Эрон табиатининг ажойиботлари 97
Жошак тузли гумбази
Гумбаз ёки шўр тоғлар табиатнинг энг гўзал хусусиятларидан бири бўлиб, бу ажойиб ҳодисани кўриш учун ҳар доим дунёнинг турли бурчакларидан кўплаб сайёҳларни жалб қилади. Эронда бир нечта туз гумбазлари мавжуд, аммо Жошак тузли гумбази Эрон ва Яқин Шарқдаги энг катта, энг фаол ва энг чиройли туз гумбазларидан бири ва Эрон жанубидаги Бушеҳр вилоятининг табиий диққатга сазовор жойларидан биридир.
Гумбаз 2008 йил бошида миллий қазилма табиий ёдгорлик сифатида ва Атроф-муҳитни муҳофаза қилиш агентлиги бошқарувидаги тўртта ҳудуддан бири сифатида рўйхатга олинган. Ноёб гумбаз ва ғорлар, шаршаралар ва кристаллларга эга Жошак тузли тоғи Эрон тоғларининг туз келини деб аталган энг ажойиб геологик ҳодисалардан биридир. Бугунги дастурда биз ушбу гўзал ҳодиса ҳақида кўпроқ билиб оламиз. Биз билан қолинг.
Жошак тузли гумбази Эроннинг жанубида ва Бушер вилоятида, Бушер портидан 144 км жануби-шарқда жойлашган. Бу гумбазнинг узунлиги 12 км, кенглиги эса тахминан тўрт ярим километрни ташкил қилади. Гумбазнинг майдони тахминан 3666 гектарни ташкил этади ва чўққиси денгиз сатҳидан 1350 метр баландликда жойлашган. Жошак туз гумбазининг алоҳида жойлашиши дарёнинг шўрланишига сабаб бўлади, шўр гумбазга етгунча ширин ва ичиш мумкин бўлиб, қишлоқ хўжалигида фойдаланилади; Аммо гумбаздан ўтиб, уни четлаб ўтгандан сўнг, дарё суви шўрланишнинг юқори фоизи билан боғлиқ бўлиб, бу ҳудуд учун ягона зарарли омил бўлиши мумкин, чунки ёмғирли мавсумда дарё суви атрофдаги текисликларни қоплайди ва буғланиш, тузнинг кўплиги туфайли тупроқ юзасида қолади ва минтақада шўрланишни келтириб чиқаради.
Жошак вилояти тоғли бўлиб, ўзига хос топографик-иқлим шароити туфайли чучук сув булоқлари, ичимлик фавворалари, қудуқлари йўқ. Гумбазнинг тузли қисмларида ўсимлик қоплами йўқ. Албатта, тоғнинг оҳакли ва тузли тоғдан кўтарилган қурилиш қатламлари ўсимликларга эга. Тоғ ёнбағирларида шўрликка чидамли ўсимликлар ҳам учрайди. Умуман, вилоят ўсимликлари қиш-баҳорда турли-туман бир йиллик ўсимликлар ер юзини қоплаб, унга ўзгача чирой бағишлаб турувчи астрагал, кул, қайчи ўз ичига олади. Шўр ботқоқлардан сақланиб қолган водийларда буталар ва кўз ёш тўкилган дарахтларни кўриш мумкин.
Жошак шўр тоғи ўзининг гўзал геологик ландшафтлари, хилма-хил қоялари, ичидаги табиий ғорлари ва беғубор табиати, тоғ шаршаралари ва шўр кулонлари билан нафақат ҳар бир томошабиннинг эътиборини тортади, балки геологияга қизиқувчи тадқиқотчилар учун ҳам энг қулай маскан ҳисобланади. Гумбаз тузларининг оқ ранги ҳудудга чиройли таъсир кўрсатган.Гумбаз тузларининг ранг-баранглиги ҳайратланарли ҳодиса бўлиб, уни жуда кам жойларда учратиш мумкин. Қизил, жигарранг, оқ, сариқ, қора ва тўқ сариқ рангларнинг турли хил ранглари сайёҳларни жалб қилишда муҳим рол ўйнайди ва гўзал туз кристаллари ва пирит ва фтор каби кўплаб силикат бўлмаган минераллар турли хил ранглар ва металл ва металл бўлмаган жило билан ҳар қандай томошабинни ўзига жалб қилади.
Туз музликлари Жошак туз гумбазининг гўзал ҳодисаларидан бири бўлиб, гумбазнинг шимоли-ғарбий қисмида яққол кўринади. Туз массаларининг ер қиялиги йўналиши бўйича тортишиш ҳаракати натижаси бўлган бу музликлар гумбазнинг четида ҳосил бўлган ва музлик музликларига ўхшашлиги билан машҳур. Чиройли шўр шаршаралар - Жошак туз гумбазининг яна бир хусусияти бўлиб, унга жуда чиройли ва ёқимли юз берди. Бу шаршаралар аслида гумбаз сув оқимининг табиий йўлидир. Сув кам бўлган фаслларда сувнинг тўлиқ буғланиши туфайли оқим йўналиши бўйича, айниқса, шаршаралар йўлида чиройли қалин туз кристаллари ҳосил бўлиб, шўр шаршаранинг ажойиб кўринишини яратади. Бу камдан-кам учрайдиган ҳодиса баҳорнинг ўртасидан ёз ва кузгача кузатилади.
Жошак туз гумбазининг яна бир гўзал жиҳати вилоятнинг диққатга сазовор жойларидан бири бўлган Гулкарам водийсидир. Водийнинг бутун юзаси гулкарам шаклидаги тузлар билан қопланган. Тузли сўзларнинг бу гулининг ўлчамлари бир-биридан фарқ қилади ва уларнинг баъзилари гулларга ўхшайди. Қарағай баcалари, шунингдек, жин тўшаклари сифатида ҳам танилган, Жошак гумбазининг энг гўзал эрозив ҳодисаларидан биридир. Бу ҳодиса тог жинсларининг эрозияланиш даражасидаги фарқлар туфайли гумбаз тузлари орасида устунлар ҳолида пайдо болган.
Жошак туз гумбазининг яна бир ажойиб кўриниши туз ғорларидир. Туз конларининг эриши натижасида ҳосил бўлган бу ғорларни гумбаз ўрнида кўриш мумкин. Бу ғорларнинг ички қисмларида сталагмит кўринишидаги гўзал туз кристаллари ғорлар ичида ўзига хос манзара яратган. Бу гўзал ҳодиса гумбаз ичида оқаётган тузли оҳактош булоқнинг натижасидир. Бу булоқлар аслида Жошак тузи гумбази ҳаётининг зарбасидир. Булоқлар бағридан ер тубидан шўр сувлар оқиб, унинг юзасига чиқади. Бу булоқларни ҳудуднинг ҳамма жойида кўриш мумкин. Тузли булоқларсиз Жошак туз гумбази тугайди. Гумбаз тузларида ҳосил бўлган сув эрозияси гумбаз майдонида гўзал ва ажойиб эффектларни яратди. Бу асарлар тирноқ эрозияси кўринишидаги гўзал геоморфологик асарлардан бирини яратган.
Ушбу ажойиб ҳодисани кўришни истаган сайёҳлар одатда кузнинг иккинчи ярмида ёки қиш охирида бу ҳудудга саёҳат қилишади. Чунки иссиқ мавсумда Эроннинг жанубий вилоятларига бориш намлик ва юқори ҳарорат туфайли қийин. Сайёҳларга бу ҳудудга саёҳат қилишда, ичимлик суви, эстуар каби зарурий нарсалар, пайпоқ, тўғри поябзал, қуёш шляпаси ва биринчи ёрдамни олиб келиш тавсия этилади.
Эрон Маданий мерос, ҳунармандчилик ва сайёҳлик ташкилоти раҳбарининг сўзларига кўра, жаҳонга машҳур ушбу масканни Бушеҳр вилоятида рўйхатдан ўтказиш учун зарур ҳужжатлар ЮНЕСКОга юборилган ва улар Жаҳон мероси рўйхатига рўйхатдан ўтиш учун вақтинчалик рўйхатга олинган.
