі езілген халықтар мен дәрменсіз адамдардың қазіргі өмірдегі дінге және оған негізделген руханилыққа назар аударуы деп санады.

Бір қызығы, руханиятқа заманауи адамның адасуы және ислам революциясының басты мақсаты ретінде қуаттауды Мишель Фуко сияқты ұлы ойшылдар да қарастырған. Фуко - қазіргі заманның сыншыларының бірі. Ол қазіргі заман ақыл-ойдың, азаттық пен дамудың бірлігі мен байланысын жоққа шығаратын және қазіргі адамды адамгершіліктен алшақтатқан интеллектуалды дәстүрге негізделген деп санады. Бір жағынан, имам Хомейни дәстүрлі көзқарас тұрғысынан, ал Мишель Фуко постмодернистік философтың көзқарасы бойынша қазіргі заман мен оны басқаратын құндылықтарға қарсы шығып, жаңа әлем адамгершілік пен руханияттан ада болып, адамның көптеген проблемаларына себепті деген нәтижеге жетеді. Ислам революциясының діни мазмұнына қызығушыдық танытқан Фуко Ислам революциясы Ирандағы (жалған) модернизмді сәтсіздікке ұшыратты деп сенді. Фуконың пікірінше, Иран революциясы модернизм көріністерімен өмір сүргеннен кейін келесі рухани саясатты табуға талпынды. Оның ойынша, бүкіл ислам діні Иранның революционерлеріне құр қолымен әлемдегі ең заманауи армиялардың біріне қарсы тұрып, жеңіске жетуге күш берді. Фуко ХХ ғасырдағы адамзаттың азаптарын туын көтерушісі Ислам революциясы болған руханиятта іздестірді. 

Фуконың пікірінше, рухани вакуум мен тапшылық әлемді рухсыз етті.  Сондай-ақ Батыс өркениеті мен заманауи адамның дағдарысы және Ислам революциясының диалогы руханияттың маңызды рөлі мен орны болатын ұтымдылықтың жаңа анықтамасын ұсынуға талпынады. Фуконың көзқарасынша, бұл Ислам революциясының оны басқа революциялардан ерекшелендіретін және оны жаңа үлгіге айналдыратын ерекшелігі. Фуконың пікірінше,   ислам революциясының жаңалығы, парасаттылық пен руханилықты, әсіресе саясат әлемінде  байланыстырушы буын болып табылады. Бұл сілтеме қазіргі заманғы адамның қажеттіліктері мен дағдарыстарына жауап болып табылады.