Имам Садық (ғ.с.) - Ислам фиқһын жаңғыртушы

Имам Садық (ғ.с.) пікірталас отырыстарында күшті сөз және салмақты дәлелдер арқылы таза Исламды таныстырып, адасқан сенімдердің сандырақтығын ашты.

Пәк, адал жан, бүгін кешке көгершіндер топ-тобымен келіп, қабіріңе бастарын қояды. Уа, иләһи білімнің ту ұстаушысы, сөзіңнің нұрымен Алланың діні қайта жаңғырып, түннің қараңғылығын жол көрсетуші жарыққа шығарды. Бүгінде шиіттер хазірет Садықтың (ғ.с.) шәһид болғанына көз жасын төгіп, дін ғұламаларын жоқтауда.  

Шиіттердің алтыншы көсемі имам Джафар Садық (ғ.с.) хижраның 83 жылы раби әл-әууәл айының 17-сі күні Мәдинада дүниеге келген. Әкесі Имам Бақер (ғ.с.), шешесі Умм Фарух. Имам Садық (ғ.с.) 31 жасында әкесі шәһид болғаннан кейін хижраның 114 жылы имаматты қабылдады. Ол кездегі ислам қоғамы құлдырау мен құлдырауға және маңызды саяси және әлеуметтік өзгерістерге тап болды. Билікке ие болу және ол үшін тартысу Бәни Умайя жүйесіндегі жағдайды бұзып, имам Садық (ғ.с.) үшін Алланың діні мен Пайғамбардың (с.ғ.с.) сүннетін қайта жаңғырту үшін жақсы мүмкіндік туды.

Осы күнге дейін Бәни Умайя діннен шығуға бар күш-жігерін салды. Алла Елшісінің (ғ.с.) ұрпағы Имам Хусейнді (ғ.с.) Кербала шөлінде өлтіру арқылы олар қорқақтықтарының шыңына жетті және олардан кейінгі имамдар да жіті бақылауға алынды. Бәни Умайя «Хадистерге тыйым салу заңы» деп аталатын заң бекітіп, хадистер мен дін басшыларының сөздерінің таралуына жол бермеді. Олардың имамдар мен олардың адал серіктеріне жасаған қысымдары мен қудалаулары Ислам қоғамында үлкен вакуумның пайда болуына себеп болды. Басқа жағынан, көптеген мәдени және интеллектуалдық қозғалыстар болды және әртүрлі діндер арасында көптеген қақтығыстар болды. Түрлі дауыстың у-шуынан тік тұрып, шындықты жандардың құлағына жеткізетін адам керек болған сияқты. Жарық пен білімнің мөлдір бұлақтарына жалғанған адам қызмет пен өмірдің жасыл жолын көрсетсе керек. Жүректерге илаһи нұр жауып, саналарды оятсын; Иә, имам Садық (ғ.с.) осы ұлы істі атқарған таңдаулы имам болды. Әке заманынан бастау алған ғылыми-мәдени қозғалысты кеңейтіп, абыройын асқақтатты.

Имам Садықтың стратегияларының бірі сансыз ғылыми және діни пікірталастар өткізу және оларға қатысу болды. Оның әртүрлі дін мен секта ақсақалдарымен талай айтыстары тарихта жазылған. Осы пікірталастарда имам таза Исламды таныстырып, өзінің күшті өрнектері мен салмақты дәлелдерімен адасқан сенімдердің сандырақтығын ашты. Имам фиқһ және үкімдер саласында көптеген істер атқарып, нұрлы сөздерімен сансыз мәселелерді шешіп, осы тұрғыда жаңа жолдар ашты.

Имам Садықтың (ғ.с.) фиқһ және хадис сабақтарына қатысып, имамның білімінен рақым алу үшін әр жерден, тіпті алыс елдерден мұсылмандар Мәдинаға келді. Осылайша оның сыныптары ынталы, белсенді болды. Бұл сабақтарда ислам ілімдері бұрынғыдан да көп айтылды .

Имам мектебінде сансыз шәкірт тәрбиеленді. Олар исламдық қоғамдардың құлағына хадистер мен фиқһ мәселелерін жеткізді, осылайша ислам қоғамында үлкен өзгерістер орын алды. Бұл туралы ұлы ғұламалардың бірі шейх Мофид былай деп жазады: «Пайғамбардың білімін көптеген адамдар келтіргені сонша, ол барлық қалаларға таралып, бүкіл әлемді қамтыды. Бұл көлемдегі хадистер Имам Садық (ғ.с.)-дан жеткен Әһлу Бәйттің (ғ.с.) ешқайсысынан риуаят етілмеген. Түрлі исламдық мәзһабтардан шыққан ардақты Пайғамбарымыздың хадистерін жеткізушілер төрт мың адамға жетеді. Имам Садыққа (ғ.с.) тек шиіттер ғана емес, сүннит ғалымдары да құлшылық етіп, оның білімі мен қасиеті туралы айтады.  

Ханафи мәзһабының ұлы ғұламасы Әбу Ханифа былай деген: «Мен Джафар бин Мұхаммедтен артық фақиһты көрген емеспін және ол Ислам үмбетінің ең данасы болса керек».

Аббасид халифасы Мансур Даваниғи имам Садықты (ғ.с.) Мәдинадан Иракқа әкелген кезде Әбу Ханифаға: «Уа, Әбу Ханифа! Адамдар Джафар бин Мұхаммедке (с.ғ.с.) ғашық болып, оны қабылдап, оны сұрау үшін қиын мәселелер дайындап, оны дәрменсіз қалдырады»,- деді. Имамның шәкірттерінің бірі болған Әбу Ханифа былай дейді: «Мен қырық сұрақ дайындадым, содан кейін Мансур мені шақырды. Оның қасына бардым да, имам Садықтың (ғ.с.) оң жағында отырғанын көрдім. Имамның жүзін көргенде оның ұлылығына тәнті болғаным сонша, Мансурды көргенде бұлай сезінбедім. Сәлем бердім, ол мені нұсқады, мен отырдым».

Осы кезде Мансур имам Садыққа (ғ.с.)-ға бұрылып: «Уа, Әбу Абдулла, бұл адам Әбу Ханифа», - деді. Имам Садық (ғ.с.): «Иә, білемін», - деді. Содан кейін мен имам Садыққа (ғ.с.) дайындап қойған 40 сұрақты бірінен соң бірі сұрадым, ол олардың барлығына жауап беріп, әр сұраққа былай деді: «Бұл мәселе бойынша сіздің пікіріңіз. Мәдиналықтар осылай дейді, бұл біздің пікіріміз».

Кейбір мәселелерде келістік, кейбір мәселелерде келіспеушілік... 

Және соңында Әбу Ханифа имамның (ғ.с.) таңғажайып білімін мойындап: «Адамдардың пікірлері мен пікірлеріндегі қайшылықтарды жақсы білетіндер ең білімді адамдар емес пе?! » - деді. Адамдардың имам Садыққа (ғ.с.) деген сүйіспеншілігінен қорқып, билік пен халифаттан айырылып қалудан үнемі қорқатын Мансур Даваниғи күн сайын хазіретті қудалаудың жаңа жоспарын ойластырып, өлтіремін деп қорқытты.

Айтулар бойынша, қажылық рәсімі кезінде Мансур Рабзаға жеткенде бір күні имам Джафар Садыққа (ғ.с.)  ашуланып, Ибраһим бин Джабалаға: «Барып, оның басына киімін жауып, ақырын Джафар бин Мұхаммадты маған әкел!»  - деді. Ибраһим былай деді: «Мен сыртқа шыққанда, Әбузар мешітінде сол имамды көрдім де, ұялып қалдым. Мен оның жеңіне жабысып: «Халифа сізді көргісі келеді» дедім. Имам: «Біз Аллаға тәнміз және Оған қайтамыз. Маған екі рәкат намаз оқуға рұқсат етіңіз», - деді. Сөйтіп ол екі рәкат намаз оқып, намаздан кейін дұға жасап, көп жылады, содан кейін мені байқап: «Ол қалай бұйырса, солай мені апар!» - деді. Мен: «Аллаға ант етемін, егер  өлтірілсем де, ол бұйырғандай, етпеймін», - дедім. Мен хазіреттің қолын ұстап, өзіммен ертіп жүрдім, имамды өлтіретініне сенімді болдым. Имам Садық (ғ.с.) Мансурдың бөлмесіне жеткенде дұға оқып, ішке кіреді.

Имамды (ғ.с.) көрген Мансур оны қорқыта бастады да: «Аллаға ант етемін, сені өлтіремін», - деді. Имам: «Мені қорқытуды тоқтат, өйткені менің өмірім ұзақ емес, сен екеуміздің арамыздағы қақтығыс жақын арада болады», - деді. Мансур имамды (ғ.с.) босатты, бірақ имамды өлтіру ойы оның ойынан шықпады. Мансур өзінің туыстарына: «Мен Фатиманың жүз баласын өлтірдім (ол көптеген сейіттерлі өлтірді), бірақ олардың басшысы әрі үлкені қалды, мен оған ештеңе істей алмаймын», - деп айтатын. Ол имам Садықты (ғ.с.)  меңзеген. Айналадағылар: «Ей, әмір,  ол Аллаға жақындау  және Оның ризалығына ие болу үшін уақытын ғибадат жасаумен өткізеді,  сенің үкіметің мен халифатыңды өз қолыңа алуды ойламайды», - деп айтатын. Бірақ Мансурдың көзқарасында үкімет пен билік ең тартымды әрі азғырушы игілік болды және ол имамның (ғ.с.) танымалдылығын оның билігіне қауіп төндіретін қауіп деп санады. Имамға көп тіл тигізген ол, ақыры өзінің арам ниетін орындады.

Хазірет Имам Садық (ғ.с.) хижраның 148-ші жылы шәууәл айының 25-і күні оның берекелі өмірінің 65 жылы шәһид болды. Мансур хазіретті уландырып, өлтірді.   Имам Садық (ғ.с.) Бақи зиратында әкесі, атасы және көкесі имам Хасан Моджтабаның (ғ.с.) жанына жерленді.   

Имам Садық (ғ.с.) өмірінің соңғы сәтінде өлімді жақыннан көргенде, бүкіл отбасы мен жақын туыстарын төсегінің басына жинауды бұйырды. Сосын мүбәрәк көзін ашып, бірінен соң бірін қарап: «Біздің шапағатымыз намазды кемсіткендерге жетпейді», – деді.