Bu bölümde İran'ın Kiş, Çabahar, Ervend ve Kışm serbest ticaret bölgelerindeki dış yatırım fırsatlarını ele alacağız.

Geçen bölümlerde İran'ın maden ve metal sanayii, konuk ve şehircilik, petrol, doğalgaz, petrokimya, çevre dostu enerji, tarımcılık, transit ve taşımacılık ayrıca turizm alanındaki kapasitelerini kısa bir şekilde ele aldık. Şimdi ise İran'ın Güney bölgelerindeki serbest ticaret bölgelerinin durumunu incelemek istiyoruz. 

İran'ın Güney bölgesinde Fars Körfezi'nde bulunan Kiş adası İran ve komşu ülkeleri ile bir köprü misali iletişim aracı sayılmaktadır. Tarih boyunca bu adanın Hindistan ve diğer Mezopotamya ülkeleri ile ticari ilişkiler alanında etkin olduğuna şahitlik etmişiz. 

Kiş adası 2006 yılından günümüze kadar İran'ın gümrük vergilerinden muaf bölgesi sayılıyor. Tabii bu adanın resmen İran'ın serbest ticaret bölgeleri kanununa eklenmesi 1993 yılında gerçekleşti. 

Kişi serbest sanayi ve ticaret serbest bölgesinde görülen sanayiler arasında elektrik ve elektronik sanayileri, giyim kuşam, gıda ve ilaç, kimyasal maddeler, selüloz, ametal sanayisi ve otomotiv sanayisine değinebiliriz. 

Eski zamanlardan beri Kiş adasının en önemli ticari ürünlerinden biri de inci idi. Bu adanın büyüklüğü ayrıca iletişim ve ulaşım alanındaki müstesna konumu yabancı yatırımlar için mükemmel bir fırsat yaratmıştır. Kiş adasının ticari ve endüstriyel boyutlarının yanı sıra bu adanın bir turistik kutup olduğuna da değinmemiz gerekiyor. Kiş adası Mercan Sahil Parkı, iskelesi ve de Alış Veriş Merkezleri ile uygun bir turistik adadır. 

Kiş Serbest Bölgesi Örgütü Genel Müdürü Dr. Muzafferi bu serbest bölgenin faaliyetlerinin artması ile ilgili şöyle diyor: " Kiş Serbest Bölge Örgütü, yazlık Nevruz etkinliklerini, Kiş Denizcilik Takvimini düzenleyip bu adanın Maşe Camisini Kur'ani kitaplar müzesine dönüştürüp tarihi binaları uygun hale getirmek sureti ile turizm için zemin hazırlamak istiyor. "

İran'ın Güney bölgesinde Pakistan sınırına yakın Umman Denizi kıyılarında Çabahar limanı yer almaktadır. Çabahar serbest bölgesi ise 14 hektarlık bir alanda yer almaktadır. Bu alanın yaklaşık 10 hektarı endüstriyel faaliyetlere ve yaklaşık 4 hektarı da ticaret, turizm, tarımcılık, rekreasyon, hizmet ve ekonomiye ayrılmıştır. Çabahar'da 14 balıkçılık iskelesi ve 2230 adet balıkçı teknesi ve kayığı vardır. Bu liman 300 kilometre kadar deniz kıyısına sahiptir. 

İran Çabahar limanı ilk olarak Umman Denizine sonra da dünyanın en önemli deniz geçitlerinden Hint Okyanusuna bağlanıyor. Çabahar limanı İran'ın Umman Denizini ve Fars Körfezi çevre ülkelerinin diğer ülkelerini dünyanın irili ufaklı limanlarına bağlıyor. 

Çabahar limanı stratejik konumu yüzünden Orta Asya'nın kara ile çevrilmiş Türkmenistan, Özbekistan, Tacikistan, Kırgızistan, Kazakistan ayrıca Afganistan gibi ülkelerin açık suları ve uluslararası denizlere açılan kapıdır. Çabahar'ın Kuzey-Güney koridoru ayrıca Doğu-Batı koridoru aracılığı ile dünya ticaretine açılması Afganistan ve Orta Asya ülkeleri için en uygun transit yolu sayılır. İran'da Çabahar-Meşhet otobanının inşası ise ülkenin Doğusunda Kuzey-Güney koridorunu tamamlayarak Orta Asya'yı Umman Denizine ve açık sulara bağlayacaktır. 

Çabahar'ın kapasitelerinden biri de çeşitli balık ve karides türlerine ev sahipliği yapmasıdır. Bu yüzden Çabahar'da balık ve karides avlama pek uygun bir durumdadır. Çabahar'ın balık avlama kapasitesi 170 binden fazladır. Bu kapasite 300 bin tona kadar arttırılabilir. Ayrıca Çabahar'ın yıllık karides avı kapasitesi de 3 bin ton kadardır. Çabahar'da 21 hektarlık karides yetiştirme tarlaları ve su havuzları da vardır. Bu alanlarda 1512 kişi için çalışma fırsatı yaratılmıştır. Bunların yanı sıra Çabahar bölgesinde yıllık olarak 80 bin ton kadar  Muz, ağaç kavunu ve sapodilla meyvesi gibi tropikal meyveler üretme kapasitesi de mevcuttur. 

Bunlara ilaveten Çabahar bölgesi doğal ve jeo-turistik cazibeler, kültürel, tarihi ve insan yapımı eserler alanında da zengin bir bölgedir. Bu da bu bölgenin turistlerin farklı zevklerine uyduğunu gösteriyor. 

Kısa ağızlı timsah, Lipar Sulak Alanı, Çabahar Körfezi, Seyyid Gulam Resul türbesi, Portekizler kalesi adı ile de bilinen Tis tarihi kalesi, Tis tarihi köyü, sahilleri ve kürek sporu alanları, çamur fışkıran tepeleri, bo ağacı(bilgelik ağacı), rizofora ormanları, Tin tarihi kalesi, minyatür dağlar ve mars dağlar, Çabahar bölgesinin turistik cazibelerinden sayılır. 

Çabahar'ın su ve enerji terapi alanındaki kapasitesi de gözlerden kaçmaması gerekiyor. Halihazırda Asya düzeyinde su ve enerji terapi için gereken kaynakları üreten en büyük öncü şirket bu bölgede yapılmaktadır. 

Çabahar'ın bir diğer özelliği de tarımcılık alanındaki kapasiteleridir. Çabahar'da tarımcılığa uygun 50 bin hektar arazi vardır. Halihazırda sadece 29 bin hektar sulu ve kuru tarım arazisi tarım amaçlı kullanılmaktadır. Geri kalan arazi ise tarımsal kullanımın dışındadır. Çabahar ilaçsal bitkiler üretimi alanında da büyük bir kapasiteye sahiptir. Bu bölgede safran, kuş üzümü, ve diğer tarımsal ürünler üretilmektedir. 

Tarımsal kapasitelerinin yanı sıra Çabahar, endüstri alanında da eşsiz kapasitelere sahiptir. 

300 hektarlık alanda yapılan Mekran Çelik Fabrikası, yıllık 1 milyon 600 bin tonluk üretim kapasiteli sünger demir üretim birimi, günlük 40 bin varil üretim kapasiteli Petro China Şirketi tarafından inşa edilen Çabahar aşırı ağır petrol rafinerisi, 1200 hektarlık alanda yapılan Mekran Petrokimya Bölgesi ve İran'ın üçüncü araba üretim, otomotiv kutbunun bu bölgede kurulması, Çabahar'ın endüstriyel kapasitelerinden sayılır. 

Bu kapasitelerden yola çıkarak Çabahar Serbest Bölgesi kademeli olarak Asya, Afrika ve Avrupa'nın İslami ülkelerinin özellikle de Helal gıda alanındaki odak noktasına dönüşmektedir. 

Bu sohbetimizde sözünü edeceğimiz üçüncü serbest bölge ise Ervend Serbest Bölgesidir. Ervend Serbest Bölgesi Fars Körfezi'nin Kuzey Batı bölgesinde 172 kilometre karelik bir alanda Abadan, Hürremşehr ve Minuşehr'i kapsayacak şekilde kurulmuştur. Bu bölge Ervend-rud ve Karun nehirlerinin kesiştiği noktada Irak ve Kuveyt'e sınırı olacak şekilde yer almaktadır. 

Ervend-rud Serbest Bölgesi, karayolu taşımacılığı, demiryolu, hava ve deniz alanındaki transit kapasiteleri ile özel bir öneme sahiptir. Ervend Serbest bölgesinin özel coğrafi konumu ve bu bölgenin transit ve stratejik kanallardaki rolü, ticari yollar ve koridorlar anlamında bu bölgeyi belirgin bir noktaya dönüştürmüştür. Ervend serbest ticaret bölgesi Irak'ın en büyük ikinci eyaleti Basra vasıtası ile uluslararası sulara ve Akdeniz'e bağlanmaktadır. 

Ervend Serbest Bölgesi teşkilatı, İşletmeleri Geliştirme ve Yatırımcılar Müdürlüğü Başkanı Seyyid Ali Musevi bu bölgenin kapasiteleri hakkında şöyle diyor: "Ervend Serbest Bölgesi, endüstri, ticaret ve turizm alanındaki iç ve dış yatırımcılık için uygun bir altyapıya sahiptir. Hürremşehr ve Abadan endüstriyel parkları gibi iki aktif  park, yaklaşık 166 endüstriyel birimi barındırmaktadır. Karayolu, su, kanalizasyon, internet, telefon, elektrik gibi altyapı imkanları sağlanmıştır. Bunların yanı sıra gümrük, standardizasyon ve çevre için gereken yazılım altyapısı da yatırımcıların daha rahat faaliyet göstermeleri için hazır hale getirilmiştir. Bunlara ilaveten zanaatkarlara ve işletmecilere daha iyi hizmetler verilmesi ve altyapının tamamlanması için İran Endüstriyel Parklar Örgütü ile sözleşmeler imzalanmıştır. Yakın gelecekte bu örgüt de bu bölgede yatırım yapanlara hizmet vererek büyük bir yardımda bulunacaktır. "

Bugün tanıtmak istediğimiz son sanayi-ticaret bölgesi de Kışm adasıdır. Kışm Adası özel bir jeo-ekonomik ve jeo-stratejik öneme sahip olan bir bölgedir. Bu ada dünyanın en büyük enerji aktarımı güzergahı üzerinde eşsiz bir noktada yer alıp yıllık olarak 10 bin geminin geçiş yaptığı bir mekandadır. Buna ilaveten Kışm adası 2800 kilometre uzunluğu ile önemli uluslararası yollardan sayılan Kuzey-Güney Koridoru üzerinde yer almaktadır. 

Böylesine bir coğrafi konumu sayesinde yakıt ikmali, temel malların satışı, gemi tamiratı ve diğer alanlarda ciddi fırsatlar Kışm adasının kapısını çalmaktadır. Ayrıca yapılan tahminlere göre Kışm adası koridorundan her konteynerin geçiş masrafları, Kızıldeniz, Süveyş Kanalı ve Akdeniz'e göre yüzde 30 daha az olup zaman açısından da alternatif güzergahlara göre yüzde 50 tasarrufludur. 

Kışm serbest bölgesi dünyanın Doğu-Batı istikametindeki hava yolunun da en mükemmel noktasında yer almaktadır. Bu ise Kışm adasının havalimanının geliştirilmesi ve donatılması ayrıca yakıt ikmali tesisatının arttırılması, onarım salonlarının yapımı, dış uçuşlar terminalinin oluşturulması ve imkanlarının arttırılması ile Güney Batı Asya'nın önemli hava yolları ve transit odağına dönüşmesi fırsatı anlamına geliyor. Aslında bu alanda yatırım yapmak en kârlı yatırımlardan sayılabilir. 

Kışm Adasının önemli potansiyellerinden biri de büyük iskelelerin yapımı için  uygun derin sahil hatlarına sahip olmasıdır. Bu iskelelerde 100 bin ton ve üzeri kapasiteye sahip olan gemiler bile sahile yanaşabilirler. Bunların yanı sıra bu özel sahil hattına diğer liman tesisleri de kurulabilir ve deniz ürünleri sanayisinin geliştirilmesine büyük yardımda bulunulabilir. Bu adanın özel çevresel konumu ve de etrafındaki su akımları biyolojik araştırmalar için uygun bir zemin hazırlamıştır. 

Kışm Adasının, İran'ın Güney'inde yer alan Bahoner ve Şehit Recai gibi iki büyük iskeleye yakınlığı ayrıca endüstri, ticaret ve diğer hizmetler alanında çalışacak ucuz ve nitelikli iş gücünün olması bu serbest bölgeye özel bir konum kazandırmaktadır. 

Kışm Adası, mercan adaları, güzel sahilleri, figürleri ve heykelleri anımsatan dağları, denizdeki mangrov ormanları, onlarca göçmen ve yerli kuş türleri, küçük adaları ve eski sarnıçları, tarihi kaleleri, tuz mağaraları, bo ağaçları, Çah-Kuh deresi, Krokodil Parkı, rizofora ormanı, Setaregan deresi ve Portekizler Kales gibi güzellikleri de büyük bir turizm potansiyeline sahiptir. 

Kışm adası seçkin coğrafi konumunun yanı sıra büyük maden ve enerji kaynaklarına da sahiptir. Kışm adasının en önemli madenleri tuz ve kükürttür. Ayrıca bu adanın etrafındaki petrol ve doğalgaz rezervlerinin olması da bu bölgede yatırımcılığın daha da önem kazanmasına nenden olmuştur. 

Doğalgaz ve rafineri projeleri alanında da Kışm Serbest Bölgesi, doğalgaz kondensatları rafinerisi, ham petrol rafinerisi, zift üretimi için  yüksek derecede ağır ham petrol rafinerisi, damıtma ürünleri üretimi için yüksek derecede ağır ham petrol rafinerisi, doğalgazı likit ürünlere dönüştürme tesisatı ve doğalgazı sıvılaştırma tesisatının kurulmasına büyük bir destek vermektedir.