Pars Today

Фаластин ерининг тарихини ўрганишни давом эттиришда биз Ислом дини пайдо бўлишидан олдин билиб оламиз. биз билан бўлинг.

Фаластин барча илоҳий динлар учун муқаддас замин бўлиб, асосан бу заминнинг тарихи пайғамбарлар номи билан бошланади. Тарихчиларнинг таъкидлашича, Фаластин тош давридан бери инсониятнинг маскани бўлиб, кўчманчилар давридан то деҳқончилик давригача бўлган даврда инсоният ҳаётининг ривожланиш босқичларига гувоҳ бўлган. Бу замин сивилизациялар тўқнашуви, илоҳий динларнинг пайдо бўлиши ва тарқалиш жойидир. У ҳамиша дунёдаги буюк динлар издошлари ва бутун дунё халқларининг эътибори ва ҳурмати марказида бўлиб келган. Ушбу дастурлар туркумида бу заминнинг ислом дини ва унинг тарафдорлари учун аҳамиятли бўлиши сабаблари ва нега Фаластин масаласи ислом оламининг муҳим масалаларидан бири эканлиги ҳақида сўзлаб бериш ниятидамиз. Шу мақсадда ва аввалги икки кўрсатувимизнинг давомида бу заминнинг тарихий аҳамияти ҳақида сўзлаб берамиз, токи биз бу заминнинг тарихини янада чуқурроқ ўрганамиз. “Фаластин, ислом умматининг бирламчи масаласи” номли кўрсатувлар туркумининг учинчи қисмини биз билан бирга бўлишингизни сўраймиз.

Аввалги кўрсатувда Бани Исроилнинг Мусо (а.с.)га бўйсунмаслиги, уларнинг 40 йил саҳрода сарсон бўлишига сабаб бўлгани ва то Мусо (а.с.) вафот этгунларича, Фаластин заминига киришга рухсат берилмагани айтилган эди. Мусо пайғамбар (а.с.) вафотидан сўнг,  Бани Исроил Мусо пайғамбарнинг (а.с.) ўринбосарлари Юшуа бошчилигида Иордан дарёсидан ўтиб, Фаластиннинг Ерихо шаҳрига кирдилар. Ериходан кейин улар вақт ўтиши билан бошқа шаҳарларни ҳам эгаллаб олишди. Шундай қилиб, Толут (Шоул), кейин Довуд пайғамбар, Сулаймон пайғамбар ва бошқа пайғамбарлар ва  Бани Исроилнинг шоҳлари эрамиздан тахминан 500 йил олдин бу ерни бошқарган.

Довуд пайғамбар даврида ва ундан кейин Сулаймон пайғамбар замонларида Бани Исроил халқи ҳайратга тушди. Довуд (А.С.) Фаластин заминининг катта қисмига ҳукмронлик қилган ва милоддан аввалги 1000-йилларда Қуддусни фаластинликлар қўлидан тортиб олишга муваффақ бўлган ва у ерда Қуддусни қуришга киришган ва бу шаҳарни ўз ҳукуматининг пойтахтига айлантирган. Сиёсий нуқтаи назардан Довуд пайғамбарнинг ҳукмронлиги  Бани Исроилнинг олтин даври ҳисобланади. Довуддан кейин унинг ўғли Ҳазрати Сулаймон (а.с.) ҳукуматни ўз қўлига олди ва Байтул-Мақдис биносини тугатди. Ҳазрати Сулаймон даврида Фаластин замини улкан тараққиётга гувоҳ бўлди. Бу даврда  Бани Исроил ўша кунги Обод ерларининг катта қисмини эгаллаб олишди. Сулаймондан кейин яҳудийлар давлати подшоҳлигида ворис танлаш борасида тортишувлар юзага келди. Исроилнинг ўнта қабиласи Сулаймоннинг ўғли Рахабомга байъат қилишдан бош тортди ва фақат иккита Яҳудо ва Бенямин қабилалари унга байъат қилишди. Бу тафовутлар бу шоҳликнинг икки давлатга бўлинишига сабаб бўлди "Яҳудо шоҳлиги" ва "Шимолий подшоҳлик". Бу икки ҳукумат ўртасида тортишувлар, урушлар ва қон тўкилишлар кўтарилди ва ҳикоя шимолий шоҳликда оссурияликларнинг ҳукмронлиги билан якунланди. Яҳудо ҳукумати ҳам қонхўр Бобил шоҳи Бахт ан-Наср томонидан ағдарилди ва Фаластин халдейлар ҳудудига қўшилди ва яҳудийлар қулликка айлантирилди.

Яҳудийларнинг дарбадарлиги Эрон шоҳи Кирнинг ҳужуми ва Бобил шоҳлиги вайрон бўлгунга қадар давом этди. Кир Бобилни забт этди ва яҳудийларга Қуддусга қайтишга рухсат берди. Аҳамоний Кир томонидан Бобил ҳукуматининг ағдарилиши билан Фаластин Аҳамонийлар ҳукмронлиги остига ўтди ва Эрон подшолиги яҳудийларга Қуддусни қайта тиклашда катта ёрдам берди ва бу шаҳарни деярли қайта тиклади. Қуддус қулайлиги Эроннинг Аҳамонийлар сулоласи подшоларидан бири Доро учинчи ҳукмронлигининг охиригача (милоддан аввалги 381-330 йиллар) Македониялик Александр милоддан аввалги 323-йилда Эрон, Миср, Сурия ва Фаластинга ҳужум қилиб, қатлиом ва ҳалокатга олиб келгунига қадар давом этди. Ўшандан бери Қуддус ва Фаластин юнонлар томонидан тўлиқ босиб олинди.

Александрдан кейин унинг ворислари Фаластинда ҳукмронлик қилдилар, лекин уларнинг бу ердаги ҳукмронлиги узоқ давом этмади ва бир мунча вақт ўтгач, римликлар у эрга ҳужум қилиб, милодий 70-80-йиллардаги урушлар пайтида Фаластиннинг кўп қисмларини эгаллаб олдилар. Бу вақтда Қуддус талон-тарож қилинди; Аҳамонийлар ҳукмронлиги даврида қайта тикланган иккинчи ибодатхона вайрон қилинган; Ва фақат ғарбий девор қолди. Римликларнинг Қуддус устидан ҳукмронлиги билан ва кейинги йилларда Фаластинда ҳукм сурган қулай муҳитга қарамай, яҳудийлар ўзларининг итоатсиз ва фитначи табиатига юзланиб, Рим ҳукуматига қарши  фитна бошладилар. Бу Рим раҳбарларини уларни жазолашга ундади. Шунинг учун милодий 135 йилда Рим шоҳи Адриян яҳудийларни Қуддусдан қувиб чиқарди ва уларга бу ерга кириш, жойлашиш ва ҳатто яқинлашишни ман қилди. Бу даврда Фаластин Рим империяси ҳудудидаги сиёсий ва маъмурий бўлинишга айланди.

Римликларнинг Фаластин замини устидан ҳукмронлиги даврида Исо Масиҳ (а.с.) Фаластин заминининг тарихий шаҳарларидан бири бўлган Байтлаҳм шаҳрида дунёга зоҳир бўлиб, янги диннинг хабарчиси бўлди. Яҳудий руҳонийлари Масиҳ ва янги пайғамбарнинг динини ўзларининг диний, сиёсий ва иқтисодий бошқаруви ва ҳукмронлигига таҳдид деб билишган. Шу билан бирга, Масиҳнинг динига ишонган кўплаб канъонликлар ва фаластинликлар қийноққа солинди ва эзилди. Янги динга қарши туриш ва унинг тарқалишининг олдини олиш учун яҳудий руҳонийлари Рим ҳукмдорлари саройида Масиҳга ва унинг ҳаворийларига ва издошларига қарши тил бириктирдилар. Ниҳоят, Рим ҳукмдори яҳудий руҳонийларининг Исо (а.с.)ни хочга михлаш ҳақидаги фикрига бўйсунди ва буни амалда қўллайди. Бу ривоятга асосланиб, Исо Масиҳ (а.с.) Қуддусда ва Зайтун тоғида хочга михланган ва кейин осмонга кўтарилган. Албатта, мусулмонларнинг муқаддас китоби бўлмиш Қуръони Карим Масиҳ (а.с.)нинг хочга михланишини инкор этади, бироқ айни пайтда яҳудийларнинг фитнаси ҳамда уларнининг Ҳазрати Масиҳ (а.с.)ни хочга михлаш бўйича гижгижлашини баён этади.

Римликларнинг христиан динига қўшилиши ва Рим империясининг бўлиниши билан Константинопол Византия номини олган Шарқий Рим империясининг пойтахтига айланди. 326 йилда император Константинополнинг онаси қиролича Елена Фаластинга ташриф буюрди ва Қуддусдаги Тирилиш черковини ва Байтлаҳмдаги Ал-Маҳд черковини қурди. Византия империяси даврида, тахминан эрамизнинг 390-йилларида, Фаластин учта минтақага бўлинган: Биринчи Фаластин, Иккинчи Фаластин ва Учинчи Фаластин: Биринчи Фаластинга Яҳудия, Самария, Саҳел ва Муқаддас ер киради. Иккинчи Фаластинга Жалила вилояти, Йизрил, Жалила вилоятининг шарқий ҳудудлари ва собиқ Декаполиснинг ғарбий қисми киради. Учинчи Фаластин, шунингдек, бир вақтлар араб минтақасининг бир қисми бўлган жанубий Иорданияни ҳам ўз ичига олган. Учинчи Фаластиннинг яна бир номи Палестина Салутарис эди. Бу бўлинма араб минтақасини Муқаддас заминнинг шарқидаги шимолий Иорданиянинг бир қисми сифатида жойлаштирди.

Византиянинг Фаластин устидан ҳукмронлиги 614-йилда форслар томонидан эгалланиши билан вақтинча тугатилди, чунки бу вақтда сосонийлар шоҳи Хосров Парвез Эрон билан ҳамкорлик қилган яҳудийлар йўл-йўриқлари билан Рим қўшинларини мағлуб этиб, Қуддусни (Фаластин) эгаллади. Аммо Хосров Парвиз вафотидан кейин бу ер яна насронийлар қўлига ўтди. Бу вақтда Арабистон ярим оролида ислом дини пайдо бўлган эди ва Арабистон ярим оролида ислом пайдо бўлиши билан дунёда, айниқса Фаластин заминида янги ўзгаришлар рўй бераётган эди. Буни кейинги дастурда муҳокама қилинг. Шундай экан кейинги дастургача Аллоҳ сизни асрасин.

• Фаластин, ислом умматининг бирламчи масаласи (2)