Эрон ва Хитой ўртасидаги муносабатларни бузиш учун Американинг самарасиз ҳаракати
Америка Дональд Трамп президентлик даврида Эрон ва Хитойга қарши босим ўтказишни ўз ишчи дастурига киритди. Пекин ва Теҳрон ўртасида имзоланган келишувни эътиборга олиб, ушбу иккита мамлакатнинг яқин муносабатлари Вашингтон расмийларини хавотирга солмоқда.
Америка ташқи ишлар вазири Майк Пампео ўзининг бир изҳоротида, Хитой ва Эрон ўртасидаги стратегик келишувдан Вашингтоннинг хавотирга тушганини баён этиб, Теҳронга қарши жорий этилган санкциялар Пекинга қарши жорий этилиши керак,-деб айтди.
Пампео якшанба куни кечқурун Фокс Ньюз хабар телеканали билан қилган сўҳбатида, Хитой ва Эрон ўртасидаги 25 йиллик стратегик дастур ҳақида берилган саволга жавобан, биз Эрон Ислом Жумҳуриятига қарши жорий этган барча санкцияларни албатта Хитой коммунистик партияси ва унинг давлат идоралари ва ташкилотларига қарши жорий этамиз,-деб таъкидлади.
Пампео Хитойнинг Эрон билан стратегик ҳамкорликлари Ғарбий Осиё минтақасининг нотинчлиги ва сионистик режим, Арабистон ва БАА-нинг хатарга юзмаюз бўлиши сабабига айланади,-деб иддао қилди.
Пампеонинг баён этган янги изҳороти Хитой ва Эроннинг келишилган охирги келишувининг ушбу иккита мамлакатга қарши Американинг амалга оширган сайъ-ҳаракатлари ва сиёсатларининг тасир етказиш мизони ҳақида Вашингтоннинг хавотирланишини кўрсатади. Шу билан бирга Пампеонинг Вашингтоннинг Эронга қарши санкцияларига ўхшаб, Хитойга қарши санкциялар киритиш бўйича мисли кўрилмаган таҳдидини амалга ошириш АҚШ ва Хитой ўртасидаги кескин муносабатларнинг янги босқичини бошлаши мумкин.
Дональд Трамп ўзининг стратегик ёндошувларида доим Эрон ва Хитойга қарши таҳдидли ва салбий позиция олиб келган ва 2017 йил декабр ойида нашр этилган Америка миллий хавфсизлик стратегик ҳужжатида жиддий равишда Хитойни халқаро бир қудрат сифатида Американинг молиявий ва хавфсизлик манфаатларига зарба бериш пайида бўлган мамлакат деб эслатилади ва Хитойни Американинг манфаатлари ва нуфузи ҳамда қудратига қарши бир муаммо сифатида талқин этилади.
Америка Дональд Трампнинг президентлик даврида турли арсаларда Хитойга қарши кураш олиб бориш ёндошувини кучайтириб, нафақат иқтисодий ва совдо арсасида ўз истак-хоҳишларини Пекинга юклатишни хоҳлайди, балки ушбу мамлакатнинг ички ишлари, айниқса икки минтақа Гонконг ва Син Киёнг минтақаларида инсон ҳуқуқлари баҳоналарини келтириш билан шуғулланмоқда.
Шу билан бирга Эрон Ислом Жумҳурияти Американинг мусталакачилик моҳиятга эга бўлишини қоралагани сабабли узоқ вақтдан бери Эронга қарши душманлик қилмоқда ва охирги 42 йил ичида турли фитна уюштириш ва кенг қамровли санкцияларни қўллаш орқали Эронни заифлантириш ва парчалаш учун доим сайъ-ҳаракат олиб борди. Бу сай-ҳаракатлар Дональд Трамп президентлиги даврида Американинг Баржом ядровий келишувидан чиқишидан кейин Эронга қарши максимал даражада босим ўтказишни бошлади.
Эндиликда, Вашингтоннинг душманона сайъ-ҳаракатлари ва босимларига юзмаюз бўлган Хитой ва Эрон стратегик келишувга биноан иккитомонлама алоқаларни барча томонлама ривожлантиришни мақсад қилган. Албатта, ушбу келишувнинг моддаларини турли соҳалар, жумладан савдо ва иқтисодий соҳада амалга ошириш Вашингтоннинг Эронга қарши босимларининг камайиши сабабига айланади.
Калифорния университети устоди Рунни Липшутс Эрон ва Хитой ўртасидаги келишувни Америка гегемонияси учун муаммо деб билди ва Хитой ва АҚШ ўртасидаги алоқалар вазъиятининг оғирлашиб қолгани боис бу келишув Хитойнинг минтақадаги нуфузини кенгайтиради,-деб таъкидлади.
Нью-Йорк Таймз газетаси ҳам Пекин ва Эрон ўртасидаги 25 йиллик стратегик келишувнинг тафсилотига ишора этиб, бу масала Хитойнинг Ғарбий осиёдаги нуфузини кенгайтириш ва Америка санкциялари қаршисида Эроннинг иқтисодий қудратини кучайтириши мумкин,-деб ёзди.
Бу келишувда икки томон ўз ҳамкорликларини олтита асосий соҳаларда олиб беришлари башорат этилган. Бу олтида соҳа, Эроннинг табиий гази ва нефтни сотиб олиш, инфратизилмаларда, жумладан Бандар Аббос порти ва Чобаҳор портини ривожлантиришга кўмак бериш, 5G ва сунъий интилект, банк, савдо, мудофаа соҳалари каби янги технологияларни ривожлантириш, терроризмга қарши курашиш ва кўп томонлама муассасаларда мувофиқлаштириш Хитойнинг инвестиция киритишини ўзига қамраб олади.
Жорж Товн университети ўқитувчиси ва Америка ташқи алоқалар кенгашининг аъзоси Ширин Гонтернинг айтишича, Хитой ва Эрон келишуви Хитойнинг минтақадаги ютуқларини кучайтириши ва Форс Кўрфазида Американинг стратегик афзалликларини заифлантириши мумкин. ... Агар Эрон ва Хитой ўртасидаги келишув амалда татбиқ этилса, Эрон иқтисодиётини қайта тиклашига кўмак бериши ва ушбу мамлакатнинг сиёсатларини исботлаши мумкин.
Бу масала Трамп давлатига ёқмайди ва бунга қарши позиция олмоқда. Албатта бу гал ҳам Эрон қурол-яроқлари санкциясини бекор қилиш билан мухолифат қилиш, Ғарбий Осиёда нотинчликларнинг кенгайишини иддао қилиши, ушбу минтақада Вашингтоннинг иттифоқчилари ва шериклар хатарга юзмаюз бўлишларини Вашингтоннинг баҳона қилмоқда. Американинг бу иддаоси минтақада тинчлик ва барқарорликни ўрнатишда Эрон Ислом Жумҳуриятининг тасирчан ва асосий рол уйнашига хилофдир. Теҳроннинг фикрига кўра, Вашингтоннинг сайъ-ҳаракати ва сиёсати, Ғарбий осиёда ҳарбий ҳузур топиши ва Американинг гижгижлантирувчи сайъ-ҳаракатлари минтақанинг нотинчликлари ва барқарорсизлигининг сабабига айланади.
