Geçen bölümden hatırlanacağı üzere, nükleer bilim ve teknoloji araştırma merkezinde nükleer ölçüm aletleri ile tanıştıktan sonra merkez Başkanı bize Şiraz kentine uğramamızı ve burada petrokimya tesislerine yerleştirilen nükleer cihazları da görmemizi önerdi.

Bu yüzden biz de bu öneriyi kabul ettik ve şimdi sizi güzel Şiraz kentine getirdik.

Bu seyahatten amacımız ise başkanın belirttiği üzere nükleer teknolojiden petrol ve petrokimya sektörlerinde nasıl yararlanıldığı ile tanışmaktır.

Son zamanlarda dünya genelinde çevremizi doğal ışınlar sararken bilim adamları uzun yıllardan bu yana suni ve insan eliyle yapılan yapay ışınları beşeri camiaya fayda sağlamak üzere geliştirmek ve kontrol altına almakla uğraşıyor. Gerçi bu çalışmanın en belirgin sahası nükleer tıp sahasıdır, ama yine de nükleer reaktörlerin yardımı ile üretilen ışınların da sanayi sektöründe birçok faydaları bulunduğu anlaşılıyor.

Şiraz kenti aslında İran’da kültür ve sanat başkenti ve İranlı birçok ünlü sanatçı, edip, alim ve bilginin doğduğu diyar olarak biliniyor. Nitekim Fars dili ve edebiyatı ve kültürü Şiraz kenti ile iç içedir, öyle ki İran’dan ve Fars dilinden Şiraz ve büyük şairleri Hafız ve Sadi’den söz etmeden söz edilmesi hemen hemen imkansızdır.

Şiraz kenti aynı zamanda İran’ın en temiz büyükşehirlerinden biri sayılır. Ancak bizim bu güzel kente seyahatimizin amacı başka bir konu olduğundan, kentin güzel mekanlarına yaptığımız gezimizi kısa keserek bu kentin petrokimya tesislerini yolunu tutuyoruz. Biraz önce de belirtildiği üzere amacımız kentin teknolojiden petrol ve petrokimya sektörlerinde nasıl yararlanıldığı ile tanışmaktır.

Günümüzde nükleer ölçüm sistemleri veya bir başka ifade ile, gama ışınlarını cezbetme temelinde çalışan titiz teçhizat sanayiinin hemen hemen tüm sektörlerinde geniş çapta kullanılan ölçüm sistemleridir.

Sanayi sektörlerinde en yaygın biçimde kullanılan nükleer ölçüm aletlerine nükleer yüzey ölçüm cihazı, nükleer yoğunluk ölçüm cihazı ve nükleer kalınlık ölçüm cihazını örnek verebiliriz.

Öte yandan petrol kimya tesisleri sürekli en yeni teknolojilerle güncelleştirildiğinden, süreçleri kontrol etme yönünde geliştirilen en yeni yöntemleri bilmek, bu tesislerin kontrol ünitelerinde çalışan uzmanların önünde yeni kapıları açabilir.

Bu doğrultuda Şiraz petrokimya tesislerinde görev yapan kontrol sistemleri uzmanı Seyyid Muctaba Hüseyni’den bu sistemlerin hakkında bize biraz daha bilgi vermesini talep ediyoruz.

Uzmanımız Hüseyni şöyle anlatıyor:

Bulunduğumuz bu ünite, kontrol odasıdır. Burada biz şu anda 3250 ton amonyak ve üremiz var ve kontrol işi buradaki sistemlerle yürütülüyor. Bu bölümün biraz ötesinde amonyak ünitemiz var. Biz her gün 2050 ton amonyak üretiyoruz, tabi yüzde yüz kapasite ile çalışırsak.Arkadaşlarımız tüm kontrol çalışmalarını buruda yürütüyorlar. Yani buradaki sistemler düzenleniyor ve kontrol işini gerçekleştiriyor. Bu üniteden başka ünitelerimiz de var, dolaysıyla bu bölüm sadece üre ve amonyak üretimi ile ilgilidir.

Şirazpetro kimya kompleksi 1959 yılından bu yana İran’ın Fars eyaletinin merkezi Şiraz kentinden 45 km uzaklıkta ve Durudzen barajı ve tarihi Pasargad sit alanı yakınında faaliyet yürütüyor. Bu tesisler çeşitli petrokimya ürünlerini üretme alanında 50 yılı aşkın faaliyeti ile beraber şimdilerde kontrol sistemlerinden nükleer teknolojiden yararlanıyor.

Uzmanımız Hüseyni şöyle devam ediyor:

Evet, burada amonyak ve üre üretiyoruz. Bu devasa hacimdeki amonyak ve üreyi kontrol etmek için özel bir kontrol odamız var ve üretimle ilgili tüm düzenlemeler burada yapılıyor. Bu odadaki sistem ilk bakışta basit bir elektronik platform gibi gözükebilir, fakat gerçek şu ki bu nükleer yüzey ölçüm cihazı, dünyanın en gelişmiş yüzey ölçüm aletlerinden biridir. Gerçi biz burada nükleer teknolojiden daha basit yöntemleri kullanabiliriz, fakat bu gelişmiş nükleer yüzey ölçüm aleti, daha basit sistemlerin gerekli dikkati gösteremedikleri durumlarda çok işe yaramaktadır. Gerçekte burada oluşan yoğun baskı sıradan sistemlerin işe yaramamasına sebebiyet veriyor. Bu tür durumlar için dünyanın tüm önde gelen firmaları nükleer yüzey ölçüm aletini tercih ediyor.

Uzmanımıza acaba bu ölçüm sistemini İranlı uzmanlar mı geliştirdi? diye soruyoruz. Uzmanımız şöyle karşılık veriyor:

Evet, bu nükleer yüzey ölçüm cihazı tasarım aşamasından yapım aşamasına kadar İran atom enerjisi kurumu İAEK uzmanları tarafından gerçekleştirildi ve şimdi birçok alanda kullanılıyor.

Bundan başka, Şiraz petrokimya tesislerinde nükleer yoğunluk ölçüm cihazının kullanılması da bu tesislere büyük fayda sağladığı anlaşılıyor. Nükleer yoğunluk ölçüm cihazı devam etmekte olan süreçlerde kusurları tespit etme, güncelleştirme ve model haline getirmede petro kimya tesisinde çalışan uzmanlara büyük kolaylık sağlamıştır.

Uzmanımızın belirttiğine göre bu tesislerde nükleer yüzey ölçüm aletini kullanmak kaçınılmazdır, zira dünyada bu sıcaklıkta ve bu büyük basınç altında çalışabilecek başka yüzey ölçüm cihazı bulunmuyor.

Uzmanımız şöyle devam ediyor:

Burada 160 birimlik bir basınç söz konusudur. Yine sıcaklık bakımından 200 ila 300 derecelik bir sıcaklıkla karşı karşıyayız. Üstelik bu süreçte sıvı madde gaza dönüşüyor ve ardından katı haline getiriliyor. Buna göre bu süreçte hiç bir sırada yüzey ölçüm aleti işe yaramıyor. Yani başka ölçüm cihazlarını kullanamıyoruz ve dünya genelinde bu süreçte çalışan bilen tek yüzey ölçüm cihazı, nükleer yüzey ölçüm cihazıdır. Bu sistemi de İranlı mühendisler imal ederek buraya montaj ettiler. Sistem pekala çalışıyor ve şimdiden bu şekilde başka birçok nükleer sistem ve teçhizattan yararlanabileceğimizi söyleyebilirim.

Petrokimya tesislerinde üretilen maddeleri içeren reaktörlerin randımanında yaşanan ve reaksiyonlarda yüzdelerin düşmesine sebebiyet veren düşüşün birçok sebebi olabilir ve bu yüzden bu durumdan sistemler kapatılmadan haberdar olmak oldukça zordur. Ancak petro kimya tesislerinde kullanılan ve İranlı uzmanlarca geliştirilen nükleer teçhizat sistemi kapatmadan önce sorunu titiz bir şekilde tespit ediyor ve sorunun giderilmesi için gerekli uygun planlamayı yapıyor.

Uzmanımız Şiraz petro kimya tesislerinde gezimizin devamında bizi bu tesislerde üre ünitesinin merkezi emici sistemi ile tanıştırıyor. Bu emici sistem amonyak ve CO2 gazı ile besleniyor ve sürecin zaman süresini azaltarak randımanın artmasına vesile oluyor.

Uzmanımız bu cihazın da İran’da nükleer uzmanlarca üretildiğini ve yeni bir icat olarak da kayda alındığını ve yüzde yüz yerli mal olduğunu kaydediyor.

Şiraz petrokimya tesislerinde kullanılan nükleer ölçüm cihazları ve üretim sürecine sağlığı katkıları öğrenmek insanda büyük gurur ve onur hissi uyandırıyor. Şiraz petrokimya tesisleri bu önemli ve hayati sanayi sektörünün ana merkezlerinden biridir ve şimdi biz de bu tesislerin ne kadar aktif ve dinamik olduğunu öğrenmiş olduk.

Bilindiği üzere petrol ve petrokimya sektörü nükleer teknolojiden bol bol yararlanıldığı bir sektördür. Öte yandan petrol ve petrokimya sektörü İran İslam Cumhuriyeti’nde önemli yeri bulunan bir sektördür. Bu sektörde nükleer teknolojiden arama, çıkarma, rafine etmek ve sevkiyat gibi alanlarda yararlanmak sektör için büyük önem arzediyor. Açılan petrol kuyularında petrol hacmini tahmin etmek özellikle kuyu açılmadan önce ve yine açılması gereken kuyunun kesin noktasını belirlemek, petrol sektöründe nükleer teknolojiden yararlanılan diğer bazı alanlardır.

Bundan başka, petrol arama ve çıkarma esnasında jeoloji uzmanları deneme kuyularına radyoaktif çubukları sokarak yerin çeşitli katmanlarında radyasyon ölçümü gerçekleştiriyor ve böylece yerin alt katlarında radyoaktif ışınlardan ve radyasyon hacminden kesin ve titiz bilgiler topluyor. Jeoloji uzmanlar elde ettikleri bu bilgilerin yardımı ile petrol yataklarına ulaşmak üzere kazı çalışmasının devam etmesi veya durdurulması konusunda karar veriyor.

Petrol ve petrokimya sektöründe faaliyet yürüten tesislerde damıtma kuleleri bu sektörün önemli teçhizatlarından sayılır, öyle ki bu teçhizatın yanlış çalışmaları veya kapanmaları ve üretimin durması, ciddi sıkıntılara yol açmakla beraber büyük mali ve insan gücü kaybına da yol açıyor.

Nükleer teknolojinin İran’daki serüveninin devamında Şiraz petrokimya tesislerine yaptığımız gezimizi burada noktalıyoruz. Gelecek bölümde Tahran’da bulunan İAEK’una uğramak ve damıtma kulelerinde hataları yerinde tespit eden cihazın nasıl tasarlandığı ve imal edildiği ile tanışacağız.