Ичак касалликлари (биринчи қисм)

Ошқозон-ичак касалликлари озуқа моддаларининг ҳазм бўлиши ва сўрилишига ва тананинг умумий саломатлигига салбий таъсир кўрсатиши мумкин. Ошқозон-ичак тракти оғиздан бошланиб, анусда тугайдиган бурилишли найчадир.

Шу сабабли, ошқозон-ичак касалликлари кенг кўламли касалликларни ўз ичига олади ва кўп сонли ва частотага эга. Шунинг учун ҳар бир ошқозон-ичак органининг умумий касалликларини алоҳида ва қисқача алоҳида бўлимда текшириш яхшироқдир. Ушбу бўлимда биз кенг тарқалган ичак касалликларининг турлари, уларнинг сабаблари, даволаш усуллари ва ушбу касалликларнинг олдини олиш усулларини муҳокама қиламиз.

Ичак икки хил, ингичка ва йўғон ичакдан иборат. Аслида, йўғон ичак ёки йўғон ичак танадан чиқинди маҳсулотларни олиб ташлаш учун масъул бўлган кенг трубка шаклида бўлади. Ингичка ичак ошқозон билан боғланган спирал найча бўлиб, овқат ҳазм қилиш функцияларининг аксарияти ингичка ичак томонидан амалга оширилади. 

Тўғри овқатлангандан сўнг, организм барча витаминлар ва минералларни ўзлаштиради. Аммо "малабсорбция синдроми" организмнинг кўплаб истеъмол қилинадиган овқатларни ўзлаштира олмаслигига олиб келади. малабсорбция синдроми - бу организм учун зарур бўлган бир ёки бир нечта озиқ моддалар ҳазм бўлмайдиган ёки сўрилмайдиган ҳар қандай асорат ёки касаллик. Липидлар ёки ёғлар энг кўп малабсорбцияга эга. Аммо оқсиллар, углеводлар, натрий ва калий каби электролитлар, темир ва калций каби витаминлар ва минераллар ҳам ёмон сўрилиши мумкин. Бу ошқозон-ичак касаллигини шишиш  ва диарея каби муаммоларга олиб келиши мумкин. Яна бир муҳим жиҳат шундаки, малабсорбция синдроми инфекциянинг юқори хавфи ва суяк синиши каби жиддий асоратларга олиб келиши мумкин. Кўпгина муаммолар ингичка ичакнинг етарли миқдорда озуқа моддаларини ўзлаштира олмаслигига олиб келиши мумкин. Шунинг учун, агар диарея ёки бошқа ошқозон-ичак муаммолари 3 кундан ортиқ давом этса, гастроентеролог билан маслаҳатлашинг.

Малабсорбция синдроми билан боғлиқ бир қанча омиллар мавжуд. Ошқозон-ичак трактининг ҳар қандай дисфункцияси, масалан, жигарда сафро тузлари ёки ошқозон ости бези ёки ичак девори ҳужайраларида овқат ҳазм қилиш ферментларининг етарли даражада ишлаб чиқарилмаслиги, шунингдек, ичакнинг сўрилиш ҳужайраларининг шикастланиши озиқ-овқатнинг тўғри ҳазм бўлишига ва етарли миқдорда озуқа моддаларининг сўрилишига тўсқинлик қилиши мумкин. Малабсорбциянинг асосий сабабларидан бири сурункали панкреатит бўлиб, озиқ-овқат, айниқса ёғлар ва оқсилларни ҳазм қилиш учун масъул бўлган ошқозон ости бези гормонлари секрециясини камайтиради. Яллиғланиш ёки бошқа асоратлар, масалан, Крон касаллиги, қисқа ичак синдроми, ичакнинг ўткир юқумли яллиғланиши ва лента қуртлари ёки бошқа паразитлар каби инфекциялар, лимфа тизимининг обструкцияси, юрак-қон томир тизимининг айрим муаммолари, айрим дори-дармонларни қабул қилиш, диабет, гипертироидизм ва карсиноид синдром каби касалликлар , ОИТС, билиар атрезия ва çöляк касаллиги ҳам малабсорбция синдромига олиб келиши мумкин.

Диарея, нажаснинг сув устида сузиши, қалин ёки ёғли ахлат ва қаттиқ ҳидли ахлат, қориннинг ҳаддан ташқари шишиши, қорин бўшлиғида ноқулайлик ва ошқозон ачишиши, айниқса овқатдан кейин, ҳаддан ташқари чарчаш, вазн йўқотиш ва ингичкалаш, тунги кўрлик А витаминининг малабсорбция таъсири, осон кўкаришлар К витамини малабсорбциясига, калций малабсорбциясига боғлиқ суяк оғриғи ва мушакларнинг қисқариши пайтида оғриқ ҳисси, рангпарлик ва анемиянинг бошқа белгилари, қусиш, инфекцияга юқори заифлик ва мушакларнинг заифлашиши бу касаллик белгилари ҳисобланади.

Агар тана кучли ва ўсиши учун зарур бўлган витаминлар, минераллар ва бошқа озиқ моддаларни ўзлаштира олмаса, бу жиддий ён таъсирга олиб келиши мумкин. Агар даволанмаса, малабсорбция синдроми инфекция хавфини оширади, суяк синиши ва болаларда секинроқ вазн ортиши мумкин. А витамини ва синк каби баъзи озиқ моддалар соғлом иммунитет тизими ва тўғри ўсиш учун зарурдир. Агар беморнинг танаси ушбу ва бошқа муҳим витамин ва минералларни қабул қила олмаса, унинг соғлиғи хавф остида бўлади.



Агар шифокор малабсорбция синдромидан шубҳаланса, у беморнинг аломатлари ва у истеъмол қиладиган овқатлардан хабардор бўлиши керак. Шифокорингиз касалликнинг сабабини аниқлаш учун турли тестларни ўтказиши мумкин. Ушбу тестлардан бири нажас тестидир.Бу тест ушбу касалликни ташхислаш учун энг ишончли тест ҳисобланади, чунки малабсорбция синдроми бўлган одамларнинг ахлатида одатда ёғ мавжуд. Қон тестлари қондаги турли хил озиқ моддалар, жумладан Б12 витамини, Д витамини, фолат, темир, калций, каротин, фосфор, албумин ва оқсил миқдорини ўлчаш учун ишлатилади. Лактоза водородининг нафас олиш тести касалликни ташхислаш учун яна бир тестдир. Агар лактоза ўз ичига олган овқатни истеъмол қилгандан сўнг, одамнинг нафас олиш ҳавосида водород гази бўлса, у лактоза интолеранси бўлиши мумкин.

Структуравий муаммоларни аниқлаш учун одамнинг ошқозон-ичак тракти ҳам суратга олиниши мумкин. Масалан, Крон касаллигининг белгиси бўлган ингичка ичак деворининг қалинлашишини аниқлаш учун компютер томографиясидан фойдаланиш мумкин. Агар шифокор ичак деворидаги ғайритабиий ҳужайраларга шубҳа қилса, у биопсияни буюриши мумкин. Ушбу тест одатда эндоскоп ёрдамида амалга оширилади. Беморнинг тер намунасини текшириш ҳам муковисцидозни ташхислашда ёрдам беради. Ушбу касалликнинг оқибатларидан бири озиқ-овқатнинг тўғри сўрилиши учун ферментларнинг етишмаслигидир.

Малабсорбция синдроми бўлган беморларни бошқариш ва даволаш Озиқ-овқат етишмовчилигини қоплаш ва ушбу синдромнинг сабабини даволаш учун иккита умумий қоидалар мавжуд. Абсорбсия синдроми, шунингдек, агар сабабни олдини олиш мумкин бўлса, инфекция каби олдини олиш мумкин. Ҳудудларга саёҳат қилганда Сизда хавфсиз муслук суви йўқ, фақат минерал сув ва пиширилган овқатлардан фойдаланинг ва янги салатлар ва бошқа кир ювиш воситаларидан сақланинг. Антибиотиклар каби баъзи дори-дармонларни қўллашни чекланг. Ушбу дорилар ошқозон-ичак трактининг ишига салбий таъсир кўрсатиши мумкин. Бундан ташқари, лаксатифлардан фойдаланманг.

"Қисқа ичак синдроми" бошқа кенг тарқалган ичак касаллиги бўлиб, озиқ-овқатнинг сўрилиши билан боғлиқ муаммолар гуруҳини ўз ичига олади. Қисқа ичак синдроми бўлган одамлар озиқ-овқатдан етарли миқдорда сув, витаминлар, минераллар, ёғлар, калориялар ва бошқа озиқ моддаларни ўзлаштира олмайди. Ингичка ичакнинг сўрилиши қийин бўлган озиқ моддалар тури ингичка ичакнинг қайси қисми шикастланган ёки олиб ташланганига боғлиқ. Қисқа ичак синдроми одатда ингичка ичакнинг камида ярмини, баъзан эса йўғон ичакнинг тўлиқ ёки бир қисмини олиб ташлаган ёки ингичка ичакка жиддий зарар етказган ёки ичак ҳаракати ёмон бўлган одамларда учрайди. Ингичка ичак синдроми ингичка ичакнинг ҳолатига қараб енгил, ўртача ёки оғир бўлиши мумкин.

Ингичка ичак синдромининг асосий сабаби ингичка ичакнинг бир қисмини олиб ташлаш учун жарроҳликдир. Ушбу операция ичак касалликлари, шикастланишлар ёки туғма нуқсонларни даволаш учун амалга оширилиши мумкин. Агар бирор киши ушбу операцияни ўтказмаган бўлса ҳам, касаллик ёки шикастланиш ингичка ичакда бу муаммони келтириб чиқариши мумкин. Баъзи чақалоқлар туғма равишда ингичка ичак муаммоси ёки ичакнинг йўқолган қисми билан туғилади, бу эса ингичка ичак синдромига олиб келиши мумкин.

Кўпинча неонатал ичак синдроми чақалоқларда ичакдаги тўқималарнинг бир қисми вайрон бўлган некротик энтероколитни даволаш учун операциядан кейин содир бўлади.



Қисқа ичак синдроми, шунингдек, саратон ва саратон даволаш туфайли ичакнинг шикастланиши, Крон касаллиги, гастрошизис (1), қорин бўшлиғи чурраси (2), ичак тутилиши ёки атрезия (3), шикастланишлар туфайли ичак тутилиши каби муаммолар учун операциялардан кейин ҳам юзага келиши мумкин. тиқилиб қолган қон томирлари, травматик ичак шикастланиши, ичакнинг бир қисмининг бошқасига кириши (4), илеус мекониум (5), ўрта ичак волвулуси (6) ва омфалоцел (7) янгиланиши туфайли қон оқими.

Қисқа ичак синдромининг асосий белгиси диарея ҳисобланади. Диарея сувсизланиш, тўйиб овқатланмаслик ва вазн йўқотишига олиб келиши мумкин. Нажасда қаттиқ ахлатга қараганда кўпроқ суюқлик ва электролитлар мавжуд. Агар даволанмаса, бу муаммолар янада оғирлашиши ва инсон саломатлигига хавф туғдириши мумкин. Бошқа аломатлар орасида шишиш, қорин оғриғи, чарчоқ, ёмон ҳидли ахлат, юрак уриши, қусиш, заифлик ва лактоза интолеранси мавжуд. Қисқа ичак синдроми билан боғлиқ муаммолар нотўғри овқатланиш, ошқозон яраси, буйрак тошлари ва ингичка ичак бактерияларининг кўпайишини ўз ичига олиши мумкин.

Мутахассислар қисқа ичак синдромини шахсий ва оилавий касаллик тарихи, физик текширув, қон тестлари, нажас тестлари, йўғон ва ингичка ичакнинг рентгенограммаси, юқори ошқозон-ичак (ГИ) тестлари ва компютер томографияси асосида ташхис қилади. Қисқа ичак синдроми учун асосий даволаш озиқ моддалар билан таъминлаш бўлиб, у оғиз орқали ҳидрация, инъецион овқатланиш, ичакни озиқлантириш, витамин ва минерал қўшимчалар ва махсус парҳезни ўз ичига олиши мумкин. Баъзи дориларни буюриш ва жарроҳлик - бу касалликни даволашнинг бошқа усуллари. Жарроҳликнинг мақсади ингичка ичакнинг озуқа моддаларини ўзлаштириш қобилиятини оширишдир. Қисқа ичак синдроми бўлган беморларнинг тахминан ярми жарроҳлик амалиётига муҳтож.

Ичак трансплантацияси касал ёки шикастланган ичакни олиб ташлаш ва уни донор деб аталадиган ўлик одамдан соғлом ингичка ичак билан алмаштириш учун жарроҳлик амалиётидир. Баъзида донор ингичка ичакнинг бир қисмини эҳсон қила оладиган тирик одам бўлиши мумкин. Мутахассис шифокор ушбу операцияни бошқа муолажалар муваффақияцизликка учраган беморларга ва узоқ муддатли инъэкцион овқатланиш туфайли жиддий муаммоларга дучор бўлган беморларга амалга оширади.

Қўллаб-қувватлаганингиз учун раҳмат. “Саломатлик” журналининг бошқа кенг тарқалган ичак касалликларини ўрганувчи навбатдаги сонигача сизни Қодир Тангрига топширамиз.

................................................................ ...................................................

1. Ичаклар танадан киндикдан ташқарига чиқиб кетганда пайдо бўлади.

Ингичка ичак қориннинг пастки қисмидаги камерада жойдан ташқарида бўлганда пайдо бўлади.

Ичакларнинг бир қисми тўлиқ шаклланмаганида пайдо бўлади.

4. Ингичка ёки йўғон ичакнинг бир қисми телескопга ўхшаб ўз-ўзидан чўкиб кетганда пайдо бўлади.

5. Мекониум, яъни чақалоқнинг биринчи ахлати одатдагидан кўра қалинроқ ва ёпишқоқроқ бўлиб, ичак тутилишига сабаб бўлганда пайдо бўлади.

6. Бу ингичка ичакка қон оқими тўлиқ кесилганда пайдо бўлади.

7. К ичаклари, жигари ёки бошқа органлари киндик орқали чиқиб кетганда пайдо бўлади.

Ўт пуфак касалликлари (иккинчи қисм)