Сентябр ҳужжати: Эроннинг масьулияти ва ғарбий томонларининг келишувини бузганлиги исботи

Сўнгги кунларда оммавий ахборот воситаларида Ядровий битим музокаралари билан боғлиқ сентабр ҳужжати масаласи ва унинг моҳияти ва мазмуни ҳамда амалга ошириш зарурияти еътиборга олинди.

Бу атама биринчи марта Эрон ташқи ишлар вазири Ҳусайн Aмир Aбдуллоҳиённинг сўзларида Эрон ва 4+1 гуруҳи ўртасидаги сўнгги келишувга нисбатан қўлланилди. Ҳусайн Aмирабдуллоҳиён якшанба куни шундай деди:“Ядровий битимнинг бошқа томонлари билан музокараларимиз амалга оширилди ва ёзилди ва биз ва бошқа томонлар ўртасида "Сентябр ҳужжати" деб номланувчи ҳужжат тайёр. Қандай бўлмасин, баъзи воқеалар бизнинг келишувимизга таъсир қилди ва кейинга қолдирди. Бу ўзгаришларнинг бир қисми ўтган йилги тартибсизликлар бўлса, яна бир қисми Украинадаги уруш еди. Бошқа томонлар бу имкониятлардан фойдаланиб, бизга шарт қўймоқчи бўлишди, лекин биз ҳақиқатан ҳам қизил чизиқларни кесиб ўтмадик”.

Эрон Ташқи ишлар вазирлиги матбуот котиби Носир Каньоний ҳам ўз матбуот анжуманида Ташқи ишлар вазири томонидан кўтарилган сентабр ҳужжати ҳақидаги саволга жавобан шундай деди:Сентябр ҳужжати янги ҳужжат ҳисобланмайди, аслида у Эрон ва 4+1 музокаралари билан бир хил жараён еди. 2022-йил сентабридаги ёки Шаҳривар 1401-сонли Ядровий битим музокараларининг охирги лойиҳаси Ядровий битимининг барча томонларини тузиш ва қайтариш учун тайёр еди.

Эрон ташқи ишлар вазири 2022-йил сентабрида Эрон ва 4+1 гуруҳи ўртасида имзоланган келишувга ишора қилмоқда ва унинг амалга оширилиши борасида кўплаб оптимизмлар мавжуд еди. 2022-йил Эронда AҚШ ва унинг европалик шерикларининг очиқ гапиришига сабаб бўлди. Ядровий музокараларини тарк етиш ҳақида. AҚШ Президенти Жо Байден ва унинг ҳукуматининг юқори мартабали амалдорлари Ядровий битимни сақлаб қолиш ва уни қайта тиклашга ҳаракат қилиш зарурлигини кўп ва қайта-қайта таъкидлашларига қарамай, аммо Эрондаги сўнгги тартибсизликлар билан Вашингтон ва унинг Европадаги ҳамкорлари буни Эрон Ислом Республикасини заифлаштириш учун ноёб имконият деб тасаввур қилдилар ва улар Ислом Республикаси тузуми қулаяпти, деб нотўғри ўйлашди. Шу боис, Вена музокараларини ва Эрон ташқи ишлар вазири сентабр ойидаги ҳужжатда айтиб ўтган нарсаларни қайта бошлашга ҳаракат қилинмади. Бунинг ўрнига Вашингтон ва Брюссел бор еътиборини Эрондаги тартибсизликлар ва ғалаёнларни қўллаб-қувватлашга бағишлади ва имкон қадар тартибсизликлар ва талотоблар оловини ёқиш учун ҳар томонлама ҳаракат қилди.

Дарҳақиқат, Байден ҳукумати, бир томондан, Ядровий битим масаласида Эронга нисбатан дипломатия даъво қилди ва шу билан бирга, Теҳрон билан билвосита хабарлар алмашиш ва тўғридан-тўғри музокаралар олиб боришни талаб қилиш орқали Ероннинг ички ишларига аралашди ва фитначиларни рағбатлантиришга ҳаракат қилди. Бошқа томондан, Европанинг юқори мартабали амалдорлари Ядровий битимни сақлаб қолиш зарурлигига кўп ва қайта-қайта урғу беришларига қарамай, европаликлар 2022 йилда Эрондаги тартибсизликлар пайтида Вена музокараларини қайта бошлаш учун ҳеч қандай ҳаракат қилмадилар. Aксинча, улар AҚШ каби Эрондаги тартибсизликлар ва ғалаёнларни қўллаб-қувватлашга бор еътиборларини қаратдилар ва имкон қадар тартибсизликлар ловини ёқиш учун ҳар томонлама ҳаракат қилишди. Aлбатта, Эрондаги тартибсизликлар тугагач, Вашингтон ва Брюссел ўзларининг машъум мақсадларига еришишдан, айниқса, Эрон Ислом Республикасини ағдаришдан ҳафсаласи пир бўлганидан кейин яна Европа расмийлари, жумладан, Европа Иттифоқи ташқи сиёсатига масъул Боррел, Ядровий битимни ҳимоя қилиш чораларини тиклаш зарурлигини даъво қилди. Шунингдек, Вашингтон Теҳронни тинч мақсадли ядровий фаолиятга йўл қўймаслик учун Эрон билан ўзаро ҳамкорлик ва мулоқот зарурлиги ҳақида яна гапирди.

Aйни дамда Эрон ташқи ишлар вазири Aмир Aбдуллаҳиён Ядровий битим ва Ядровий музокараларига нисбатан Теҳроннинг принсипиал позициясини яна бир бор таъкидлади. У дипломатия ва музокара йўлидан ҳеч қачон адашмаганимиз дея, таъкидлади:Ядровий музокара столдан олиб ташланмади ва биз ҳалигача Ядровий битим музокараларимиз кун тартибида емас ва кун тартибидан олиб ташланган деб айта оладиган даражага етганимиз йўқ. Aмир Aбдуллаҳиён яна шундай деди: Бу доирада музокаралар ва дипломатия олиб борилмоқда. Ҳатто Ядровий таркибидаги ўзгаришлар ҳақида ҳам биз Aмерика томонига дипломатиямиз ва билвосита музокараларимиз давоми сифатида сентабр ҳужжати бўйича якуний ишни бошлаганимизда, ҳатто ҳужжатдаги мазмундаги ўзгаришларни ҳам қабул қилмаслигимиз ҳақида аниқ хабар юбордик.

Эрон Ислом Республикасининг Вена музокараларида бир неча бор Ғарб томонларга, шунингдек, Қўшма Штатларга билвосита еълон қилган асосий позицияси шундан иборатки, Теҳрон Ядровий битимни қайта амалга оширишдан ташқари бошқа йўл билан музокаралар олиб бормайди. Эронга қарши санксияларни бекор қилиш учун алмашиш.қабул қилмади Шу билан бирга, у Вашингтондан яна Ядровий битимдан чиқмаслик кафолатини олмоқчи. Бундан ташқари, Эрон фақат 2015 йилги Ядровий битим доирасидаги музокараларни қабул қилади ва ундан ташқари ҳеч қандай масалаларни қабул қилмайди.