Pars Today

Bugünkü bölümde Tebriz kentinin iki önemli tarihi eserini ele almak istiyoruz.

Tebriz kenti uzun tarihiyle ve farklı devirlerde yedi kez başkentlik yapmış bir şehir olarak, birçok tarihi esere de sahiptir. Tebriz birçok yıkıcı deprem görmesine rağmen yine de birçok tarihi esere ve yadigâra ev sahipliği yapmaktadır. Tebriz'deki tarihi evler bu tarihi eserlerdendir. Uzmanların görüşlerine göre Tebriz'deki tarihi evlerin sayısı 500'ü aşmaktadır.

Hayderzade, Kuzekonani, Genceî, Gerusî, Selmasî, Moctehedî, Sehhatî, Settar Han, Ali Mösyö ve Harirî gibi tarihi evler Tebriz'de bulunan yüzlerce tarihi evin sadece bir kaçıdır. Bu tarihi evler günümüzde kamu yerleri haline gelerek turistlerin ve gezginlerin ziyaret edebileceği mekânlara dönüştürülmüştür.

Tebriz'in manevi ve tarihi zenginliği sayılan bu tarihi evler, bugünkü ve gelecek kuşakları eski kuşaklara bağlamakla beraber,  bu metropolün kadim tarihinin zenginliğini ulusal ve uluslararası arenada tanıtmaktadır. Emir Nızam Gerusi binası Tebriz'de bulunan bir başka tarihi değere sahip binadır. Günümüzde Kaçar dönemi müzesi olarak kullanılmakta olan bu tarihi binayı, gelin daha yakınan tanıyalım.

Kaçar dönemi Müzesi olarak kullanılmakta olan Nasırıddin Şah Kaçar dönemi siyaset adamlarından olan Emir Nızam Gerusi'nin evi, avlusu büyük ve çiçekli güzel bir binadır. Bu evin farklı bölümlerini dolaştığınızda İran çağdaş tarihinin bir kesiti olan Kaçar dönemi tarihini ve kültürünü anlayabilirsiniz.  

Emir Nızam Gerusi'nin evi Şemsi 1370 yılında İran Kültürel Miras, El Sanatları ve Turizm Organizasyonu tarafından satın alındı ve 1749 numarayla İran Milli Eserleri Listesine alındı. Eski ve geleneksel mimari özelliklerinin  korunması suretiyle restorasyon ve yeniden yapılanma işlemlerinin bitmesinden sonra bu bina Kaçar dönemi müzesi olarak resmi bir şekilde hizmete verdi.

Bu müze Tebriz'in kadim mahallelerinden sayılan Şeşgelan mahallesinde yer alıyor. Kaçar döneminde bu mahallede birçok ev ve bina inşa edilmiştir. İşte Emir Nızam Gerusi evi de hala görkemini ve asaletini koruyan  bu tarihi evlerden birisidir.

Bu binanın Kaçar dönemi müzesi olarak seçilmesinin asıl nedeni Tebriz'in Kaçar döneminde darüssaltanat olarak görev yapmasıydı. Kaçar döneminin başlangıcında, Abbas Mirza sadrazamlığı zamanında bu şehir veliahtların şehri olarak biliniyordu. İşte bu dönemden sonra Kaçar veliahtları bu şehirde kalıyordu. Saltanata geldiklerinde ise başkent Tahran'a gidiyorlardı. Ayrıca İran-Rus savaşları sırasında da Tebriz şehri kumanda merkezi olarak kullanılıyordu.

Emir Nızam Gerusi tarihi evinin taban alanı bin 500 metre karedir. Bu bina iki katlı bir bina olup oturum alanı 3 bin metre karedir.

Bina iç ve dış olmak üzere iki avluya sahiptir. Bu avlulardaki bahçeler ve havuzlar ise bu binanın güzelliğini artırmıştır. Güzel sütün başlığına sahip 16 sütun ise eyvanı ayakta tutmaktadır. Binanın ikinci katında eskide Tanebî olarak adlandırılan iki büyük oturma odası mevcuttur. Bu oturma odaları her iki taraftan da 16 sütun aracılığıyla asli eyvana bağlanıyor.

Üst katta rengârenk camlarına sahip kanatlı pencereler, kuzey ve güney cephelerindeki ustukalar, ayna işlemeri ve ayrıca iç salonların ustukaları bu binanın güzelliğini kat kat artırmıştır. Bu binanın en güzel bölümlerinden sayılan bodrum katında, geniş bir havuz yer almaktadır. Bu kat, koridorlar vasıtasıyla avluya ve yandaki odalara bağlanıyor. Bu katın doğu kısmında dört oda ve batı kısmında da yedi oda yapılmıştır. Havuz ise taştan yapılmış sütunlarla ve tuğladan yapılmış arklarla süslenmiştir.

Buranın doğal serinliği ve huzur verici ortamı yılın sıcak mevsimlerinde birçok turisti ve gezgini hayran bırakıyor.

Bu binanın yapısal güzelliklerinin yanı sıra, Kaçar dönemine ait birçok sanatsal ve el sanatı eserleri de göze çarpmaktadır. Bu eserler ayrı ayrı salonlarda sergileniyor.

Bu binanın birinci katında, madeni para salonu, dokunmuş eserler salonu, porselen salonu, ayna ve züccaciye salonu, metaller salonu, musiki salonu ve hâtem salonu bulunmaktadır. Bodrum katında bulunan salonlar ise, taş salonu, silah salonu, rical ve fermanlar salonu, kentsel mimari salonu, kilit salonu ve fener salonudur.

Kaçar dönemi müzesinde bulunan en önemli sereler arasında Abbas Mirza Veliaht, Emir Kebir, Mirza İsa Gaemmakam Farahani, Mirza Ebulkasım Gaemmakam Farahani, Emir Nızam Zengene ve Emir Nızam Gerusi gibi Kaçar döneminin önemli devlet adamlarının heykellerine değinebiliriz.

Bu tarihi binada bulunan resimler ve fotoğraflar da her sanatseveri hayran bırakır. Bu müzede sergilenen fotoğraflar Nasırıddin Şah döneminde İran'a gelen ilkel fotoğraf makineleriyle çektirilmiştir. Bu tarihi binada bulunan hâtem işlemeleri, kaligrafi eserleri, tarihi el yazmaları, elbiseler ve o dönemin hayatında var olan kimi eşyalar, antropolojik ve sosyal bakımdan önem arz etmektedir.

Bu binaya girdiğinizde, mimari güzelliğine hayran olmamanız mümkün değil. Bu binada attığınız her adımla, güzellik ve yaratıcılığın örneğini, Kaçar dönemine ait tarihi eserlerde görebilirsiniz. Buradaki estetiği ve sanatsal güzelliği anlamak için sanatkâr olmanıza ihtiyaç yoktur.

Tebriz şehrinde bulunan bir başka tarihi ev ise Şerbetoğlu veya Kompani tarihi evidir. Bu evin tarihi de Kaçar dönemine uzanmaktadır. Bu bina Sııkatulislam caddesinde ve Tebriz'in kadim mahallelerinden sayılan Sorhab mahallesinde yer almaktadır. Kaçar döneminin mimari özellikleri bu evin her tuğlasında kendini göstermektedir. Bu bina Tebriz'in önemli turistik cazibelerinden sayılmaktadır.

Şerbetoğlu tarihi evinin alanı 1500 metre karedir. Bu binanın taban alanı ise 1300 metre karedir. Bu bina üç katlı olup kuzey ve güney avluları olmak üzere iki avluya sahiptir. Eve kuzey kapıdan girmek için bir koridordan geçmeniz lazım. Bu koridordan ayrıca birinci kata çıkmak imkânına da sahipsiniz. Güney avlunun girişinde de tuğla ile işlenmiş bir koridor mevcuttur. Bu koridor eskilerde üstü kapalı olmasına rağmen günümüzde üstü açıktır.

Binanın zemin katında ve birinci katında, Tanebi adıyla tanınan oturma odaları ve iç içe odalar vardır. Birinci katın ortasında asli salon yer almaktadır. Zemin kat ve birinci kat merkezi bir merdiven aracılığıyla birbirine bağlanmaktadır. Bodrumun girişi ise binanın kuzey kısmındadır. Bodrumun giriş kısmı iki merdiven koridorundan oluşmakradır. Bu kısmın tavanı ark şeklinde yapılmıştır. Bu kısımda birçok içe içe yapılmış koridor da mevcuttur. Bu binanın kuzey cephesi tuğladan yapılmış. Güney cephesi ise ahşap sütunların yanı sıra birçok usturayla süslenmiştir. Pehlevi döneminin başlarında bu binanın kuzey kısmındaki iki katta da yeni odalar eklenmiştir.          Bu tarihi binanın ilk sahibi, Nayeb Haşim Han oğlu Hac Mecid Şerbetoğlu'dur. Hicri Şemsi 1285'te bu binada yaşayan Hac Mecid Şerbetoğlu, Tebriz'in en önemli halı tacirlerinden ve hac kervancı başıydı. Söylenenlere göre Tasua ve Aşura günlerinde düzenlenen matem merasimlerinde, matem tutanlar bu binanın kuzey kapısından girip zincirle göğüslerine ve arkalarına vurarak ve elle göğüs ve başlarına vurmak suretiyle binanın avlusunda Aşura olaylarının yasını tutarlarmış. Binanın avlusunda ise matem tutanlar en iyi şekilde ağırlanıyorlarmış. Bunlara esasen bu bina İmam Hüseyn as.'ın başından geçtikleri ve Kerbela vakasının yasını tutanların toplanma noktası olmuştur.

1369 yılında ise Tebriz belediyesi bu binayı satın alarak onarmış ve Şerbetoğlu tarihi evini kültürel miras olarak resmen tanıtmış ve bu evi kültürel merkez olarak hizmete sunmuştur. Bu ev günümüzde İranoloji vakfının Doğu Azerbaycan şubesi olarak hizmet vermektedir. Bu bina Şemsi 6 Esfend 1379 yılında be 3222 numarayla İran milli eserleri listesinde kaydedilmiştir. Kompani adıyla da tanınan bu evin güney kısmında tuğla ve ustukadan yapılmış güzel bir giriş kapısı mevcuttur.  Kompani evinin giriş kapısının hemen önünde, insanların dinlenmesi için iki taş bank yapılmıştır.

Şerbetoğlu evinin giriş kısmından hemen sonra önümüze çıkan üstü kapalı ve uzun bir koridor, dışarıdan gelenlere her türlü stresten ve kaygıdan arındırılmalarına fırsat hazırlıyor.  

Bu koridordan sonra ise daha kısa bir koridora giriyorsunuz. İşte bu koridordan sonra avluya varacaksınız. Eskilerden bu binada ayrıca atların bakımının yapılması için bir korunak da vardı. Bu kısım günümüzde restore edilip binanın iç bölümlerine katılmıştır. Diğer avluda ise iki büyük bahçe ve fıskiye de mevcuttur. Bu doğal güzellikleri yansıtan bahçeler insanın ruhunu temizleyip zinde kalmasını sağlıyor