Покистоннинг Ўрта Осиёга чиқиш учун ҳаракати ва олдида турган муаммолари
Покистоннинг Афғонистон ва Ўзбекистон иштирокида намойиш этилган "Афғонистон транс-темир йўли" лойиҳаси сифатида Марказий Осиё мамлакатларига тезроқ кириш йўлида амалга ошираётган сайъ-ҳаракати Афғонистондаги нотинчликларнинг давом этиши ва зарур сиёсий беқарорлик билан сабабли ушбу режа учун катта қийинчиликлар туғдириши мумкин.
Покистон давлати Исломободда Афғонистон билан транзит савдо-сотиқни мувофиқлаштириш форумининг саккизинчи раундини ўтказиш билан бир вақтда, Ўзбекистоннинг транспорт вазирини қабул қилди; Покистоннинг минтақавий коммуникациялар сиёсатини илгари суришдан ташқари ушбу қадам Покистон, Афғонистон ва Ўзбекистон ўртасида қўшма темир йўл лойиҳасини якунлашга қаратилган эди.
Ўтган сешанба куни Бош вазир ўринбосари Покистонда ташриф буюрганидан тўрт ой ўтмасдан Ўзбекистон транспорт вазири Покистонга ташриф буюрди. Унинг асосий мақсади-"Афғонистон транс" деб номланган темир йўл лойиҳасининг якуний техник-иқтисодий имкониятлари ва 4-дан 4,8 миллиард доллар тахмин қилинаётган ушбу лойиҳанинг эҳтиёжларини таминлаш мақсадида Жаҳон банкидан керакли маблағни тақдим этиш туғрисидаги якуний ҳужжатни тайёрлашдан иборатдир.
Ўзбекистон ва Покистон раҳбарлари бундан олдин темир йўл линиясининг кридитини таминлаш учун Жаҳон банки ва бошқа халқаро ташкилотлар Жаҳон банки ва бошқа халқаро ташкилотлардан қўшма талаблар деб аталган ҳужжатни имзолаган эдилар ва Ўзбекистон транспорт вазири ўринбосарининг Исломободга қилган сафари чоғида ҳам бу ҳужжат Покистон бош вазири Умронхон томонидан имзоланди ва шу тартиб билан учта кишвар ҳозирда афғон транс темир йўл лойиҳасида ушбу лойиҳа кридитини таминлаш учун халқаро молиявий ташкилотларга ўзларининг муштарак талабини тақдим этди.
Покистон ўзининг денгиздаги барча имкониятларини, шу жумладан ушбу мамлакатнинг жанубида жойлашган Гводар портини таништириш учун Ўзбекистонг, Тожикистон, Туркманистон ва Қозоғистон каби Марказий Осиё ҳавзасидаги мамлакатларнинг ҳузур топишига умид қилмоқда. Бу лойиҳа охирги йиллар давомида Исломобод томонидан бир неча марта Марказий осиё мамлакатларига тақдим этилди ва Афғонистон ҳам Покистоннинг Марказий Осиёга чиқишига осон йўл сабабли шунга ўхшаш алоқа лойиҳасидаги асосий томонлардан биридир.
Покистон, Афғонистон ва Ўзбекистон иштирокида "афғон транс" темир йўл лойиҳаси 573 км узунликда қурилади. Айтишларича, Тожикистон ҳам бу лойиҳага қушилади.
Покистон темир йўл вазирининг сўзларига кўра, тезюрар тумир йўл лойиҳаси йўловчиларни ташиш ва якларни етказиш учун ишлатилади.
Покистонлик расмийларнинг сўзларига кўра, транс афғон темир ёўл лойиҳаси бу мамлакатнинг Марказий Осиё мамлакатларига чиқиши учун афғонистон орқали мазкур мамлакат учун энг қисқа ва энг иқтисодий йўл саналади.ким, Пишовар шаҳри, Афғонистоннинг Мазори Шариф ва Кобул шаҳридан ўтиб, Ўзбекистонга киради.
Бу темир йўл линияси 912 инжинерлик лойиҳа, 27 станция, 7 тунелни ўзига қамраб олади.
Покистон темир йўл вазири Аъзамхон Савотийнинг айтишича, афғон транс темир йўл қўшма лойиҳаси мамлакатлар иқтисодиётини бузадиган террористик ҳаракатларга қарши кураш олиб бориш ва минтақавий яшаш шароитларини мустаҳкамлаш йўлида бир қадам қуйилади.
Аммо шундай назарга ташланадиким, бу учта мамлакатнинг муштарак темир йўл лойиҳаси олдида турган муҳим муаммо бу Афғонистондаги нотинчликлар ушбу мамлакатда сиёсий барқарорликнинг йўқлигидир. Покистон билан боғлиқ минтақавий эенергетика бўйича бошқа лойиҳалар, шу жумладан Тоби лойиҳаси ва Каса -1000 лойиҳаси ҳам бу муаммо билан юзмаюз бўлиб қолган ва бу лойиҳаларни амалга ошириш Афғонистонда тўлиқ хавфсизликни таминлашни талаб этади.
Покистон расмийлари шундай бир вазъиятда Марказий осиёга Афғонистон орқали юк ва мусофир ташувчи тезюрар поездни йўлга қуйишни мақсад қилишмоқдаким, Афғонистонда нотинчликлар сабабли Марказий Осиё мамлакатлари билан бошқа энергетика лойиҳалари амалга оширилмай қолган.
Афғонистонда барқарорсизликнинг ҳукмрон бўлиши бу учта мамлакат ўртасидаги темир йўл линияси учун турли хил муаммоларни келтириб чиқариши мумкин ва бунга қарши Покситон ҳам бу муаммолар билан гирифтор бўлиб қолиши мумкин. Чунончи, Туркманистондан Афғонистонга газ етказиб бериш лойиҳаси, Тоби қувурлар линияси номли Покистон ва Ҳиндистон лойиҳаси ҳам бунга ўхшаш қийинчилклар билан юзмаюз бўлган. Исломобод давлати бу масала бўйича Туркманистонга огоҳлантириш берган ва Афғонистон йўналишидаги Тоби қувурлар линияси олдида турган эҳтимолий таҳдидлар учун Покистон ҳеч қандай маблағ бермайди деб эълон қилган.
Шунингдек, Покистон шундай бир шароитда Марказий Осиёга темир йўл линиясига умидворлик билдирмоқдаким, Афғонистондаги барқарорсизлик Туркманистон гази ва Тожикистоннинг электроэнергиясига бўлган Исломободнинг ормонларини жиддий тўсиқликларга юзмаюз этган. Покистон темир йў лойиҳаси Хоф-Ҳирот темир йўл линиясининг очилиши билан туғри келмоқда. Ўзбекистон ва Афғонистон билан Покистоннинг қўшма темир йўл линияси лойиҳасини эълон қилиниши Афғонистон ва Эрон ўртасида Хоф-Ҳирот темир йўлининг расмий равишда очилишидан кейин фақатгина 20 кун ўтгач амалга оширилмоқда .
Покистонликлар бу темир йўл лойиҳасини амалга оширишини Ўрта Осиё, айниқса Афғонистон учун ер орқали йўлни осонлаштириш ва Покистоннинг денгиз имкониятларидан шу жумладан Гводар портидан фойдаланиш деб билишади. Ҳолбуки, охирги йилларда Эрон ва Афғонистон ўртасиданги тижорат йўллари ва Покистон йўллари билан қиёслаганда ушбу мамлакатнинг транзит фаолиятлари тижам ва осонроқдир.
Осиё тараққиёт бангининг берган охирги маълумотларида хориж билан тижорат қилиш мақсадида Афғонистон учун Эрон йўли осон, хавфсиз ва қисқа эканини тан олади.
Осиёлик бу ташкилот жорий йилнинг мурдод ойининг бошида охирги йиллар давомида Афғонистон транзит тижоратининг 70 фоизи Эрон йўли орқали амалга оширилган.
Афғонистоннинг шарқий қўшниси ва Афғонистон юк машиналари учун ўзаро савдо ва транзитни осонлаштириш учун бир нечта фаол чегара ўтишлари билан Покистон афғон савдогарлари учун катта харажатларга ва йўл транспорти тизимида катта тўсиқликларга дуч келмоқда.
Осиё тараққиёт банки ўзининг ҳисоботида, Афғонистон транзит тижоратида монеаларнинг борлигини Покситон учун жиддий муаммо деб тавсиф этди ва Эроннинг йўл транспортининг жаззоблиги, осон ва хавфсиз экани Афғонистоннинг тижорат транзитининг 70 фоизи ушбу мамлакат орқали ижро этилиши сабабига айланган.
Бу ҳисоботда транзит тижорати фазосини яхшилаш ва тижорат харажотларининг кўпайишига олиб келган йўл-транспорт учун инфратизилмаларнинг тўсиқларини камайтиришига қарамай бу масала ушбу мамлакат учун бир жиддий кесикинликка айланиб қолган.
