Эрон бўйлаб саёҳат (121)
Бу дастурда Эроннинг Марказий вилоятига ташриф буюрдик. биз билан бўлинг
Ассалому алайкум Эрон бўйлаб саёҳат кўрсатувлар туркуми тингловчилари ва мухлислари. Азиз дўстлар, бепоён Эрон заминининг турли минтақаларини ўрганиш ва танишишда сизни шу заминнинг бошқа вилоятига ташриф буюришга олиб борамиз. Биз бугунги дастуримизни Эроннинг саноат пойтахти бўлмиш марказий вилоят билан таништиришга бағишладик. Вилоят ўзининг табиий неъматлари ва тарихий ва маданий ёдгорликларидан фойдаланиб, Эроннинг шимолий, жанубий, ғарбий ва шарқий асосий алоқа тармоғида ўрнатилиши билан жаҳон туризми ва Эрон туризмини ривожлантириш учун потенциал майдонларни тақдим этган. Сизни ушбу гўзал вилоятга биз билан саёҳат қилишга таклиф қиламиз.
Мутахассисларнинг фикрича, Марказий вилоятнинг ҳозирги географик ҳудуди табиий тарих ва инсоният сивилизацияси нуқтаи назаридан Эрон платосидаги узоқ тарихдан фойдаланади. Ўтмишда бу ер буюк Мидия қироллигининг бир қисми эди. Милоддан аввалги биринчи минг йилликда Эрон платоси ҳудудида Мидия сулоласи шаклланган. Эрон платоси ва шунга мос равишда марказий провинсиянинг географик ҳудуди кўплаб тарихий ва қадимий ёдгорликлар ва жойларни ўз ичига олади. Бу асарлар тарих бошланишидан олдинги даврдан то Қожарлар давригача (милодий 19-аср) турли даврларга тегишли. Марказий вилоят маданий мероси мутасаддиларининг маълумотларига кўра, ҳудудда 100 га яқин бино ва тарихий обидалар рўйхатга олинган. Унда сақланиб қолган энг қадимий бино Маҳалат шаҳридаги Салавкийлар (Парфия) даврига оид ибодатхонадир. Марказий вилоятдаги тарихий обидалар асосан Салжуқийлар, Сафавийлар, Зандиялар ва Қожарлар даврида қурилган.
Тахминан 29530 квадрат километр майдонга эга марказий вилоят Эроннинг саноат пойтахти сифатида Эроннинг марказида жойлашган. Тарих, табиат, сайёҳлик, ҳунармандчилик ва сувенирлар нуқтаи назаридан бу вилоят туризм ва саёҳатчиларни жалб этиш борасида яхши имкониятларга эга. Унда икки мингдан ортиқ тарихий ва сайёҳлик обектлари мавжуд бўлиб, улардан 850 таси миллий обидалар рўйхатига киритилган. Арок, Тафарш, Аштиён, Хумейн, Дилижон, Саве ва Маҳалат шаҳарлари ушбу вилоятнинг энг машҳур шаҳарлари қаторига киради. Марказий вилоят Алборз ва Загрос тоғ тизмаларининг букланиш бурчагида жойлашган. Бу вилоятнинг нотекислиги марказий тоғларнинг бир қисми ва Загроснинг ички баландликларининг бир қисмидан иборат. Марказий вилоятда баланд тоғлар мавжудлиги, Эроннинг марказий чегарасига яқинлиги, Хоз Султон минтақасининг бир қисмига, Миқан чўлига ва Туз кўлининг сув ҳавзасига туташганлиги сабабли турли иқлимга эга. Алборз ва Загрос тоғ тизмаларининг кесишмасида жойлашган. Марказий вилоятдаги иқлимнинг энг муҳим турларига Саве ва Зарандия каби ҳудудларда ярим чўл иқлими, қиши совуқ ва ёзи юмшоқ мўътадил тоғ иқлими, Арок, Хумейн, Тафарш ва Маҳалат каби шаҳарларда совуқ тоғ иқлими киради. Шазанд шаҳрининг географик чегараларида совуқ ва қорли қиш ва салқин ёз.
Марказий вилоят мамлакатнинг саноат вилоятларидан бири бўлиб, хизмат кўрсатиш, саноат ва қишлоқ хўжалиги тегишли равишда вилоят иқтисодиётининг асосини ташкил этади. Марказий вилоят саноат инвестицияларини жалб қилиш бўйича ҳамиша юқори ўринларда бўлган. Вилоятнинг саноат соҳасига сармоя киритишнинг афзалликлари орасида пойтахтга яқинлиги, вилоятда саноат шаҳарчалари мавжудлиги нуқтаи назаридан мос муҳит имкониятларга эгалиги, алоҳида географик жойлашувга эгалиги ва халқаро транспорт йўлагида жойлашганлиги муҳим аҳамиятга эга. Шунингдек, йирик ва она саноат тармоқларининг мавжудлиги, темир рудаси, натрий сулфат, кремний, дала шпати ва барча турдаги тошлар каби минерал ресурслар ва заҳираларнинг мавжудлиги, қишлоқ хўжалиги конверсион тармоқларини яратиш имкониятларининг мавжудлиги, ихтисослашган ишчи кучининг мавжудлиги, темир йўл ва энергетика саноати кластерларининг мавжудлиги ва бошқалар
муҳим ўрин тутади. Шуни билиш ўринлики, марказий вилоятда ҳунармандчилик маҳсулотлари ишлаб чиқарилиши Бу вилоят жаҳондаги гилам ишлаб чиқаришнинг муҳим марказларидан бири бўлиб, бу вилоятнинг Сароқ гиламлари жаҳонда шуҳрат қозонган. Марказий вилоятда гиламдўзлик, жажимдўзлик, каштачилик (кўчманчиларнинг махсус тўқуви), гил ва мис идиш-товоқлар ҳам маълум. Бундан ташқари, ўймакорлик, мозаика, ёғочга дурадгорлик, сувоқчилик каби анъанавий тармоқларни ҳам қайд этишимиз мумкин.
Маданий хусусиятлар нуқтаи назаридан марказий вилоятнинг айрим ҳудудларида диалект ва шевалар турлича кўринса-да, умуман олганда шуни айтиш керакки, бу минтақа аҳолисининг маданияти, урф-одатлари ва урф-одатларида умумий жиҳатлари жуда кўп ва айрим ҳудудлардан ташқари, деярли бир хил одатларга эга ва асосан форс тилида гаплашади. Албатта, вилоят ва айрим шаҳарлар атрофида турли шевалар, хусусан, туркий тиллар кенг тарқалган. Ислом маданияти ва анъаналари барча оилаларга таъсир кўрсатади ва улар одатда диний урф-одат ва маросимларга риоя қилишлари шарт.
Арок — Эроннинг йирик шаҳарларидан бири, марказий вилоят ва Арок туманининг маркази. Атрофнинг марказийлиги ва унумдорлиги туфайли Арок шаҳри ҳижрий 1227 йилда (милодий 1812 йил) Фатҳ Алишоҳ Қожар даврида Султон Обод номи билан жанговар қалъа сифатида Эрон армиясини жиҳозлаш учун қурилган ва у ерда қайта ташкил этилган. Бу шаҳар ҳижрий 1272 йилда гуллаб-яшнади ва тадбиркорлар в унга бориб ўрнашди, шунинг учун у ҳижрий 14 асрнинг бошларида Эроннинг обод шаҳарларидан бирига айланди ва кўплаб маҳаллий ва хорижий компаниялар бу шаҳарда савдо қилишди. Ниҳоят ҳижрий 1316 йилда бу шаҳар Арок деб номланади. Иқлими жиҳатидан Арок Эроннинг марказий платосининг иқлимий хусусиятларига эга. Яъни қиши совуқ, нам ва узоқ, ёзи иссиқ, қуруқ ва қисқа. Айтиш керакки, Арок атрофида тоғлар, текисликлар ва Миқан кўли бор, бу ҳудуднинг иқлимига ўтмиш таъсир кўрсатади ва унга ўзига хос хусусиятларни берди. Арок қурғоқчил ҳудуд бўлса-да, ёмғир кам бўлса-да, лекин ёғингарчиликнинг кўп қисми ерга қор шаклида етиб бориши сабабли, бу қорлар баландликларда қолиб, баҳор ва ёзда эриб, кўплаб булоқлар ва сойларни ҳосил қилади. Арокнинг жануби-ғарби ва ғарбидан оқиб ўтади, улар орасида Тондашт дарёси, Коҳруд ва Сарукни қайд этиш мумкин. Арок саноат шаҳрининг мавжудлиги ва унда турли металл, кимё, тўқимачилик, қурилиш ва озиқ-овқат саноатининг ривожланиши ҳамда Арок шаҳрининг алоҳида географик жойлашуви Эроннинг энг яхши алоқа йўналишлари йўналиши бу шаҳарни муҳожирларни қабул қилувчи шаҳарлардан бирига айлантирган. Шу сабабли, Арок шаҳри сўнгги ўн йилликларда сезиларли ўсишга эришди. Бу шаҳар ташкил этилганидан бугунги кунгача бўлган аҳамиятини ҳисобга олсак, Арок бозорининг тарихий мажмуаси, Сепеҳдар мактаби, Тўрт фасл ҳаммоми, Имомзода Ҳусайн, Миқан Лагунаси, Муқаддас Масрооп черкови каби кўплаб бинолар ва тарихий обидалардан фойдаланади. Сизни биз билан тўрт фасл ҳаммоми ёки музейига ташриф буюришга таклиф қиламиз.
Арокнинг Чоҳор фасл тарихий ҳаммоми Эрондаги энг гўзал меъморчилик ва кошинкорлик асарларидан бири бўлиб, у бугунги кунда Арок археология ва антропология музейига айлантирилган. У ерда Милоддан аввалги И минг йилликнинг бронза буюмлари, тарихий тангалар ва... кўрсатилади. Антропология бўлимида эса турли маросимларга оид урф-одатлар, ўтган даврлардаги чўмилиш анжомлари билан бир қаторда анъанавий кийим-кечаклар ҳам қизиқувчилар эътиборига ҳавола этилди. Бу ҳаммом сўнгги асрларда Эрон меъморчилиги ва кошинкорлигининг энг гўзал асарларидан бири бўлиб, ўзига хос безаклари туфайли ислом меъморчилигида ноёб асар саналади. Бу ҳаммом Аҳмадшоҳ Қожар ҳукмронлиги даврига тўғри келади.
Шоҳор фасл номи ҳаммомнинг эркаклар қисмидаги ҳаммомнинг тўрт томонидаги кошинли панеллардан олинган бўлиб, улар фаслларнинг турли шароитларига қараб тасвирланган.1600 квадрат метр майдонга эга бу тарихий асар ўз самарасини берди. Ҳаммом учун зарур бўлган сув ўтказгичнинг оқава сувидан таъминланади ва сув таъминоти ва иссиқликни сақлаш нуқтаи назаридан ҳаммомнинг таглиги кўча қаватидан тахминан 3,5-3,5 метр пастда қурилган.
Бу ҳаммомнинг безаклари қаторида биз етти рангли кошин, мозаик кошин ва моқал кошинларни қайд этишимиз мумкин, улар жуда чиройли ва бадиий ишланган бўлиб, уларда Слимили лой ва қолипли кошинлар билан жуда чиройли инсон, ҳайвон ва ўсимлик нақшлари мавжуд. Шунингдек, Хатай ўсимлик нақшлари ва Нақшлар геометрик ва айланувчидир. Бу нақшлар печак, гуллар, буталар, куртаклар ва баргларни ўз ичига олади ва инсон нақшлари аскарларнинг Қожар даври кийимлари билан уйғунлашган. Плиткаларда ишлатиладиган ранглар - сариқ, жодугар, фируза, оқ, яшил, кулранг, қизил ва тўқ сариқ. Бу қимматли тарихий асар 1356-йил 10-8-да 1339-рақам билан Эрон миллий асарлар рўйхатида рўйхатга олинган.
Дўстлар, охирзамон билан бугунги нутқимизни шу ерда якунлаймиз ва Арокнинг табиий ва тарихий диққатга сазовор жойлари билан танишишни кейинги дастурга қолдирамиз. Унгача барчангизни Аллоҳга ҳавола қиламиз.
