İran’ın kıdemli Ajans müfettişlerinin izin belgesini yasalca iptal etmesi

İran Dışişleri Bakanlığı sözcüsü, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı Genel Müdürünün, İran İslam Cumhuriyeti'nin Ajans'ın birçok deneyimli müfettişinin atanmasını iptal etme eylemiyle ilgili açıklamasına tepki olarak “İran'ın son eylemi, İran ile Ajans arasındaki Kapsamlı Koruma Anlaşmasının 9. Maddesinde öngörülen egemenlik haklarına dayanmaktadır.” İfadelerini kullandı.

UAEA genel müdürü Rafael  Grossi 16 Eylül cumartesi günü yayımladığı bildiride şöyle dedi: “İran, Nükleer Silahların Yayılmasına İlişkin Güvenlik Önlemleri Anlaşması kapsamında ülkenin faaliyetlerini doğrulamak için atanan Ajansın en deneyimli müfettişlerinden bazılarının faaliyet belgelerini iptal etme kararı aldığını duyurdu.” Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı Genel Müdürü, İran'dan kararını yeniden gözden geçirmesini ve İran'ın Ajans ile işbirliği yoluna dönmesini istedi.
Grossi'nin Fransız ve Alman vatandaşlarından oluşan bahsettiği müfettişlerin sayısı 8’dir. İran'ın kararına göre İran’a defalarca giriş yapabilecek vize sahibi olan sözkonusu 8 müfettiş, her an İran'a gelerek kurum tarafından rutin denetimler yapılabilecekti. Fakat faaliyet belgelerinin iptal edilmesi ardından İran’a gelerek denetim yapamayacaklar. Başka bir ifade ile onların çalışıma izni iptal edilmiştir. 
Her ne kadar UAEA üyesi devletler, genel olarak Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Anlaşması (NPT) uyarınca nükleer tesislerini denetlemek üzere atanan denetçileri veto edebilirler fakat Ajans İran kararının normal süreci aştığını iddia ediyor. Bu arada Rafael  Grossi de İran kararının illegal olmadığını belirtti. Grossi teori olarak ve Ajans ile yapılan anlaşmaya dayanarak İran’a böyle bir izin verildiğini vurgulasa da bu kararın “uygunsuz ve benzersiz” tek yanlı bir karar olduğunu, “yanlış yolda atılan başka adım” ve “önceden gergin ilişkilere zaruri olmayan bir darbe” olarak niteledi.

Buna rağmen İran İslam Cumhuriyeti kendi kararını savunarak İngiltere, Fransa ve Almanya’yı ajansın denetim faaliyetlerini siyasallaştırmakla suçladı. Dışişleri bakanlığı sözcüsü Nasır Ken'ani de Grossi’nin bildirisine karşılık olarak şöyle dedi: “Ne yazık ki, İran İslam Cumhuriyeti'nin Ajans ile olumlu, yapıcı ve sürekli etkileşimine rağmen, üç Avrupa ülkesi ve Amerika, Yönetim Kurulu’nun alanını kendi siyasi amaçları doğrultusunda kötüye kullanmıştır. İran İslam Cumhuriyeti daha önce Ajansın atmosferini siyasallaştırma girişimleri de dahil olmak üzere bu tür siyasi suiistimallerin sonuçları konusunda uyarıda bulunmuştu.”
Ken'ani bu açıklaması, Rafael Grossi'nin Ajans Yönetim Kurulu'nun son üç aylık toplantısı öncesinde yaptığı açıklamalara ve aynı zamanda bu toplantının oturum aralarında yayınlanan Avrupa Troykası'nın son açıklamasına ilişkindir. Son toplantının oturum aralarında, üç Avrupa ülkesi İran karşıtı bir açıklama yaparak İran'dan kameraların ve gözetleme ekipmanlarının yeniden kurulmasını kabul etmesini isterken diğer yandan İran'ın Mart ayında Ajansı ile yaptığı ortak açıklamada yer alan şeffaflaştırıcı taahhütleri uygulama iradesini göstermediğini iddia ettiler.
Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı Genel Müdürü de geçtiğimiz Pazartesi günü yaptığı açıklamada, İran'ın yüzde 60 zenginleştirmeyle uranyum rezervlerini artırmaya devam ettiğini, daha önce bildirilmeyen nükleer bölgelerde bulunan uranyumun illegal etkilerinin varlığına ilişkin inandırıcı bir açıklama yapılması mecburiyeti konusunda hiçbir ilerleme kaydedilmediğini söyledi.
Kuşkusuz İran'ın birçok UAEA müfettişinin faaliyet iznini iptal etmesi bu örgüte ve Avrupa troykasına, İran'ın taahhüdünün kötüye kullanılması ve ajansın siyasi amaçla kullanılması durumunda İran İslam Cumhuriyeti de ajansa ilişkin sahip olduğu hukuki araçları kullanacağına dair bir uyarıdır. Öte yandan Grossi, haklı olarak Ajans ile İran arasındaki ilişkinin zaten gergin olduğuna dikkat çekti, fakat bu gergin ilişkilerin İran İslam Cumhuriyeti'nin politikalarının sonucu olmadığından, bunun daha ziyade Amerika’nın 2018’de KOEP’ten illegal çekilmesi ve ardından Avrupa’nın İran’a karşı nükleer anlaşmadaki sorumluluklarını yerine getirmemesinin sonucu olduğuna değinmedi./