Kareez (Qanat): Toprağın Derinliklerindeki İran Mühendisliğinin Harikası + Görseller
Pars Today – “Ganat” ya da Farsça adıyla “Kāriz”, insanlık tarihinin en parlak mühendislik başarılarından biri olarak kabul edilir ve kökleri eski İran medeniyetine dayanmaktadır. Yer altı su temini sağlayan bu sistem, yerçekimi kuvvetinden yararlanarak yer altı sularını dağlık bölgelerden kurak arazilere taşımaktadır.
Ganat’lar yalnızca İranlıların doğal kaynak yönetimindeki dahiliyetini temsil etmekle kalmaz, aynı zamanda medeniyetlerin oluşumunda, tarımın gelişmesinde ve çevresel sürdürülebilirlikte de hayati bir rol oynamıştır.
Ganat’ın İran’daki Tarihi Kökeni
İran’daki Qanat sistemlerinin geçmişi 2500 yıl öncesine, Ahamenişler dönemine kadar uzanır. Tarihi bulgulara göre, ilk Qanat’lar bu dönemde inşa edilmiş ve hızla tüm İran genelinde yayılmıştır. İranlılar, jeoloji, toprak eğimi ve yer altı su kaynakları konusundaki derin bilgileriyle, hâlâ çalışan karmaşık Qanat ağları inşa etmeyi başarmışlardır. Bu teknoloji, M.Ö. 1. binyılın başlarında İran’ın kurak dağlık bölgelerinde gelişmiş ve yüzey suyu bulunmayan dönemlerde çiftçilerin tarım yapmalarına olanak sağlamıştır. Zamanla bu sistem dünya genelinde yaygınlaşmış ve bugün Çin’den Fas’a ve hatta Amerika kıtasına kadar birçok ülkede Qanat örneklerine rastlanmaktadır.
Ganat’ların en dikkat çekici örneklerinden biri, İran’ın kuzeydoğusundaki Horasan Rezevi eyaletinde bulunan Gonabad Kasabe Qanatı’dır. Bu yapı, 350 metreden fazla derinliğiyle dünyanın en eski ve en derin Qanat’ı olarak bilinir. Ayrıca İran’ın güneyindeki Yezd kentinde yer alan Zarch Qanatı, 70 kilometreyi aşan uzunluğuyla İran’ın en uzun Qanat’ıdır. 2016 yılında, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO), İran’a ait 11 Qanat’ı Dünya Mirası listesine alarak bu yerel teknolojinin küresel önemini tescillemiştir.
UNESCO Tarafından Tescillenen Qanat’lar:
Kasabe Gonabad (Horasan Rezevi),
Belde Ferdows (Horasan Jonubi),
Zarch Hasanabad ve Mirza Nasrollah Su Değirmeni (Yezd),
Jopar (Kirman),
Akbarabad ve Ghasemabad, Borouat Bam (Kirman),
Moon (Ardestan),
Vezvan ve Mezdabad (İsfahan),
Ebrahimabad (Arak, Merkezi)
Bu Qanat’lar; Horasan Rezevi, Horasan Jonubi, Yezd, Kirman, Merkezi ve İsfahan eyaletlerinde yer almaktadır.
Gonabad Kasabe Qanatı: İran’ın ve Dünyanın En Derin Qanat’ı
Horasan Rezevi eyaletinde bulunan Kasabe Qanatı, İran’ın ve dünyanın en derin Qanat’ı olup, 2500 yıldan fazla bir geçmişe sahiptir. Ahamenişler döneminde inşa edilmiş olan bu Qanat’ın ana kuyu derinliği 350 metreden fazladır. Yaklaşık 33 kilometrelik bir uzunluğa sahip olan Qanat, günümüzde hâlâ çevre bölgelere su sağlamaya devam etmektedir. Bu eser, 2016 yılında UNESCO Dünya Mirası olarak tescillenmiştir.
Ganat’ların Kullanım Alanları
Geçmişte Qanat’lar; içme suyu temini, tarım arazilerinin sulanması ve hatta evlerin ve kamu yapılarının soğutulmasında önemli bir rol oynamıştır. Yezd (İran’ın güneyi), Kirman (güneydoğu İran) ve Kaşan (merkez İran) gibi şehirlerde şehir planlaması, Qanat sularının evlerde, hamamlarda, su depolarında ve bahçelerde kullanımı üzerine kuruluydu. Bu sürdürülebilir ve düşük maliyetli sistem, kurak ve çöl bölgelerinde yaşamı mümkün kılmış ve ekonomik ve toplumsal kalkınmaya büyük katkı sağlamıştır. Qanat’lar yalnızca mühendislik harikası değil, aynı zamanda İran kültürel kimliğinin ayrılmaz bir parçasıdır.
