Ардебиль – 2023 жылы ЭЫҰ елдерінің туристік астанасы

Ардебиль Ирандағы тарих пен мәдениетке бай қалалардың бірі. Үлкен туристік әлеуетінің арқасында ол 2023 жылға ЭЫҰ-ға мүше елдердің туристік астанасы болып таңдалды.

Экономикалық ынтымақтастық ұйымы  (ЭЫҰ)  10 мүшесі бар, атап айтқанда Иран, Түркия, Пәкістан, Ауғанстан, Тәжікстан, Әзірбайжан, Өзбекстан, Түрікменстан, Қазақстан және  Қырғызстан кіретін өңірлік және аймақтан тыс сауданы кеңейту және тұрақты экономикалық даму үшін жағдайларды жақсарту мақсатында құрылған ұйым.

1343  жылы (1964 ж.) Иранның ұсынысы бойынша Иран, Түркия және Пәкістанның қатысуымен аймақтық даму ынтымақтастығы (RCD) құрылды.  Діни және мәдени ұқсастықтар, ортақ  тарихи орта, географиялық байланыс  және мүше елдердің саяси ұстанымдарының ұқсастығы RCD келісімінің табысты болуының негізгі факторлары болды. 1992  жылы ұйым жеті жаңа  мемлекетті мүшелігіне қабылдады, олар: Ауғанстан, Әзербайжан, Қазақстан,  Қырғызстан,Тәжікстан,Түркіменстан және Өзбекстан. 1993 жылы RCD-ге  мүше елдер бұл ұйымды жаңа атаумен және миссиясымен жандандыруға тырысты.  Теһранда ұйымның тұрақты штаб-пәтері мен хатшылығы құрылып, келесі мақсаттар күн тәртібіне қойылды: мүше елдердің экономикалық өсуі және  сауда кедергілерін жою арқылы аймақаралық сауданы ілгерілету,  тұрмыс жағдайын жақсарту, әлеуметтік, экономикалық, мәдени, ғылыми-техникалық салалардағы өзара ынтымақтастықты кеңейту, мүше елдердің бір-бірімен және әлеммен байланысын арттыру үшін көлік инфрақұрылымын  дамыту және мәдени байланыстарды нығайту.  Қазір жарты миллиард халқы  бар, шамамен сегіз миллион 700 мың шаршы шақырым аумағы мен мәдени жақындығы бар бұл ұйымның әртүрлі экономикалық және мәдени өлшемдердегі аймақтық ынтымақтастықты дамыту үшін  теңдесі жоқ мүмкіндіктері бар. ЭЫҰ ұйымының түпкі мақсаты оның мүшелерінің өмірі мен әл-ауқатын жақсарту үшін тұрақты экономика мен туризмді дамыту болып табылады.

ЭЫҰ-ға мүше елдердің Туризм  министрлері 2019 жылдың қыркүйегінде  Тәжікстанның Худжент қаласында өткен  отырыста Ардебиль қаласын үлкен туристік әлеуетке байланысты 2023 жылға арналған туристік астанасы етіп таңдап, бекітті.  Бұл таңдау Ардебилдің туристік жерлерін таныстыру және осы саланы Эрбил  облысының тұрақты дамуына сәйкес дамыту мүмкіндігі болып  табылады.

Ардебилде осы ұйымға мүше елдердің бір топ елшілерінің қатысуымен «Ардебиль 2023» шарасының ашылу және ресми басталуы рәсімі өтті. 7 урдибехешт (27 сәуір)  бұл шараның ашылу салтанаты Ардебиль қаласында өтті, келесі күні Моганның Джафарабад қаласында «Халықаралық көшпенділер көші-қон фестивалі» басталды. Оны өткізуге Ардебиль облысының 32 көшпелі тайпасы шақырылды.

Ауданы 17952,5 шаршы шақырымды құрайтын Ардебиль облысы Иран аумағының бір пайызын құрайды. Бұл облыс суық аймақта және Иран үстіртінің солтүстік-батысында орналасқан және Әзірбайжан үстіртінің шығысындағы Иранның үшбұрышты үстіртінің бір бөлігі болып табылады. Оның 2,3-ке жуығы биіктік айырмашылығы үлкен таулы құрылымды, ал қалғаны жазық және аласа аумақтар. Ардебиль облысының ең биік нүктесі - шамамен биіктігі 4811 болатын Сабалан шыңы. Жалпы, Ардебиль облысының климаты таулы және қалыпты. Бұл аймақтың табиғи жағдайларының әртүрлілігіне байланысты оның әр аймағында температура мен жауын-шашын мөлшері әртүрлі. Облыстың оңтүстік аудандары таулы, қысы суық және қарлы, бірақ жазы жұмсақ. Оңтүстіктен солтүстікке барған сайын таулардың биіктігі төмендеп, температура көтеріледі, керісінше жауын-шашын мөлшері азаяды. Жалпы, Ардебиль облысының төрт климаты бар: жылы Жерорта теңізі, қоңыржай Жерорта теңізі, суық және қоңыржай таулар және Ардебиль суық қала деп аталады, өйткені бұл қалада бес - сегіз ай аралығында жаңбыр мен қар жауады. Ардебиль қаласының салыну тарихы туралы ескі тарихшылар мен географтардың әңгімелері көп. Кейбір адамдар Ардебиль қаласының құрылысын Кианидтер дәуіріне жатқызады және бұл қаланы Киани патшасы Кейхосру салған дейді. Кейбіреулер бұл қаланың негізін Ануширванның атасы Фируз қойған және оның ескі атауы Фирозгерд немесе Фируз қаласы деп есептейді. Ежелгі жазушылардың шығармаларында Ардабилдің аты Арта және Уилл деген екі бөлімнен тұратын «Артавилл» деп жазылған. Арта киелі, Бил қала дегенді білдіреді. Осылайша бұл облыс қасиетті қала деп аталды. Ардебил халқы әзірбайжан, басым бөлігі ислам дінін ұстанады.

Ардебилдің атағы мен маңыздылығы бірнеше ирандық патшалардың сол қаланы өздерінің орталықтарына айналдыруына ғана байланысты емес, сонымен бірге Сефевидтер әулетінің негізін қалаушы шейх Сафи ад-Дин Ардабилдің осы жерден көтеріліп, осында жерленгендігінде. Шейх Сафи ад-Дин мен Сефевид әулетінің пайда болуымен Ардабил ерекше беделге ие болды, сондықтан бұл қала Темір, Дарал Аршад және Сефеви патшалары кезінде Дарал Аламан сияқты ерекше саяси, әлеуметтік және мәдени мәртебеге ие болды. Сефеви үкіметі Иранда орын алған көптеген бейберекетсіздіктерді жойып, діни үкімет құрып, шиіттерді Ирандағы ресми дін деп жариялады.

Ардебиль тарихына қатысты тың деректер Ардебилдің 40 мың жылдық тарихын дәлелдейді. Ардебиль Жібек жолының бойындағы 3000 жылдық өркениетке ие, бұл сәулет түріне және Иранның бейнелеу өнеріне   байланысты бірегей керуен сарайлардың болуымен дәлелденді. Ертеде Ардебиль көптеген сауда және әскери керуендердің өтетін жері болған, бұл керуен сарайлардың құрылысына негіз болған. Сарапшылардың пікірінше, бұл облыстың әртүрлі қалаларында керуен сарайлардың болуы осы аймақтағы барлық қалалардың бұрындары экономикалық өркендегенін көрсетеді.

Ертеде Ардабил көптеген сауда және әскери керуендердің өтетін жері болған, бұл керуен сарайлардың құрылысына негіз болған. Сарапшылардың пікірінше, бұл облыстың әртүрлі қалаларында керуен сарайлардың болуы осы аймақтың барлық қалаларының өткендегі экономикалық өркендегенін көрсетеді. Шейх Сафиуддин Ардабили мазары Ардебилдің әйгілі тарихи көрікті жерлерінің бірі болып табылады, ол осы қаланың әйгілі мистикі, шейх Сафиуддин – Сефевид сұлтандарының атасы атына тұрғызылған. Бұл жерді шын мәнінде шейх Сафи ад-Диннің немересі салған, ол бүгінде ақсақалдар, шейхтер және Сефевид сұлтандарының қабірлерінің жинағы болып табылады. Бұл ғимараттың ерекшелігі оның әдемі архитектурасы мен әшекейлері. Бұл құнды жинақ 1389 жылы (2010) ЮНЕСКО тарапынан Иранның 11-ші құнды тарихи туындысы ретінде тіркелді. Мамандандырылған археология мұражайы, тас мұражайы және шейх Сафи кесенесінің мамандандырылған кітапханасы және Қытай мұражайы немесе Қытай үйі - бұл тарихи орынның әртүрлі бөліктері.

Саблан тауларының емдік бұлақтары мен таза табиғаты жыл сайын көптеген туристерді тартатын Ардебиль провинциясының табиғи және көркем жерлерінің бірі болып табылады. Ардебилде 118 минералды бұлақ бар. Шын мәнінде, бұл ыстық су көздерінің болуы осы облыстағы бір аймақты Сарин деп атауға мәжбүр етті, өйткені Сарин сөзбе-сөз аударғанда қайнар дегенді білдіреді. Бұл бұлақтардың минералдарының емдік қасиеттері Саринді Ардебилдің туристік орталығына айналдырды.

Фадақло  орманы – Гилан мен Ардебиль облыстары мен Астара мен Ардебил қалаларының арасындағы жұмақ. Жасыл шалғындар мен хош иісті түймедақ гүлдерімен көмкерілген, таза табиғат аясындағы жабайы бұғылардың тіршілігіне жақыннан куә болатын, орман жемістерін жеп, ләззат алатын орын. Жаңғақ ағаштары орманы, шанамен сырғанау, картинг жолы, теміржол, аспалы жол, Меше Суи ыстық сулары, серуендеу орманы және  тауға шығу Ардебиль облысының осы аймағының көрікті жерлерінің бірі болып табылады.

 

Неор көлі Ардабилдің басқа табиғи көрікті жерлерінің бірі болып табылады, ол Ардабилден Халхалға қарай 45 км жерде орналасқан. Бұл көлдің тереңдігі 5 метрден 13 метрге дейін, ауданы 200 гектардан асады. Әзірбайжан тілінде өзен құйылмайтын шағын көл Неор деп аталады. Неорға саяхаттаудың ең жақсы уақыты - таулардағы қар еріп, көл суы ең жоғары деңгейге жеткен көктем мен жаз.

Ардебилдің басты кәдесыйларының бірі бал екені сөзсіз. Бұл аймақта орегано, кориандр, гун, тимьян және акация жазықтарының болуына байланысты өте жоғары сапалы және дәмді бал алынады. Ардебиль балының жоғары сапалылығымен қатар, алуан түрі бар. Ардебилдің тағы бір әйгілі кәдесыйы – халва. Халва – Ардебилдің ескі тағамдарының бірі, оны Ардебилде шамамен бір ғасыр бұрын пісірген. Қара халва, ақ халва және зімбір халвасы Ардебилдегі ең танымал және дәмді халвалардың бірі болып табылады. Кілем тоқу сияқты қолөнер бұл аймақта және тайпалар арасында ерте заманнан кең тараған. Ардебиль кілемдері екі жағынан тоқылған және оларда қолданылатын түстер мен ою-өрнектер осы аймақтың экологиялық және мәдени жағдайларына сәйкес келеді және бұл оларды ерекше тартымды етеді .

Ардебиль Иранның үш ішекті, сантур, скрипка, азари аспабы және тонбақ сияқты  дәстүрлі аспаптарды жасаудағы ең танымал облыстардың  бірі болып табылады.  Бұл аспаптарды жаңғақ, тұт ағашынан жасайды.

Ардебиль – Ирандағы ауыз су құбыры бойынша бірінші қала. Бұл құбырдың тарихы, бәлкім, Сефевидтер дәуірінен бастау алады және оның іздері археологиялық қазбаларда байқалған. Ардебилдің тарихи ыстық бұлақтарының тарихы тереңде, ертеде Ардебилде аптаның бір күні тазалыққа мән беру үшін «Монша күні» деп аталды.

Тамыздың төртінші күні (26 шілде) Иран күнтізбесінде Ардебиль күні деп аталады.