Өмір сүру үшін жасалған  көші-қон

18  желтоқсан – Халықаралық мигрант күні.

Адамдар тарих бойы өмір  сүру сапасын жақсарту үшін әрқашан бір жерден екінші жерге көшіп келді.  Бұрынғы адамзат қозғалыстарын бүгінгі мағынада «көші-қон» деп санауға болмайтынымен, бұл қарапайым қозғалыстар адамның күш-жігерін, өмір сүру сапасын арттыруға деген ұмтылысын  көрсетеді.  Уақыт өте келе миграция феномені адам өмірінде көрнекті орын тапты.  Өмір   сүру жер ретінде басқа елді ықыласпен таңдағандар жаңа тәжірибе жинақтады, қалаусыз көшуге мәжбүр болғандар талай қиындықты бастан кешірді.

Көші-қон сөзі жақсы өмір, жаңа тәжірибелер, өркендеу және жайлылық сияқты нәрселермен байланысты болуы мүмкін, бірақ әлемнің әртүрлі бөліктеріндегі мигранттарға қатысты қатыгездік пен кемсітушілік сияқты мәселелерді жоққа шығаруға болмайды.  Бұл дүниежүзі елдерінің миграция  мәселесіне көбірек көңіл бөлуін талап еткен жағдайлар болды.  Расында, 18 желтоқсанның неліктен Халықаралық мигранттар күні болып белгіленгені туралы айтқымыз келсе, ең алдымен осы жайтқа назар аударуымыз керек.

Әлемнің әртүрлі бөліктеріндегі  мигранттар санының артуына  байланысты қабылдаушы қоғамның оларға деген жаман және адамгершілікке жатпайтын әрекеттері де  артты. Бұл БҰҰ  Бас Ассамблеясының 1990 жылы барлық еңбекші-мигранттар мен олардың отбасы мүшелерінің құқықтарын қорғау туралы халықаралық конвенцияны бекітуіне себеп болды. Ал шамамен он жыл өткен соң, 2000 жылы БҰҰ  Бас Ассамблеясы 4 желтоқсанда өткен отырысында 18 желтоқсанды мигранттардың рөлі мен миграцияның дамуға қосқан үлесін еске алу күні деп жариялады.

Енді әлемдегі мигранттардың жағдайын статистика мен цифрлар тұрғысынан қарастырайық.  Өкінішке орай, соңғы жылдары қақтығыстар, соғыстар, қауіпсіздік пен климаттың өзгеруінің салдары елдер  ішінде де, шекарадан тыс жерлерде де мәжбүрлі қоныс аударуға үлкен ықпал етті. Ағымдағы жаһандық бағалаулар қазіргі уақытта әлемде 281 миллионнан астам халықаралық мигранттар бар екенін көрсетеді, бұл әлем халқының 3,6%-ына тең. Сондай-ақ статистиканы талдау соңғы елу жылда халықаралық иммигранттар санының өскенін көрсетеді. 2020 жылы туған елінен  басқа елде тұратын бұл 281 миллион адам саны 1990 жылмен салыстырғанда 128 миллион адамға және 1970 жылы есептелген саннан үш есе көп.

2020 жылы барлық халықаралық мигранттардың ішінде 135 миллион адам әйел және 146 миллион еркек мигрант  болғанын білу орынды. Еуропа мен Азияда сәйкесінше 87 және 86 миллиондай халықаралық мигранттар болды, бұл мигранттардың әлем халқының 61 пайызын  құрайды.  Бұл аймақтардан кейін 2020  жылы шамамен 59 миллион халықаралық мигранттары бар Солтүстік Америка келеді, бұл әлемдік мигранттардың 21% құрайды. Африка 9%, Латын Америкасы және Кариб бассейні 5% және Океания 3% келесі қатарда орналасты.  Әрине, егер әрбір аймақтағы халық санын қарастырып, мигранттардың үлесін әр аймақтағы халық санымен салыстырғымыз келсе, 2020 жылы халықаралық мигранттардың үлесі Океания, Солтүстік Америка және Еуропада ең жоғары болды. Бұл аймақтарда халықаралық мигранттар жалпы халықтың сәйкесінше 22%, 16% және 12%  құрады.  Азия мен Африкадағы (тиісінше 1,8% және 1,9%) және Латын Америкасы мен Кариб бассейніндегі (2,3%) халықаралық мигранттардың үлесі осы аймақтардағы халық санымен салыстырғанда салыстырмалы түрде аз.  Алайда, Азия 2000 жылдан 2020 жылға дейін мигранттардың ең үлкен өсімін бастан кешірді, яғни 74 пайыз (абсолюттік мәнде шамамен 37 миллион). 30 миллион халықаралық мигранттардың көбеюімен Еуропа осы кезеңде мигранттардың екінші ең үлкен өсімін бастан өткерді, одан кейін Солтүстік Америкада 18 миллион халықаралық мигрант және Африкада 10 миллион мигрант болды.  

Көші-қон әртүрлі әлеуметтік және демографиялық өзара әрекеттесулерде маңызды рөл атқаратынын бәріміз білеміз. Мигранттар қоғамның дамуы мен экономикалық өсуінде даусыз рөл атқарғанымен, сонымен бірге дамыған елдердің көптеген қалалық қоғамдарында маңызды және жаңа проблемалардың бірі олардағы халықаралық мигранттар санының артуы болып табылады. Өйткені бұл миграциялық үрдіс, аз қамтылған халық санын көбейтумен қатар, қалалық мәдени әртүрлілікті тудырады. Әрине, қоғамда пайда болатын әрбір әлеуметтік категорияның оң салдары және мүмкін теріс кемшіліктері бар және миграция бұл ережеден тыс бола алмайды. Көші-қон құбылысы, ол ерікті болсын, мәжбүрлі болсын, баратын және шыққан елдер үшін көптеген келеңсіз жағдайларды тудырады. Осындай келеңсіз әсерлердің бірі жұмыс күшінің шыққан елдерден кетуі болып табылады. Бұл құбылыс мигранттар шыққан кейбір елдерде соншалықты күшейіп, бұл елдердің экономикасына айтарлықтай әсер етті.

Миграцияның  туған елдеріне ең айқын жағымсыз әсерлерінің тағы бірі – жоғары білімі, дайындығы мен біліктілігі бар қоғамның   танымал адамдарының елден кету құбылысы – «мидың ағылу» құбылысы. Мигранттардың баратын елдерге тигізетін  кері әсеріне тоқталатын болсақ - халықтың көбеюі, жергілікті жұмысшылардың жалақысының төмендеуі және мигранттар зардап шегуі мүмкін аурулардың таралуы сияқты нәрселерді атап өтуге болады. Мәдени тұрғыдан алғанда, барлық көші-қондағы   маңызды сәт - шығу тегі мен баратын жер мәдениеттері бірдей болмауы.  Көші-қонның шығу тегі мен баратын жері арасындағы мәдени айырмашылықтар мигранттар үшін проблемалардың көзі болуы мүмкін. Әлеуметтік ауытқулардың жиілігі және білім берудегі сәтсіздіктер осындай проблемалардың айқын мысалдарының бірі болып  табылады.  

Кез келген жастағы және жыныстық топтағы кез келген әлеуметтік сыныптағы барлық мигранттар қабылдаушы аймақтарда қандай да бір түрде кемсітушілікке ұшырайды. Межелі жерге жеткен бойда олар бастапқы тұрғындардың әртүрлі реакциялары мен әлеуметтік қарым-қатынастарына тап болады. Олар көбінесе қоғамдық ашу-ыза, ал кейбір жағдайларда қабылдаушы елдің билеушілері мен халқы заңды санкциялар мен жеке зорлық-зомбылық немесе үкіметтің жазалауына ұшырайды. Мысалы, Маккензи институтының зерттеулері көптеген еуропалықтардың мигранттардың болуы туралы теріс пікірде екенін көрсетеді. PEW орталығының жақында жүргізген сауалнамасында еуропалық респонденттердің шамамен 60% босқындардың көбеюі осы континентте лаңкестік қаупін арттырады деп алаңдаса, олардың 50% босқындар экономикалық ауыртпалық болып табылады және еуропалықтардың әлеуметтік мүдделеріне қауіп төндіреді деп есептеді. Мигранттардың қоғамдағы кемсітушілікке реакциясы өзгеше болуы мүмкін. Кемсітушіліктің мигранттардың әрекеттеріне теріс және ұзақ әсер ететінін жоққа шығаруға болмайды.

Дегенмен, шыққан елдер мен баратын елдер үшін тудыратын барлық кемшіліктері мен проблемалары бар миграцияның пайдасы  да бар.  Мигранттардың баратын елдер үшін әкелетін пайдаларының бірі -  арзан жұмыс күшімен қамтамасыз ету және баратын елдердегі жалпы ішкі өнімді арттыру. Дамыған елдер дүние жүзіндегі мигранттардың 65 пайызының баратын жері болғанымен, дүниежүзілік мигранттардың әлемдік жалпы ішкі өнімінің 90%-ы осы елдерде орын алады. Сондай-ақ, жұмыс күшіне және техникалық жұмысшыларға мұқтаж елдер мигранттарды қабылдау немесе басқа ұлттардан техникалық жұмысшыларды шақыру  арқылы немесе аз ақы төленетін мигрант жұмысшылардың еңбегі  нәтижесінде өз қажеттіліктерін қанағаттандыра алады, жұмыс күшін толтыра отырып, экономикалық өсім өздерін тұрақты етеді.  Мигранттар қабылдаушы елде жақсы экономикалық жағдайлар мен  қауіпсіздікті қамтамасыз ете алады, сонымен қатар өз мақсаттарына  жету үшін көбірек мүмкіндіктер алады.