Medeniyetin Beşiği Kermanşah- 12
Aralık 21, 2020 12:22 Europe/Istanbul
Bu bölümde Kermanşah eyaletinin el sanatı geçmişi ile ilgili konuşacağız.
Sp1
Kermanşah eyaletinin el sanatı alanındaki geçmişi İran'ın bu noktasındaki sanat ve sanatseverliğin önemini ve zenginliğini göstermektedir. Bu bölgede şimdiye dek 110 kadar ulusal madalyon ve 11 kadar da UNESCO asalet mührü elde edilmiştir. Kermanşah eyaletinin el sanat eserlerinin İran genelinde pek çok taraftarı bulunmaktadır. El sanatları ürünleri de güzelliği ve biçimi ile göz kamaştırıp ülke dışına bile ihraç edilmektedir.
Sp2
Kermanşah şehri özel coğrafi konumundan ve sahip olduğu medeniyet geçmişinden dolayı İran'ın el sanatları beşiği olarak da tanımlanabilir. Çünkü zevk sahibi Kermanşahlı sanatçılar farklı geleneksel sanatlar çerçevesinde güzel nakışlar, desenler ve geometrik şekilleri tam inceliği ile hazırlayabilirler. Böylece farklı alanlarda kalıcı eserler ortaya çıkarabilirler. Kermanşah eyaletinin el sanatının gelişmesinin bir başka nedeni de ticari açıdan taşığı önemdir. Sanatçılar ve sanat hocaları bu yüzden de faaliyetlerini sıkılaştırmışlardır.
Sp3
Keçe sanatı, keçecilik veya keçe dokuma sanatı Kermanşah'ta bulunan göçebe halkın geleneksel sanatları arsında gösterilmektedir. Bu sanat dalının bu bölgede uzun bir geçmişe sahip olduğu ve bu yönde eserlerin de bulunduğu söylenmelidir. Geçmişte yün örtüler ve hasırlar, atların eğeri bile keçeden yapılırdı. Halihazırda ise keçe daha çok şapka ve yelek yapımı için kullanılır.
Sp4
Tabii keçe, özellikle de hala göç eden göçebelerin ilgi odağındadır. Yere serilen hasır olarak kullanılan keçeler genellikle siyasi ve beyaz renginde olurlar. Bu çerçevede siyah zemin üzerine beyaz nakışlar yapılır. Tabii beyaz zemin üzerinde yeşil, kırmızı, turuncu ve mor renkli desenler de yapılır. Bunlar ise süsleme olarak kabul edilir. Kermanşah bölgesinde keçelerin üzerindeki sık görülen desenler ise, kılıç ve tabanca, gökkuşağı, narenciye gülü, ağaç ve serçe, nilüfer çiçeği, koç başı, dağ keçisi, tavuk, çiçekler, merdiven ve tuğdur.
Sp5
El ile dokunan hasırlar ve yere serilen ürünler Kermanşah eyaletinin en önemli el sanatları ürünleridir. İran'ın birçok bölgesinde de yaygın olan kilim dokumacılığı Kermanşah'ta da sıkça görülen bir el sanatı dalıdır. Kermanşah eyaletinde dokunan kilimlerin desenler açısından çeşitliliği ise bu bölgenin kilimlerinin ün salmasına yol açmıştır. Bu çeşitlilik çevresel, iklimsel, coğrafi, kültürel etkenler, gelenek ve göreneklere, özel inançlara ve de halkın doğayı model seçerek yaratıcılığı ve dinamikliğinden kaynaklanmaktadır. Kermanşah eyaletindeki kilim dokuma işletmeleri ve atölyeleri özellikle de Hersin bölgesinin köylerinde kuruludur. Hersin bölgesi ise Kermanşah eyaletinin önemli kilim üretim merkezlerinden sayılır.
Sp6
Kilim dokumacılığında kullanılan ham malzemenin karşılanması için bölgede hayvancılığın da sık görülmesi aslında bölgenin müsait koşullarından kaynaklanmaktadır. Kilimler üzerinde görülen pınar, ağaç ve serçe, yaban ördeği, yılan, bez bebek, makas, yatay ve dikey çizgiler, şerit, kedi patisi, kış kavunu ve farklı çiçeklerin desenleri dikkat çekmektedir.
Sp7
Bölgede sık görülen el sanatı ürünlerinden biri de cecimdir. Çift taraflı olan bu cecimlerin her iki tarafı da kullanılabilir. Cecim Kermanşah eyaletinin yerli göçebeleri arasında taşınırken ev eyşaları ve çadırların bağlanması için de kullanılır. Bunun yanı sıra kimi zaman sıcak kalmak için de giysi şekline getirilir. Eskiden cecim bölge halkı arasında yeni gelinler için hediyelik ve çeyiz eşyası olarak kullanılıyordu. Cecimin ham maddesi yün olup dokunuşu da kilime benzemektedir. Aradaki fark cecimin parça parça dokunup daha sonra birleştirilmesi ve yamaklanmasıdır.
Cecim aslında aileler arasında değerli bir hatıralık olarak da görülmektedir.
Sp8
Kermanşah eyaletinin asil ve geleneksel sanatlarından biri de Meres dokumacılığıdır. Meres, bölgedeki erkekler ve kadınların kullandığı yörede üretilen kumaştan hazırlanan bir giysidir. Bu giysi geçmişten günümüze dek yaygın olmuştur. Bu giysinin kumaşının hazırlanmasında ise Meres keçisinin boynun altında ve karın bölgesinde bulunan ince tüylerinden yararlanılır. Meres giysisinin hazırlanmasında kullanılan yün ise boyalanmaz. Bu çerçevede iki veya daha fazla türden yünler harmanlanıp eğrilerek yeni iplikler elde edilmeye çalışılır.
Sp9
Kermanşah'ta sık rastlanan el sanatları ürünlerinden biri de dalgalı kumaş ürünleridir. Dalgalı kumaşlar, koyun yününden elde edilir. Yatak örtüsü, battaniye, geleneksel soba üstü, seccade ve kimi zaman da göçebeler tarafından çadır olarak kullanılmaktadır. Dalgalı kumaş dokumacılığının Kermanşah eyaletinde uzun bir geçmişe sahip olduğu söylenmektedir. Nitekim ülke genelindeki çoğu dalgalı kumaş dokumacıları da bu eyalette bulunmaktadırlar.
Sp10
Yakın geçmişe baktığımızda da bölge halkının birçoğunun evlerinde dalgalı kumaş sanatı eserlerini bulundurdukları görülürdü. Bunlar ev hanımlarının becerilerinin de sembolü idi. Kermanşah'ta dalgalı kumaş tezgahlarının ve iplik eğirme cihazlarının hoş sesini duymak isterseniz bu şehrin kadim çarşısına baş vurmalısınız. Çal Hasan Han çarşısı ve Feyzabad çarşısı hala dalgalı kumaş sanatkarlarını barındıran çarşılar arasında örnek gösterilebilir.
Sp11
Dalgalı kumaş, cecime benzer kalın bir sanat ürünüdür. Modern hayatta hala kullanılmakta ve Kermanşahlılar arsında özel bir konuma sahiptir. Bu sanat dalının güncelleşmesi hem de müşterilerin zevklerine ve taleplerine göre farklı şekillerde sunulması günden güne bu sanat dalına ilgiyi de arttırmıştır. Geçmişte sadece seccade ve örtü alanında yararlanılan dalgalı kumaş sanatı şimdi çanta, ayakkabı, cep telefonu kılıfı, ayna kabı ve çerçevesi ve benzeri alanlarda da etkilidir.
Sp12
Dalgalı kumaş farklı renklerde ve desenlerde yünden üretilmektedir. İlamî, Kasrî, Çehel Togî ve Kordestani diye dört ana nakış türü bulunmaktadır. Bu eşsiz ve ilgi çekici el sanatı ürünü, göçebelerin obalarına da güzellik katmaktadır. Bu ürünler göç sırasında da büyük bir öneme sahiptir. Dalgalı kumaş ürünün boyutları ise tezgahlara göre farklı olabilir. Ancak yaygın olan boyutları 10 metre uzunluğunda, 50 ve 60 santimetre enindedir.
Dalgalı kumaş ustalarının sık baş vurduğu desenler arasında ise Keşkuli, Çaharhane, Siyah-Beyaz, Kırmızı Taht, Bermali ve Kareli desene değinmek mümkün.
Sp13
İran'ın farklı noktalarında el dokuma ayakkabılar bulunmaktadır. Kimi şehirde yaşayanlar bile yılın sıcak günlerinde bu el dokuma ayakkabılarını modern ayakkabılara tercih etmektedirler. İran'da geleneksel ayakkabılara Give ismi verilmektedir.
Give veya kalaş aslında uzun süreli yürüyüşler, zor koşullar için uygun, hafif, kalıcı, dirençli ve yüksek kaliteli bir ayakkabı türüdür. Çoğu uzmanlar kalaşın çok uzun zamandan beri ayakkabı olarak kullanıldığını söylemekteler. Bu yüzden kalaşın geçmişinden sohbet ederken mitlerden ve efsanelerden de söz etmek mümkün. Birçok kaynakta ise Give'nin ilk kez İranlı efsane isimlerinden ve Pehlivanlarından Giv tarafından yapıldığına işaret edilmiştir. Firdevsi'nin Şehname'deki anlatımına göre Giv, Guderz'in oğlu ve Rüstem'in damadıdır.
Sp14
İlk kalaş örneklerinin hangi cinsten olduğuna dair bir görüş ortada olmasa da kimi belgeler kalaşın Hicri Kameri 8'inci yüzyılda yaygın kullanıldığını ve Fars eyaletinin bu alanda belirgin bir role sahip olduğu söylenmektedir.
Kalaş yapı açısından dirençli ve sağlam bir ayakkabı türüdür. Yılın farklı mevsimlerinde kullanılabilen kalaş özellikle de Kürt kadınlar ve kimi zaman da erkekler tarafından pamuk iplikler ile süslenir ve tabanı da pamukla yumuşatılıp öyle kullanılır.
Bu süsleme aynı zamanda ayakkabının sağlamlığını da arttırır ve bağları kuvvetlendirir.
Sp15
Bölgenin yerli ahalisi tarafından kalaş olarak bilinen Give, hem serinletici özelliğe sahip olup hem de insanın sağlığına yardımcı olur. Bu çerçevede Give uluslararası alanda da ün kazanmıştır.
Lastik üretimi ve plastik sanayi gelişmeden önce Kermanşah kalaş sanatkarları kalaşların tabanını manda derisinden ve üst kısmını da ip veya ipekten yaparlardı. Bu ürünü ise daha çok zenginler kullanırdı. Ancak plastik sanayisinin gelişmesinin ardından sıradan ürünlerin taban kısmı bile kullanılmaktadır. Kermanşah eyaletinde beş tür kalaş dokumacılığı sık görülmektedir. Bu çerçevede alt kısmı kumaştan yapılan kalaşlar, alt kısmı düz düğüm düğüm kumaştan, deriden, plastikten ve ipekten yapılan kalaşlara değinmek mümkün.
Sp16
Son yıllarda deri ve yarı deri ayakkabıların yaygın olarak kullanılması ve eski ayakkabıların yerine geçmesi ile kalaş İran'ın farklı noktalarında da geçmişteki konumunu kaybetmiştir. Buna rağmen Kermanşah eyaletinde birçok erkek ve kadın hala bu geleneksel pabuçları ve ayakkabıları bu sanatı ayakta tutmak adına kullanmaktalar.
Sp17
Değerli dinleyiciler Medeniyetin Beşiği Kermanşah isimli seri sohbetimizin 12'inci bölümünün de sonuna geldik. Tekrar buluşuncaya dek hoşça kalın.012
