Bugünkü sohbetimizde kuru yeşimlerden hurmanın piyasasını ele almak istiyoruz.

Hurma, İran’ın petrol dışı ürünleri arasında ihraç ettiği ve yüksek besin değeri olan ürünlerden biridir. İran’da 400 çeşit hurma üretildiği ve en çok İran’ın güneyinde yer alan sıcak yörelere ait olduğu ifade edilir.

Hurma, cennet meyvelerinden bir meyvedir ve semavi kitaplarda çok kez bu değerli besin maddesinden söz edilmiştir. Bunun sebebi, hurmada yatan sayısız fayda olabilir. gerçi hurma ağacının yeryüzünde ortaya çıkışı ikinci jeolojik evreye denk geliyor, ancak bazı arkeologlar insanlar hurmanın değerini milattan beş bin yıl önce anladığını belirtiyor. Asuriler ve Babilliler dönemlerinden geriye kalan kitabeler ve yine Mısır, Suriye, Libya ve Filistin milletlerine ait tarihi belgeler, o dönemlerde hurma ekimi ve ticareti belli kurallara tabi olduğunu gösteriyor.

Hurma ağacı sıcak yörelere özel bir ağaç ve hurmagiller familyasına aittir. Bu ağacın ilk yetiştiği bölge bilinmiyor. Bazıları hurma ağacı ilk kez Asya kıtasının Güney yörelerinde ve Mezopotamya bölgesinde ortaya çıktığını belirtirken, bazıları da Kuzey Afrika bölgesini bu değerli ağacın ilk yetiştiği yöre olarak açıklıyor. Hurma ağacının dirençli yapısı ve fizyolojisi ve tuzlu arazilere, sıcaklığa ve ortamın kuraklığına karşı direnmesi, bu değerli ağacın uygun olmayan iklim şartlarında ve sıcak ve verimsiz topraklarda yetişmesine imkan sağlıyor. Bu arada bu tür bölgelerde hurma bahçelerinin şekillenmesi ve 10 ila 20 metre yüksekliğe kadar gelişen bu ağaçlar, bazı insanların bu bahçelerin çevresine yerleşmelerine vesile olduğu anlaşılıyor.

Hurma meyvesi genellikle kötü beslenme şartları ile karşı karşıya bulunan dünyanın mahrum bölgelerinde yaşayan insanların en temel gıda maddesidir. Yine bu meyveden sel, deprem, kuraklık ve savaş gibi kriz ve afet dönemlerinin besin maddesi şeklinde söz ediliyor.

Öte yandan hurmanın sayısız faydaları yüzünden bu meyve tarım alanında stratejik bir ürün olarak biliniyor. Uzmanlar günde bir adet hurma bir bardak deve sütü ile birlikte tüketildiği takdirde insanın bir günlük besin ihtiyacını karşılayabileceğini belirtiyor.

Hurma meyvesinin önemli bir bölümünü şeker oluşturuyor. Her 450 gram hurma bin kilo kalori enerji üretiyor. Şekerden başka su, çeşitli mineraller, protein, yağ, vitaminler ve lif, hurmanın diğer bileşenlerini oluşturuyor. Hatta hurmanın çekirdeği protein, yağ, kalsiyum ve lif içeriyor. Çölde yaşayan insanlar hurma çekirdeğinden ekmek yapıyor ve bazen bu çekirdeklerden oldukça hoş olan bir nevi içecek hazırlıyor.

Hurmada yer alan maddelerin ve minerallerin her biri insan sağlığında önemli rol ifa ediyor. Hurma yüksek besin değeri yüzünden  vejetaryenlerin gözde besin maddesidir. Vejetaryenler hurmayı gençlik iksiri, enerji kaynağı, deriyi gençleştiren, cisim ve ruh sağlığına vesile olan meyve olarak bilir. Bu meyve yüksek manyazyum ve renkli maddeleri yüzünden güçlü bir kanser karşıtı anti oksidan sayılır ve ayrıca adaleleri güçlendirerek insanın genel gücünü takviye eder. Hurma kalp ve damar sorunlarının hafiflemesinde de etikili olup kan yapımında da önemli rol ifa eder, ayrıca hafızayı takviye etmekle faydalıdır. Hurma içindeki B vitamini yüzünden insanda huzur duygusu yaratır ve sinir sistemini rahatladır, ayrıca depresyon karşıtı bir maddedir. Hurma ayrıca görme ve duyma hisleri, bel ağrısı, mafsallarda rahatsızlık, göğüs hastalıkları ve akciğer hastalıklarına faydalır. Gerçi bu değerli besin maddesini dengeli tüketmek şarttır.

Aslında hurmanın faydaları ve tüketim alanı sadece sağlıklı bir beslenme ile sınırlı değildir. Hurmadan sanayi alanında da yararlanmak mümkün. Hurmanın çekirdeğinin yağından gemi inşaat sektöründe önemli oranda faydalanılır. Hurmanın atıklarından etanol adından doğal bir yakıt üretilir. Hatta hurma ağacının yaprakları ve dalları zevk sahibi sanatçılar tarafından sepet ve hasır yapımında kullanılır ve evlerde süs eşyası olarak kullanılır. Bu yüzden hurma ağacı, gövdesinden yaprakları ve meyvesi ve çekirdeğine kadar her şeyi kullanılan ve faydalı olan bir ağaçtır.

İran dünyada hurma yetiştirilen en önemli bölgelerden biridir. hurma İran’ın tarım ekonomisinin önemli ürünlerinden biri sayılır. İran’da 200 bin hektarlık bir alan hurma ağacına ayrılmıştır. FAO’nun verilerine göre İran 2013 yılında hurma üretimi bakımından dünyada dördüncü sırada yer aldı.

Dünyada 3 bin çeşit hurma üretildiği belirtilirken, bu sayıdan 400 kadarı İran’da üretilmekte ve her birinin tadı, rengi ve büyüklüğü bir birinden farklıdır ve yumuşak, yarı kuru ve kuru olmak üzere üç kategoriye ayrılır.

İran’da üretilen çeşitli hurmaların arasında Mozafati, Sayer, Şahani, Kebkab, Barhi, Zahedi, Piarom ve Rabbi, ticari ölçekte üretilen ve hurma ekimi için tahsis edilen alanların büyük bir bölümünü kapsayan çeşitlerdir.

Mozafati adıyla anılan hurma, oldukça lezzetti bir hurma çeşididir ve İran’ın Kirman eyaletinin Bem kenti başta olmak üzere bazı yörelerinde yetiştirilir ve yumuşak hurma çeşitlerinden sayılır. Sayer veya diğer adıyla Estemeran hurması, dünyanın tek baz özelliği olan hurma çeşidi olarak en çok Huzistan eyaletinde üretilir ve yarı kuru olduğundan diğer hurma çeşitlerine nazaran daha uzun süre saklanabilir. Şahani hurması ise çok tatlı ve rengi de güzel hurma çeşitlerinden biridir ve en çok Fars eyaletinin Cehrum ilçesinin hurma bahçelerinde yetiştirilir ve ekim alanı bakımından İran’da ikinci sırada yer almaktadır. İran’ın en iktisadi hurması yani Kebkab hurmasından başka en pahalı hurma ise Piarom hurmasıdır ve sadece Hürmüzgan eyaletinde kısıtlı ölçekte yetiştirilir. Bu hurma çikolatalı hurma olarak da bilinir ve ince kabuğu ile çok hızlı bir şekilde sindirilebilir. Piarom hurması genellikle dağların eteğinde yetiştirilir ve meyvesi yurt dışında büyük taraftar kitlesi vardır. Bundan başka İran’da Mordaseng adında sarı renkli ve çok kaliteli bir hurma çeşidi de yetiştirilir, fakat bu hurmayı yemek için Kirman eyaletine gitmek gerekir, çünkü bu hurma satış amaçlı üretilmiyor ve bir tek yetiştiği bölgede tüketiliyor.

Eğer hurmanın hasat mevsimi olan sıcak aylarda İran’ın güneyi ve doğusunda yer alan Huzistan, Hürmüzgan, Fars, Buşehr, Kirman ve Sistan ve Bulucistan eyaletlerine seyahat edecek olursanız, sıkı ve sağlam iplerle yüksek hurma ağaçlarına tırmanan ve salkım şeklindeki meyvelerini toplamak isteyen maharetli işçileri görebilirsiniz. Her salkım hurmanın ağırlığı ise 6 ila 12 kg arasında değişir.

İran dünyada en önemli hurma ihracatçılarından biridir. Dünyada ihraç edilen hurmanın dörtte biri İran’a aittir. İran hurmaları dünyanın beş kıtasına ihraç edilir ve Pakistan, Afganistan ve Türkiye gibi komşu ülkelerden Kanada, Avustralya ve Yeni Zelanda gibi uzak ülkelere kadar dünyanın dört bir yanında İran hurmalarına rastlayabilirsiniz.

Bazı ülkeler ithal ettikleri İran hurmalarını güzel ambalaj yaparak kendi adına başka piyasalara sürmektedir. Bu durumu önlemek için son yıllarda İran tarım sektöründe bu alanında faaliyet yürütenler yavaş yavaş yeni ambalaj sistemlerine yönelmeye başlamıştır.

Günümüzde hurma meyvesi işlenerek reçel, komposto, sos, un, bal, sıvı şeker gibi çeşitli ürünler elde edilmektedir. Bu arada İranlı uzmanlar hurmayı hiç bir katkı madde eklemeden konserve haline getirmeyi başarmıştır. Bu yöntemin önemli bir faydası hurmada var olan polifenol maddesini cezbetmektir. Bu maddenin anti oksidan özelliği vardır ve kanser karşıtıdır. Bu madde hurma liflerinde bulunduğu için hurma tüketildikten sonra insan vücudundan atılır, fakat İranlı bilim adamlarının geliştirdiği yeni yöntemle polifenol insan vücudunda kalır. Yine hurmayı konserve haline getirmek üreticilere ihracat için daha fazla zaman kazandırdığı da belirtilmelidir.