Имам Мұхаммад Бақер (ғ.с.) – ғылым мен мәдениетті өзгертуші

Бүгін раджаб айының бірінші күні имамат пен велаяттың бесінші жұлдызы имам Мұхаммад Бақердің (ғ.с.) туған күні. Бұл асыл тас хижраның 57 жылы Мәдина қаласында мұсылмандардың төртінші имамы хазірет Саджадтың (ғ.с.) нұрлы үйінде дүниеге келген. Анасы имам Хасанның (ғ.с.) сүйікті қызы Умму Абдолла болды.

Умму Абдолла ғибадат, имандылық және әдептілікте теңдесі жоқ еді, ал оның әкесі өз заманында дұға тілі арқылы халыққа діни және ахлақтық тәрбие берген имам (ғ.с.) болды. Имам Бақер (ғ.с.) екі имамның, яғни имам Хасан (ғ.с.) мен имам Хусейннің (ғ.с.) немересі. 

Есімі – Мұхаммад, күниесі – Абу Джафар, лақабы – «білімнің есіктерін ашушы» деген мағынаны білдіретін «Бақер әл-Улум» болған.  "Оны "Бақер" деп атады.  Яғни, жердің қыр-сырын ашатын деген мағынаны білдіреді.  Әкесі шәһид болған кезде имам Бақер (ғ.с.) 36 жаста еді және 19 жылдай мұсылмандардың басшылығын қолына алды. Имам Бақердің (ғ.с.) ғылыми дәрежесінің беделі соншалық, барлық тарихшылар, мұсылмандары да мұсылман еместері болсын, оның ғылыми дәрежесіне ерекше сілтеме жасаған. Имам Мұхаммед Бақер (ғ.с.)-ның білімі басқа да пәк имамдар (ғ.с.) сияқты уахиден нәр алған, бірақ олардың бір-бірінен айырмашылығы  саяси және әлеуметтік жағдайларға байланысты болды. Имам Бақер (ғ.с.) тұсында қоғамның жағдайы өзгеріп, оның ғылыми және мәдени қозғалысы үшін қолайлы платформа жасалды. Имам Бақердің (ғ.с.) тұсында қоғамның жағдайы өзгеріп, оның ғылыми және мәдени қозғалысы үшін қолайлы платформа жасалды және қоғамның діни және мәдени ортасын өзгерту имам Бақердің (ғ.с.) ең маңызды саясатына айналды. Имам Мұхаммад Бақер (ғ.с.)  шешендігі ырымдар мен бидғаттарды жойып, оның көрегендігі мен хабардарлығы идеологиялық ауытқуларды бұзып, хазірет Мұхаммадтың (с.ғ.с.) Исламның ақиқаттарын ашты.   

Омеядтардың билігі - Ислам билігінің екінші кезеңі. Пайғамбар (с.ғ.с.) қайтыс болғаннан кейін халықтың діні мен олардың діни ережелері көптеген өзгерістерге себеп және сол кезеңдегі адамдарда көптеген діни күмәндар болды.  Осыған байланысты халықтың дін істеріне, жақсы әрекетке деген көңілі өте төмен болып, фиқһ мәселелерінен бейхабар болды.  Әсіресе, жаңадан бақылауға алынған қалаларда пітір садақасы сияқты негізгі ережелер мен тазалық пен пәктіктің негізгі ережелері белгісіз болды. Тіпті кейбір деректерде халықтың қажылық парызын өтеудің сапасын  білмегендігі де айтылады.

Омеядтардың әлсіреуімен және олардың билікке бақталасуымен   имам Бақерге (ғ.с.)  дін, ахлақ, мәдениет, психология, басқа да түрлі ғылымдарды үйрету және үлкен өзгерістер жасау үшін салыстырмалы түрде қолайлы жағдай тудырды. Әсіресе осы кезеңде хадиске тыйым салатын заң жүз жылдан кейін жойылып, имам Бақер (ғ.с.) көптеген шәкірттермен хадис сабақтарын ұйымдастырды.  Хадис жазу жанданып, адамдар имамнан (ғ.с.) көрген-естігендерін түгел жазып алып, кейін оны фиқһ, тәпсір және ахлақ кітаптар түрінде жинақтады. Имам Бақер (ғ.с.) мұсылмандарды қолдап, оларді бұл бастамаларына жігерлендірді. Бұл өзгерістер сол кездегі адамдардың оянуына жағдай тудырды. Осылайша олар әр жерден Мәдинадағы имам Бақерге (ғ.с.) келіп, сұрақтары мен күмәндерін сұрады.

Мәдина мәдени және ғылыми қалаға айналды және имам Бақер (ғ.с.) бұл қасиетті қалада 450-ден астам шәкірт тәрбиеледі. Ислам әлемі кейін имам Бақер (ғ.с.)-ның білімді шәкірттерін мақтан тұтты. Негізінде, имам Бақер (ғ.с.) үлкен күш-жігермен өзінен кейін имам Садеқ (ғ.с.) имамдығы кезінде дамыған үлкен ғылыми және интеллектуалдық қозғалыстың негізін қалады.

Имам Бақер (ғ.с.) ғылым мен білімді тек сөзімен таратып қоймай,  іс-әрекеті де мәдениетті болды. Мысалы, сол кездегі адамдар арасында дүниеден алыстап, жөнделген киім киіп, байлыққа, жақсы өмір сүруге ұмтылмағандарды мүмін деп атаған. Имам Бақер (ғ.с.) дінге қатысты осы қате түсініктерді жою үшін жақсы және лайықты киіммен халықтың арасына шықты. Сондай-ақ ол адамдарды тура жолға, мәдениетке бағыттау үшін құлдарымен бірге еңбек етті. Имам Бақердің (ғ.с.) ғылымға мән беруі оны ахлақ пен рухани ізгі қасиеттерден айыра алмады. Ал руханият пен ғибадатқа бет бұруы оның материалдық өмір мен қоғамдық қатынастарға ұмтылып, қоғамды реформалауына кедергі болмады.

Имам мейірімді және жұмсақ болып, халықты өзіне қарай тартты. Жақсы мінез-құлқымен ол тіпті қарсыластарын да баурап алатын. Имамның қарсыластарының бірі болған, бірақ хазіретпен қатынасы болған Шам адамы қатынасының себебін имам Бақердің (ғ.с.) жақсы ахлақ деп атады. Ол имамға (ғ.с.): «Мен сізді шешен адам санаймын, сөйлегенде мазмұнын анық айтасыз, барлық әдепті сақтайсыз, сізден тек жақсы сөздер естиміз. Сондықтан мен сізбен қатысып, жиналыстарыңызға қатысамын»,- деді. Басқа жақтан имам Бақер (ғ.с.) оны құдай санайтын кейбір мұсылмандарды сынап,   оларды «асыра жеткізушілер» деп атады.

Имам Мұхаммад Бақер (ғ.с.) шәкірттерінің бірі Мұхаммад ибн Талха Шафиғи  имам (ғ.с.)  туралы былай деп жазды: «Ол білім мен ғылымды ашушы еді. Сөзі қысқа болса да мағыналы, жүрегі нұрлы, іс-әрекеті пәк, жамандықтан таза болатын. Оның адамгершілігі мол, өмірін Аллаға мойынсұнумен және Оған құошылық етумен өткізді.  Ол Аллаға жақын еді, сондай адам ел басқаруға лайық еді».

Имам Бақердің (ғ.с.)  хикметті сөздерінің бірі Алла Тағаланың елшісі хазірет Мәһдидің (ғ.с.) келу кезеңі туралы сөздері болды. Рауаятта айтылғандай, хазірет Мәһдидің (ғ.с.) келуі қарсаңында дүниедегі жағдай ең қиын жағдайға жетеді. Зорлық-зомбылық, кемсітушілік, құқықтарын бұзу үміттерді жояды, ал кез келген үкіметтен түңілген халық үміт пен әділеттілікті іздейді. Имам Бақер (ғ.с.) үміттендіретін және көңілді көтеретін сөзінде   имамды шынайы күтушілерге сүйіншілеп: «Адамдар үшін имамдары көзден ғайып болған кезең келеді. Сол кезде Әһле Бәйтіміздің (ғ.с.) істерінде берік болғандар қандай бақытты! Олар  үшін ең аз сый – Алла Тағала оларға үндеу жасап: «Пенделерім! Сендер менің жасырын билігіме сеніп, ғайыпты мойындадыңдар. Ендеше сүйінші, сендерді менің ең жақсы сыйлығым күтіп тұр»,- деді.

Хазірет Мұхаммад Бақер (ғ.с.) басқа бір сөзінде былай деді: «Имам Мәһдидің (ғ.с.) болмысында бес пайғамбардың ерекшелігі бар. Уәде етілген Мәһдидің (ғ.с.) хазірет Юнусқа ұқсастығы – ол ғайып болғаннан кейін халқына қайтады. Оның Юсуф пайғамбарға ұқсастығы оның әкесі мен отбасы және шиіттердің арасында аз ғана қашықтық болған. Ол ағаларын білді, бірақ олар онымен бірге өмір сүріп, онымен сөйлескенімен оны танымады. Бірақ оның Мұса  пайғамбарға ұқсастығы – оның туылуы жасырын. Ол ұзақ уақыт бойы халқынан тыс болып, Алла оған жауларын жеңу үшін көрінуге және оған көмектесуге рұқсат бергенге дейін үнемі қорқыныш пен бақытсыздықта болды. Имам Мәһдидің (ғ.с.) хазірет Исаға ұқсастығы Иса (ғ.с.) болмаған кезде барлығының сөйлеп, адамдар арасында күрт алшақтық болуымен байланысты. Кейбіреулер: «Ондай адам мүлдем туылмаған»,- деді. Алайда оның атасы хазірет Мұхаммадпен (с.ғ.с.) ұқсастығы таңдалған илаһи елші бүкіл мүмкіндігімен исламдық әділеттілік билігін кеңейтуді талап етуіне байланысты. Пайғамбар (с.ғ.с.) Алланың көмегімен Исламның   жауларын басып, сол кездегі залымдарды, бүлікшілерді және залымдарды тізе бүктірді. Хазірет Мәһдиді (ғ.с.) келген дәуірінде де осылай болады және ол илаһи жәрдеммен барлық дұшпандарын жеңеді.

Әлемнің барша мұсылмандарын имам Бақердің (ғ.с.) туған күнімен құттықтаймыз.