Ичак касалликлари (олтинчи қисм)

Ошқозон-ичак касалликлари озуқа моддаларининг ҳазм бўлиши ва сўрилишига ва тананинг умумий саломатлигига салбий таъсир кўрсатиши мумкин. Ошқозон-ичак тракти оғиздан бошланиб, анусда тугайдиган бурилишли найчадир.

Шу сабабли, ошқозон-ичак касалликлари кенг кўламли касалликларни ўз ичига олади ва кўп сонли ва частотага эга. Шунинг учун ҳар бир ошқозон-ичак аъзосининг тез-тез учрайдиган касалликларини алоҳида ва қисқача алоҳида бўлимда кўриб чиқиш яхшироқдир. Шунинг учун, бу дастурда биз кенг тарқалган ичак касалликларининг турлари, уларнинг келиб чиқиш сабаблари, даволаш усуллари ва олдини олиш усулларини кўриб чиқамиз.

"Ичак полипи" - бу ичак шиллиқ қаватини ташкил этувчи ҳужайралардаги кичик бўлак. Кўпгина ичак полиплари зарарсиздир, аммо вақт ўтиши билан баъзи ичак полиплари йўғон ичак саратонига айланади. Бу эса илғор босқичларда аниқланса, кўпинча ўлимга олиб келиши мумкин. Ҳар бир инсон ичак полипини олиши мумкин. Агар сиз 50 ёшдан ошган бўлсангиз, семириб кетган ёки чекувчи бўлсангиз ёки оилангизда ичак саратони ёки полиплари бўлса, юқори хавф остида бўласиз. Ичак полиплари кўпинча асемптоматикдир. Колоноскопия каби мунтазам текширувларни ўтказиш жуда муҳим, чунки ичак полипларини эрта аниқлаш ва одатда бутунлай ва хавфсиз олиб ташлаш мумкин. Ичак саратонининг олдини олишнинг энг яхши усули - мунтазам ва вақти-вақти билан полипларни текшириш.

Ичак полиплари одатда саратонсиз ва зарарсиздир. Ушбу полиплар жуда катта бўлгунга қадар ҳеч қандай аломатларга эга эмас. Ушбу полипларни олиб ташлаш билан боғлиқ аломатлар камаяди ёки йўқ қилинади. Бундан ташқари, келажакда йўғон ичак саратонининг олдини олишга ёрдам беради. Агар сизда полиплар бўлса, келажакда улар яна пайдо бўлиши эҳтимоли юқори, шунинг учун ҳар 5 йилда бир марта тест ўтказиш тавсия этилади.

Шифокорлар ичак полиплари шаклланишининг аниқ сабабини билишмайди, аммо полиплар тўқималарнинг анормал ўсиши туфайли ҳосил бўлади. Тана вақти-вақти билан шикастланган ёки энди керак бўлмаган эски ҳужайраларни алмаштирадиган янги ҳужайраларни ишлаб чиқаради. Янги ҳужайраларнинг ўсиши ва бўлиниши одатда тартибга солинади. Баъзи ҳолларда янги ҳужайралар керак бўлгунга қадар ўсади ва кўпаяди. Бу қўшимча ўсиш полипларнинг пайдо бўлишига олиб келади. Полиплар тананинг ҳар қандай қисмида, шу жумладан ичакларда пайдо бўлиши мумкин. Атроф-муҳит ва генетик омилларнинг комбинацияси бу полипларнинг шаклланишига сабаб бўлади.

Чекиш, семириб кетиш, кўп ёғли овқатлар истеъмол қилиш, қизил гўштни истеъмол қилиш ва толали маҳсулотлар етишмаслиги полипларнинг ривожланиш хавфини оширади. Чекувчилар чекишни ташлаганидан кейин 10 йил давомида колоректал полип ва ичак саратони ривожланиши эҳтимоли кўпроқ. Шунингдек, баъзи генетик ўзгаришлар ичак полиплари ва йўғон ичак саратони ривожланиш хавфини оширади. 50 ёшдан олдин полиплар, тухумдонлар ёки бачадон саратони тарихи, Крон касаллиги ёки такрорий колит каби яллиғланишли ичак касалликлари, 2-тоифа назорациз диабет, Линч синдроми ёки Гарднер синдроми каби генетик касалликлар ичак полипларини ривожланиш хавфини оширадиган яна бир омилдир. 

Гландулар ёки аденоматоз, тишли ва яллиғланиш каби турли хил полиплар мавжуд бўлиб, уларнинг баъзилари келажакда хавфли бўлиши мумкин. Кўпгина ичак полиплари асемптоматикдир. Беморлар бу полипларнинг мавжудлигини ичак шифокори уларни текширмагунча билмаслиги мумкин. Бироқ, ректал қон кетиши ва нажас рангининг ўзгариши каби баъзи белгиларнинг пайдо бўлиши ичак полиплари эҳтимолини кўрсатади.

Бир ҳафтадан кўпроқ давом этадиган ич қотиши ва диарея ҳам ичакдаги катта полипларнинг мавжудлигини кўрсатиши мумкин. Йўғон ичак полиплари ичакнинг бир қисмини тўсиб қўйиши мумкин, бу эса шишиш, оғриқни, кўнгил айниши ва қайт қилишни келтириб чиқаради. Полиплардан қон кетиши ҳам вақт ўтиши билан ва аста-секин содир бўлиши мумкин, ахлатда қон кўринмайди. Сурункали қон кетиш танангизда темир етишмаслигига олиб келади. Темир - бу қизил қон таначалари (гемоглобин) кислородни тананинг турли қисмларига ташишга ёрдам берадиган моддадир. Темир танқислиги камқонлиги сизни чарчоқ ва нафас қисилишига олиб келиши мумкин.

Полипларнинг мавжудлиги турли хил тестлар билан аниқланиши мумкин. Колоноскопия бу тестлардан биридир. Ушбу жараён давомида эгилувчан, тор трубкага бириктирилган камера анус орқали йўғон ичакка киради. Ушбу камера ёрдамида шифокор тўғри ичак ва йўғон ичакни кўради. Агар полиплар бўлса, шифокор уларни дарҳол олиб ташлайди ёки текшириш учун уларнинг тўқималаридан намуна олади. Сигмоидоскопия колоноскопияга ўхшаш мониторинг усулидир, лекин фақат тўғри ичак ва пастки йўғон ичакни кўриш учун ишлатилади.

Барийли ҳўқна тестида шифокор беморнинг тўғри ичакка барий киритади ва кейин беморнинг йўғон ичакни рентгенограммасини олади. КТ колонографиясида йўғон ичак ва тўғри ичакнинг контрастли тасвирларини олиш учун компютер томографияси қўлланилади. Сканерлашдан сўнг, компютер икки ўлчовли ёки уч ўлчовли тасвирни яратиш учун йўғон ичак ва тўғри ичакнинг тасвирларини бирлаштиради. Бошқа тестда шифокор сизга тест тўпламини беради ва ахлат намунасини қандай йиғиш бўйича кўрсатмаларни ўргатади. Бемор текширув учун, айниқса қонни микроскопик текшириш учун нажас намунасини олади. Ушбу тестни ўтказиш орқали беморнинг ахлатида қон бор бўлса, бу ичакда полип мавжудлигининг белгиси бўлиши мумкин.

Ичак полипларини даволашнинг энг яхши усули уларни олиб ташлашдир. Колоноскопия пайтида шифокор беморнинг ичак полипларини олиб ташлаши мумкин. Кейин полиплар микроскоп остида текширилиб, уларнинг турини ёки саратон эканлигини аниқлашади. Шифокорлар одатда операциясиз ичак полипини олиб ташлашади. Агар полиплар катта бўлса ва колоноскопия билан олиб ташланмаса, беморга операция қилиш керак. Кўпгина ҳолларда бу операция лапароскопик усулда амалга оширилади.

Соғлом овқатланишга риоя қилиш ичак полиплари шаклланишининг олдини олишга ёрдам беради. Янги мева ва сабзавотлар, тўлиқ доналар ва ёғсиз гўштлар йўғон ичак полипларини олдини олишга ёрдам беради. Беморлар Д витамини ва калцийни қабул қилиш орқали ичак полипларини ривожланиш хавфини камайтириши мумкин. Брокколи, ёгурт, сут, пишлоқ, тухум, жигар ва балиқлар Д витамини ва калцийга бой озиқ-овқатлардир. Беморлар, шунингдек, юқори ёғли овқатлар, қизил гўшт ва қайта ишланган овқатларни истеъмол қилишни камайтириш орқали ичак полипларини ривожланиш хавфини камайтириши мумкин. Чекишни ташлаш ва мунтазам равишда машқ қилиш ичак полиплари пайдо бўлишининг олдини олишда самарали қадамдир.

"Ичакнинг обструкцияси, ёпишиши ёки чўзилиши" бошқа кенг тарқалган ичак касалликларидир. Овқат ҳазм қилиш учун ҳазм қилинган озиқ-овқат зарралари етти ярим метр ёки ундан ортиқ узунликдаги ичак орқали ўтиши керак. Бу ҳазм қилинган чиқиндилар доимо ҳаракатда бўлади. Аммо ичак тутилиши нажас ҳаракатини тўхтатади. Ингичка ёки йўғон ичак тиқилиб қолганда ичак тутилиши пайдо бўлади. Ушбу блокировка ичакнинг қисман ёки тўлиқ бўлиши мумкин, ҳазм қилинган суюқлик ва озиқ-овқат ўтишига тўсқинлик қилади. Агар ичак тиқилиб қолса, озиқ-овқат, суюқликлар, ошқозон кислоталари ва газлар тиқилиб қолган жойнинг орқасида қолади. Агар ичакка жуда кўп босим ўтказилса, ичак ёрилиб, зарарли моддалар ва бактериялар қорин бўшлиғига киради.

Ичак тутилишининг бир неча сабаблари бор. Бу механик омил бўлиши мумкин, ичак трактини тўсиб қўйган нарса. Яна бир сабаб, ичакнинг тиқилиб қолиши ва унда нажас тўпланиши, ичакнинг тўғри ишламаслиги билан боғлиқ бўлиши мумкин, аммо унинг нотўғри ишлаши учун тизимли сабаб йўқ. Ичак фалажи, шунингдек, обструкцияга ўхшаш обструкция деб аталади, чақалоқлар ва болаларда ичак тутилишининг асосий сабабидир. Ичак фалажининг мумкин бўлган сабаблари ичак инфекциялари (ичакнинг яллиғланиши), кимёвий, электролитлар ёки минерал мувозанатнинг бузилиши (масалан, калийнинг паст даражаси), қорин бўшлиғи жарроҳлиги, ичакдаги қон таъминотининг пасайиши, аппендицит каби қорин бўшлиғи инфекцияларини келтириб чиқарадиган бактериялар ёки вируслар, буйрак касаллиги ёки ўпка, баъзи дориларни, айниқса гиёҳванд моддаларни истеъмол қилиш бўлиши мумкин.

Ичак тутилишининг механик сабаблари, шунингдек, жарроҳлик йўли билан олиб ташланган битишмалар ёки яралар, ютилган ва ичак йўлларини тўсиб қўядиган нарсалар, буйрак тошлари, чурралар, сиқилган ахлат, инвагинация, ичакнинг бир қисмининг бошқа қисмга кириб бориши, ва обструктив ўсмалар, ичаклар ва ичакнинг буралиши, Ичак тутилиши кучли шишиш, кўнгил айниши ва қорин оғриғи, иштаҳанинг йўқолиши, кўнгил айниши, қусиш, газ ва нажасни чиқара олмаслик, ич қотиши, диарея, қориннинг кучли крамплари ва шишиш.

Ичак тутилишини аниқлаш учун турли хил тестлар ва усуллар қўлланилади. Буларга физик текширув, рентгенография, компютер томографияси, ултратовуш текшируви, барий ва ҳаво ҳўқнаси синовлари киради. Барий ва ҳаво ҳўқнасини текшириш - бу ичак тутилишига шубҳа қилинган ҳолларда амалга ошириладиган илғор йўғон ичакни кўриш усули. Бунинг учун шифокор ҳаво ва барий суюқлигини анус орқали ичакка юборади. Инвагинация билан оғриган болаларда, аксарият ҳолларда, фақат барий ва ҳаво ҳўқнасини текшириш муаммони ҳал қилади ва кейинги даволанишни талаб қилмайди.

Ичак тутилишини даволаш обструкциянинг жойлашуви, зўравонлиги ва турига боғлиқ. Кўпинча ичак тутилиши касалхонада даволанади. Касалхонада шифокор вена орқали беморга дори ва суюқлик беради. Беморни қулай ҳис қилиш учун шифокор беморнинг ошқозонига назофаренгеал найча (НГ) деб аталадиган кичик найчани киритади. Ушбу найча суюқлик ва газни олиб ташлайди ва беморни камроқ оғриқ ва босим ҳис қилади. Беморга ичимликлар ва газаклар берилмайди. Ичак тутилиши кўп ҳолларда кичик обструкция бўлиб, ўз-ўзидан йўқолади. Баъзи одамлар кўпроқ даволанишга муҳтож бўлиши мумкин. Тўсиқни олиб ташлаш учун ҳаво ёки суюқликлар (клизма) ёки металл тўр найчалари (стентлар) ёрдамида даволаш киради.

Ичак касалликлари (бешинчи қисм)