Bugün sizlerle çocuğun ebeveyn veya eğitmenleri tarafından doğru terbiye ile pak fıtratlarının sapmamasını ele almak istiyoruz.

Çocuk temiz bir fıtratla dünyaya geliyor ve kötülüklerden uzak bir fıtrata sahip olduğu için ebeveyn ve eğitmenleri ona doğru bir terbiye vererek onu sapmalardan korumaları gerekir. Teşvik ve ceza, eğitimde iki önemli araçtır ve insanın davranışı ve motivasyonun oluşmasında hayret verici etkileri vardır. Teşvik insanın bir işi yapmak için içindeki rağbeti yoğunlaştırırken doğru bir davranışta bulunmak için gerekli motivasyonu takviye ediyor. Bu yüzden çocuğun terbiyesinde önemli etkenlerden birinin teşvik olduğu söylenebilir.

İnsan öz itibarı ile iyi işleri karşısında onaylanmak ve teşvik edilmek ister. Uygun teşvik zamanında ve doğru bir şekilde yapıldığında mucizevi etkileri olan, çocuğun ruhunu şaşırtıcı şekilde olumlu etkileyen davranışlardan biridir. Amerikalı aile psikoloğu ve yazar Dr. James Dobson “anne baba beni eğitin” kitabında şöyle yazıyor: çocukları teşvik etmek ve onları aşka getirmek ebeveynin çocukları eğitmek ve onlarda sorumluluk duygusu oluşturmak için en yararlı tekniklerden biridir. genelde ebeveyn ergen çocuklarında sorumsuzluktan şikayet ediyorlar, fakat onların bizzat kendilerinin çocuklarında bu duyguyu öğretmeleri gerektiğini unutuyorlar."

Teşvik kelime anlamında arzulandırmak, şevke getirmek ve rağbet oluşturmak demektir. Terimde ise kişide şevk ve hareket oluşturmanın kaynağıdır. Teşvikler, istenilen davranışın tetikçisi olarak pozitif takviyeler olarak rol üstleniyorlar. Aslında psikolojide teşvik, takviye ile beyan ediliyor ve takviye ise güçlendirilmiş olan davranışın müsebbibidir. Örneğin bir çocuk oyunu bitince kendi oyuncaklarını toplamanın ardından, aferin demek veya annesi tarafından bir tebessüm veya sözlü teşvikle bir nevi ödül alınca gelecek günlerde de aynı şekilde çalışır. Bu yüzden bu konu giderek yasal bir çalışma haline gelir ve çocuğun bu işe karşı teşvik edileceğini ispatlamış olur.

Hepimiz teşvik olmayı seviyor ve çalışmamızın başkaları tarafından takdir edildiğinde hoşnut oluyor ve aynı çalışmayı tekrarlamak için daha fazla motivasyona sahip oluyoruz. Bu mesele teşvik olmanın tüm insanların fıtri bir ihtiyacı olduğunu, insanların arzu edilen mükemmelliğe daha çok yönlendiriliyor; tabi ki bu ihtiyaç çocuklarda daha da yoğundur. 

Fakat teşvik, çocuklarda birçok etkisi vardır. Teşvik çocukta iyi işlerin tetikçisi olabilir. Olumlu ve yararlı çalışmaları ebeveynleri tarafından onaylanan ve yararlı olduğunu hisseden çocuk, kazandığı konum ve liyakatini korumaya çalışır. Bu yüzden iyi çalışmalarını arttırır. Teşvik çocuklarda özgüveni arttırır, özgüveni yüksek olan çocuk kendisini tenkit ettirecek işlerden uzak durmaya çalışır. Taşvik aynı zamanda manevi zevk ve huzura sebep olur. Başka bir ifade ile ebeveyni tarafından teşvik gören çocuğun kalbinde anne ve babasına karşı sevgi daha da artar, öyle ki onların nasihat ve rehberliğini rahatlıkla kabul eder; ayrıca teşvik çocukta iyi alışkanlıkların yerleşmesine ve böylece doğru değerlerle gelişmesine sebep olur.

Çocuğun doğru bir harekette bulunmasında teşvik etmek her ne kadar da onun olumlu ve pozitif davranışlarında daha istekli olmasına sebep olsa da ebeveyn ve etrafındakiler teşvik ederken onun kişiliğini etkilememeye ve sadece davranışını tahsin etmekle yetinmeye dikkat etmeleri gerekir. Teşvik çocuğun davranışının gerçek boyutlarında olmalı, asla aşırıya kaçmamalı ve gerçeğin dışına çıkmamalıdır. Teşvik etmenin en iyi yollarından biri, onu ödüllendirmektir, teşvik ve tahsin etmek doğru yollar kullanıldığında etkili olur.

Örneğin çocuğunuzun gün boyu doğru davranışlarını not alın ve günün sonunda onunla bu konuda konuşun. Bu hareket çocuğunuzun kendini iyi hissetmesine sebep olur. Çocuğun doğru davranışlarını ödüllendirmek için ona ilgi gösterilebilir, onunla samimi olunabilir, gülümsenebilir, okşamak ve kucaklamak gibi çok sade fakat aynı zamanda etkili olan yöntemi kullanın. Ödüllendirmek davranışın değişmesi için en güçlü mükafatlandırma yöntemidir. Çocuklarınıza seçeceğiniz teşvikin onun yaşına uygun olmasına çalışın. Bu alanda ebeveyn yaratıcı olmalı ve çocuklarını ödüllendirmek için sözlü olan ve olmayan yöntemleri eşit olarak kullanmalı.

Yaşlı bir adam bir erkek okulun yanında yaşıyordu. Erkek çocuklar okul bitince sokağa dökülür ve içeceklerin teneke kutularıyla şut atarak onları duvarlara ve kapılara vuruyor ve çıkan sesten mutlu oluyorlardı. Çıkan seslerden rahatsız olan ve bıkan yaşlı adam bir yol bulmaya çalıştı ve ardından çocuklara onların yaptıklarından büyük zevk aldığını söyledi üstelik onlara yarından itibaren bunun için 10 dolar vereceğini söyledi. Erkek çocuklar alacakları paradan mutlu olarak ertesi günden itibaren daha fazla tenekelere vurarak onları kapı ve duvarlara vuruyorlardı. Bir süreliğine yaşlı adan bu seslere alıştı faka giderek çocuklara vereceği parayı azaltarak günde 1 dolara kadar indirdi. Çocuklar alacakları paranın 1 dolar olduğunu görünce artık bu kadar az bir para için, daha önce büyük zevk aldıkları tenekelere vurmak istemediler.

Bu hikaye teşvikin bazen insanların büyük zevk aldıkları bir şeyin katili bile olabileceğini gösteriyor. Psikologlar, yerince ve belirli seviyede teşvikin yapılmasını önerirken, bazı şartlarda çocukların zevk aldıkları işleri yapmalarına izin verilmesini tavsiye ediyorlar.

Teşvik çocukların kişiliğini ihya ediyor. Bazen sade bir iltifatta  bulunmak, çocuğun hayat akışını değiştirebilir. Eğer çocuk yaptığı iyi işler için takdir edilirse onlara yönelir, tabi ki bunun tam tersi de geçerlidir. En etkili olan konu ise çocukların doğru işlerle teşvik edilmesidir. Örneğin çocuğa, “senden istenmediği halde yatağını toplamışsın ve bu olağanüstü bir şeydir” diyebilirsiniz. Bu cümleler, çocuğun daha iyi davranışlarda bulunmasına sebep olur.

Çocukları teşvik etmek onların motivasyonlarını arttırır doğru davranışlarda bulunmasına sebep olurken aynı zamanda fazlasıyla teşvik etmek de tam tersi bir sonuç verebilir ve onu şartlandırabilir. Başka bir ifade ile sadece ödül veya teşvik karşılığında bir iş yapmak, teşvik olmadan onu yapmak istemeyebilir; halbuki siz teşvik aracını çocuğunuzda olumlu hareketler ve davranışları yerleştirmek ve alıştırmak istemişsiniz. Eğer çocuğunuzun iyi ve uygun hareketi teşvike bağlı kalırsa, çocuk da teşvike bağlı kalır ve sadece teşvik ve ödül olmadan doğru harekette bulunmaz. Birçok örnekte çocuklar ödüllendirilmedikleri için yanlış ve doğru olmayan hareketlerde bulunuyorlar. Bu yüzden çocukları teşvik etmekte orta yolu izlemek en akıllı iştir.

Uzmanların belirttikleri ve bizim de hatırlattığımız gibi teşvik, bir çocuğun doğru davranışını güçlendirmek ve tekrarlaması için çocuğa verilen bir ödüldür. Her insan öz fıtrat itibarı ile sevgi içgüdüsüne sahiptir. Bu yüzden cezalandırmak yerine insan fıtratının bu bölümüne dikkat etmek ve özen göstermek, yerinde bir hareket olacaktır; zira onları teşvik etmek ve cesaretlendirmekle, parlak bir gelecek vaat ediliyor.

İmam Hasan Mucteba -as- evlatları ve yeğenlerini ilim öğrenmeye teşvik etmek istediğine onlara hitaben onların günün çocukları olduğunu ve gelecekte toplumun büyükleri olmalarının umut edildiğini, bu yüzden ilim ve bilgi kazanmaya çalışmaları gerektiğini buyuruyordu.

Günümüzde teşvik yolu ile eğitim ve öğretim, uluslararası düzeyde en etkili ve iyi yöntemlerden biridir. bu yüzden  bizler de ebeveynler olarak bu doğru yolda ilerlememiz ve çocuklarımızın yetiştirilmesinde doğru teşvik yollarını öğrenerek kullanmamız gerekiyor.