Эрон бўйлаб саёҳат (20)
Исфаҳон вилоятидаги саёҳатмиздан сўнг Кошон шаҳрига ташриф буюрдик. биз билан бўлинг.
Ассалому алайкум дўстлар, Исфаҳонга ташрифимиз давомида Эроннинг энг тарихий шаҳарларидан бири бўлган Кошонга саёҳат қилишни ўринли топдик. Кошон Исфаҳон вилоятидаги Кошон шаҳрининг маркази бўлиб, вилоят маркази Исфаҳон шаҳридан 200 км узоқликда жойлашган. Шаҳар Каркас тоғлари ва Эроннинг марказий чўли ўртасида жойлашган бўлиб, иссиқ ва чўл иқлимига эга. Кошон тарихдаги энг қадимий инсон масканларидан бири, яъни "Ипак" тепаликларидир. Бундан ташқари, археологлар сўнгги топилмаларга асосланиб, шаҳарнинг 15 000 йилдан кўпроқ, яъни палеолит даврига тегишли эканлигини аниқладилар. Етти минг йиллик урбанизацияга эга шаҳарни зиёрат қилиш қувончини ўтказиб юбормаслик керак.
Кошонда ўзининг қизиқарли ва бетакрор архитектураси туфайли намунали обрўга эга бўлган ва бугунги кунда ушбу гўзал ва тарихий шаҳарнинг энг севимли сайёҳлик жойларидан бирига айланган гўзал ва ҳайратланарли архитектурага эга кўплаб эски бинолар ва уйларни кўришингиз мумкин. Биз ҳам ташрифимизни Кошоннинг энг гўзал ва ажойиб тарихий обидаларидан бири “Табатабайи уйи”дан бошлаймиз. Бу уй, бошқа тарихий бинолар сингари, минтақанинг ўзига хос маданияти ва иқлимига мос равишда архитектура ва дизайннинг ўзига хослиги, ҳашаматли ва ажойиб безакларга эга. Бу муҳташам уйнинг айвонига қадам қўйишинг билан салқин ва ёқимли шабада юзингизни силаб, уйга тортади. Қаршингиздаги зинапоядан 20 қадам пастга тушиб, уйнинг чиройли ва кенг ҳовлисига етиб борасиз. Ажойиб гўзаллиги сизнинг лаҳзангизни жойига қўядиган ҳовли. Ҳовлидаги кўркам ва катта ҳовуз ва унинг атрофида гўзал гулларга тўла 6 та саккиз бурчакли боғ ҳовлининг чиройини юз баробар оширмоқда. Табатабайи уйи мажмуаси учта ички ва ташқи қисмдан ҳамда экипаж учун махсус қисмдан иборат. Майдони 4700 квадрат метр бўлган бу муҳташам саройда 40 та хона, 4 та ҳовли, 4 та ертўла (ертўла), 3 та шамол тўсиқлари ва 2 та сув ўтказгичлари мавжуд. Табатабаи тарихий уйи, тахминан 175 йил олдин қурилган бўлса-да, машинасиз, табиий ва жуда самарали кондиционер тизимидан (шамол дефлекторлари) фойдаланган. Бу бино ичидаги салқин ва ёқимли ҳаво аҳолининг фаровонлиги таъминлаганлигини ва бугунги кондиционер тизимларига қараганда яхшироқ қўлланилишини англатади. Табатабаи уйи Эрон миллий ёдгорликлари рўйхатида 1504 рақами билан рўйхатга олинган.
Навбатдаги манзилимиз Табатабаи уйи ёнида жойлашган “Боружердилар уйи”. Боружердилар уйи ҳам Қожарлар ҳукмронлиги даврида қурилган қимматбаҳо тарихий бинолардан бири бўлиб, унинг эгаси савдо қилиш учун Боружерддан бу уйга мол олиб келгани учун Боружердилар уйи номи билан машҳур. Боружердининг уйи тахминан 1700 квадрат метр майдонда қурилган ва ичкарида ва ташқарисида иккита ҳовлини ўз ичига олади. Бу уй ҳам Кошон чўл минтақасининг иқлимий хусусиятлари ва иқлим шароитига мос равишда лойиҳалаштирилган ва қурилган.Жуда чиройли томлари ва кенг ва тиниқ ҳовлиси бу эски уйнинг ўзига хос хусусиятидир. Ҳовузлар, баланд айвонлар, етти эшикли қароргоҳлари ва қасрнинг барча хоналари ўзига хос симметрия асосида қурилган бўлиб, девор ва айвонларнинг барча сиртлари ҳар хил гипс, моғарналар, расмлар, чинни тугунлар ва бошқалар билан қопланган. Боружерди тарихий уйи Эрон миллий ёдгорликлари рўйхатида 1083-рақам билан рўйхатга олинган.
Саёҳатимизни Кошанда давом эттирар эканмиз, фурсатдан фойдаланиб, “Америха уйи”га ташриф буюрамиз. Сараи Америха ҳам Кошоннинг машҳур тарихий уйларидан бири бўлиб, Зандия ва Қожар даврларининг ёдгорлиги бўлиб, бу уйни баланд дарахтлар ўраб олган. Бу бинонинг кўп сонли хоналари ўзининг гўзал сувоқ ва ойналари билан ҳар бир томошабинни ўзининг гўзаллиги билан мафтун этади. Бу уйда мавжудлиги, унинг бетакрор архитектураси ва уйнинг ҳамма жойида қўлланиладиган безак санъати одамларни ҳайратда қолдиради.
Маданий мерос ташкилоти бу уйни 1998 йилда сотиб олиб, уни таъмирлашни бошлаган ва ҳозирда Яқин Шарқдаги энг яхши йигирмата меҳмонхонадан бири сифатида маҳаллий ва хорижий меҳмонларни қабул қилади ва Эрондаги энг йирик анъанавий меҳмонхона ҳисобланади.
Умид қиламанки, бу меҳмонхонада қолиб, Кошаннинг тарихий уйларига ташриф буюриш сизга ёқади.
Ёнимизда бошқа тарихий уйлар ҳам борки, биз ҳаммани зиёрат қилиш имконига эга эмасмиз, шунинг учун тарихий уйлардан бир оз пиёда юриб, Исломнинг энг ажойиб биноларидан бири бўлган Кошондаги Оға Бузург масжидига етиб борамиз. Бу масжид аслида ўтмишда шиаларга тақлид қилувчилардан бири бўлган ва Аға бузург номи билан машҳур бўлган Мулла Меҳди Нароқийга мансуб катта масжид ва мадрасалар мажмуасидир. Бу бино жамоат учун ҳам, талабалар томонидан ҳам фойдаланилади. Бу масжиднинг тамал тоши ХИИИ қамарий асрда Ҳож Муҳаммад Тоғи Хонбон исмли тақводор ва унинг ўғли томонидан қўйилган бўлиб, унинг қурилган вақти Муҳаммадшоҳ Қожар ҳукмронлиги даврига тўғри келган.
Бу масжидни кўркам қиладиган нарса шундаки, унда қўлланилган нафис безак ва элементлар ҳар бир кўзни қамаштиради. Масжиддаги Могҳарнас Каридан тортиб, нозик сувоқ ва кўзни қамаштирувчи кошинларгача ҳамма бу масжидни диққатга сазовор ва сайёҳлик масканига айлантирган. Оға Бузург масжиди ислом оламидаги ягона беш қаватли масжид бўлиб, бу масала унинг аҳамиятини янада оширади.
Азизлар, эски ҳаммомлар шаҳарнинг бешта асосий элементидан бири (масжид, бозор, уй, ҳаммом, сув омбори) эканлигини билиш яхшидир. Шунинг учун Кошоннинг тарихий шароитига ташриф буюриб, "Султон Амир Аҳмаднинг тарихий ҳаммоми" ни зиёрат қилган маъқул. 1100 квадрат метрдан ортиқ майдонга эга бу ҳаммом Эрондаги ноёб ҳаммомлардан бири бўлиб, гўзал безак ва меъморчиликка эга. Султон Амира Аҳмаднинг тарихий ҳаммоми қурилган сана далил ва топилган ашёлардан Салжуқийлар даврига тўғри келади, аммо ҳозирги бино Қожарлар даврининг меросидир. Қизиқарли меъморчилик, олтин ва кўк плиткалар, тонозли шифтлар, девор қоғози ва витражлар, шунингдек, ҳаммомнинг моҳирона гипслари жуда жозибали ва ажойибдир. Бу ҳаммом дизайнида фойдаланилган гўзалликлардан ташқари, унинг томи ҳам жозибали ва ажойиб бўлиб, Эрон гумбазли томларининг ноёб намуналаридан биридир. Уйингизда бир нечта гумбазлар мавжуд бўлиб, улар қавариқ линзали ойна билан қопланган, шунда ёруғлик кириб боради ва ички қисмни кўриш мумкин эмас. Шуниси маълумки, қадимда ҳаммом нафақат чўмилиш, балки дам олиш, суҳбатлашиш ва фикр алмашиш, зерикишдан қутулиш ва ҳатто ибодат қилиш, дўстлар йиғиш, ҳаётий масалаларни ҳал қилиш учун жой ҳам бўлган.Султон Аҳмад Ҳаммоми 1351 рақами билан Эрон миллий ёдгорликлари рўйхатига киритилган ва бугунги кунда у музейга айланган.
