Hemedan kentinin el sanatları İran’ın bu yöresinin tarihi eserleri ve doğasının yanında İran genelinde sahip olduğu ünden başka uluslararası arenada da büyük üne sahiptir.

 Hemedan eyaleti İran diyarının çanak ve münebbet sanatlarının diyarıdır. Dünyaca ünlü çanak eserleri ile Lalcin kenti ve münebbet sanat ile ünlü Melayer kenti Hemedan eyaletindedir.

Buna göre bugünkü sohbetimizde ve bir sonraki bölümde Hemedan yöresinin en önemli el sanatları ile tanışmak istiyoruz.

Hemedan eyaleti tarihi ve kültürel mazisi itibarı ile İran’ın en önemli el sanatları zanaatkarları ve sanatçılarının toplandığı bir merkezdir. Hali hazırda Hemedan eyaletinde 150 kadar el sanatları sanatçıları faaliyet yürütmektedir. Söz konusu el sanatlarına çanak ve seramik, ahşap, deri, çeşitli döşeme ürünleri, örtüler, pabuç ve taş oyma sanatı gibi sanatları örnek vermek mümkün.

Yine son verilere göre Hemedan eyaletinde 22 bin 401 irili ufaklı atölyede yaklaşık 50 bin kişi el sanatları alanında faaliyet yürütüyor.

Hemedan eyaletinde el sanatlarından 21’i milli düzeyde kayda alınmış bulunuyor. Hemedan eyaletinin zevk sahibi sanatçıları İslamî kültür ve irşad bakanlığı tarafından fahri doktora derecesi ve 1. sanat nişanı ile onurlandırıldığı ve UNESCO’dan ürettikleri ürünlerin asaletini gösteren uluslararası nişan ve milli düzeyde de 73 nişan aldıkları ifade ediliyor.

Ahşaptan yararlanarak çeşitli el sanatları eserlerinin üretilmesi ta eski zamanlardan beri Hemedan eyaletinde ve özellikle Hemedan, Melayer, Tuyserkan ve Serkan gibi kentsel yörelerinde yaygın olan bir faaliyettir. Ahşap el sanatları ustaları muarrak, münebbet, tornacılık ve ahşap oymacılığı gibi el sanatları dallarında faaliyet yürütüyor. Eyalette en çok münebbet ve tornacılık dalına çalışılıyor.

Melayer kentinde el sanatları ustalarının çoğu mobilye ve münebbet dalında faaliyet yürütüyor, öyle ki bu kentte ve çevre köylerinde 4500’ü aşkın irili ufaklı münebbet atölyesi bulunuyor. Bu atölyelerde 10 bir işçi doğrudan ve 25 bin kişi de dolaylı olarak çalışıyor. Bu kentte ün kazandıran zanaatkarlar ve sanatçılar aralıksız emekleri  ve değerli sanatları ile Melayer’de münebbet sanatının milli sanat ilan edilmesine vesile oldu. Verilere göre İran’da münebbet işleme mobilyaların yüzde 63 kadarı bu kentte üretiliyor.

Yörede araçla ulaşım yollarının yetersizliği, yöre halkının tarım ve besicilik temelinde geçimini sağlaması ve ilkbahar, yaz ve sonbaharda fazla hareket etmeleri, hafif, rahat, sağlam, serin ve aynı zamanda ucuz bir ayakkabıyı gerektiriyor. Bu özellikleri bir arada taşıyan tek pabuç, İran’da Give adı verilen bir nevi şosondur. Give ya da şoson üstü pamuk iplikten dokutan kumaştan ve altı da deriden ve düz tabandır. Aslında bu şosonların en önemli özelliği, altı ve üstü ayağı serin tutmasıdır. Buna göre altı veya üstü plastik gibi maddelerden yapılan şosonların hiç bir değeri olmaz ve asaletini kaybettiği gibi sağlıklı da değildir.

Bundan yaklaşık 80 yıl öncesine kadar şoson sadece kişisel kullanım amacıyla Hemedan eyaletinin çoğu yöresinde ve ilkel bir şekilde yapılırdı. Ancak hali hazırda bu sanat Hemedan eyaleti genelinde sadece dört köyde ve bir el sanatı ürünü olarak üretiliyor ve bu köylerde yaşayan halkın esas meslekleri sayılıyor. Dehfol, Kefraş, Fehrumend ve Artiman, Hemedan eyaletinin en önemli şoson üreten merkezleridir. Dehfol köyünde tarım ve besicilikten sonra şoson üretimi köy halkının üçüncü geçim kaynağı sayılıyor, öyle ki köyün hemen hemen tüm kadınları ve kızları şoson üretiminde faaliyet yürütüyor.

Hemedan eyaletinde bir başka önemli el sanatı, taştan güzel eserler yapan taş yontma sanatıdır. Bu dalda çalışan ustalar, taşçıların sanatının yanında eyalet genelinde bu el sanatı dalını iyice geliştirdikleri anlaşılıyor. Gerçi taşçıların işi biraz ilkel sayılıyor, ama taş yontma ustaları taş üzerinde münebbet ve kalemzen sanatları gibi çok ince ve Zarif eserler yaratıyorlar. Bu sanatçıların ürünleri camilerde, ünlü insanların mezarlarında ve ünlü binalarda süs olarak kullanılıyor. Taş oyma sanatçıları ta eski çağlardan bu yana bu sanatı yaşatmıştır, nitekim günümüzde İran’ın ünlü Tahti Cemşid tarihi alanında yer alan Hahameneşilerin saraylarının duvarlarında ve benzeri tarihi eserlerde muhteşem eserlere imza attıkları anlaşılıyor.

Tüm bu sanat dallarının yanında Hemedan eyaleti uygun iklimi sayesinde besicilikte de derin mazisi olan bir eyalettir ki bu da bu yörede deri sektörünü geliştirdiği anlaşılıyor. Hemedan yöresinde dericiliğin mazisi ise üç bin yıl öncesine dayanır.

Eski zamanlarda Hemedan yöresi deri ve dericilik alanında İran diyarının öncü yörelerinden biriydi, öyle ki Debbağhane adı ile ün yapmıştı. O dönemlerde Hemedan’da çok sayıda deri atölyesi faaliyet yürütüyordu, gerçi günümüzde bu atölyelerden ve işletmelerden çok az sayıda geride kalmıştır.

Eski çağlarda Hemedan derisi çok ünlüyde ve başka yörelere ve ülkelere ihraç ediliyordu. Ayakkabı, çanta, deri mont, palto vesaire, deri ustaları tarafından üretilen el sanatları örnekleridir.

Yine İran’da ilk deri fabrikasının Hemedan kentinde inşa edildiği ve deri ürünleri Hemedan yöresinin en önemli hediyelik eşyalarından biri olduğu da belirtilmelidir.

İran’ın bir çok yöresinde halı dokuma sanatı yaygın bir sanattır. Hemedan kenti de tarım ve besiciliğin yaygın olması ve kaliteli iplik ve yün üretimi dolaysıyla halıcılık sanatında öncü kentlerinden biridir. Hemedan kentinin halı ustaları da diğer kentlerin halı ustaları gibi halı dokumacılığında kendilerine özel tarzları vardır. Bu bağlamda işaret edilebilecek özelliklerden biri elde doğal maddelerle boyunmış yünlerin kullanılması ve ayrıca halılarda geometrik ve kırık motiflerin işlenmesidir.

Günümüzde de geçmiş yıllarda olduğu gibi Hemedan yöresinde halıların dokunmasında kullanılan ipliklerin boyunmasında bitkilerden elde edilen doğal maddelerin kullanılmasıdır. Bu maddeler ipliklerin renkleri daha doğal ve eskidikçe daha güzel görünmelerine sebebiyet veriyor.

Hemedan halıları çeşitli adlarla ünlüdür. Bu halılara Penc çarek ve Ruzer’i halılarını örnek vermek mümkün.

Günümüzde halıdan başka Hemedan yöresinde çeşitli kumaşlar ve döşemeler ve örtüler de üretiliyor. Bu ürünlere çeşitli kilimleri, masa örtüleri, yatak örtüleri, başörtüleri, yerel kıyafetler, çarşaflar vesaire ürünleri örnek vermek mümkün.  Bu ürünler Hemedan eyaletinin hem kentsel ve hem kırsal alanlarında üretiliyor. Bu ürünlerin üretiminde basit dokumacılık makineleri ve yünden ve pamuktan yapılan iplikler kullanılıyor.

Kilim dokumacılığı eskiden Hemedan eyaletinin çoğu köyünde yaygın olan bir sanattı. Günümüzde de halen bazı köylerde bulunan atölyelerde ve evlerde bu sanat halk arasında yaygın olduğu anlaşılıyor.

Aslında kilim dokumacılığı en çok göçebe aşiretlerin arasında kadınların el sanatlarından biridir. Hemedan yöresi de bu konudan müstesna değildir.

Öte yandan her yörede dokunan kilimlerin kendilerine özel desenleri ve motifleri vardır ve bu desenlerden ve motiflerden eyaletin hangi yöresine ait olduğu anlaşılabilir. Kilim, Hemedan eyaletinin ihraç ettiği el sanatları arasında önemli ürünlerden biridir.

Sepet dokumacılığı da kısa mazisine rağmen Hemedan yöresinde bilinen bir el sanatıdır. Hemedan eyaletinin bazı yörelerinde ekilen sazların dalları sepet dokumacılığı için oldukça kalitelidir. Bu el sanatı, Hemedan yöresinden başka İran’ın diğer kentlerinde de yapılan bir el sanatıdır, fakat bunun için gerekli olan saz dalları Hemedan yöeresinden getirilir.

Sepet dokuma ustalarının ürünleri sepetten başka mobilya, masa ve koltuk şeklindedir.

Hemedan yöresinin bir başka el sanatı ise altın işleme sanatıdır. Çeşitli adlarla anılan bu el sanatı çelik, gümüş ve cam üzerinde altın işleme şeklinde yapılır. Altın işleme ustaları sanatlarını ince altın levhaların ve yaprakların üzerinde sergiler ve ardından bu levhalar veya yapraklar ilgili şeyin üzerine yerleştirilir.